انقلاب اسلامی و گشودن افقهای تازه پیش روی مترجمان قرآن
دوران انقلاب اسلامی عصر باشكوهی در زمینه ترجمه كلامالله مجید محسوب میشود و در این دوران افراد بسیاری با نگاهها و سبكهای جدید به برگردان متن قرآن كریم به زبان فارسی روی آوردند و با این تلاشها، بسیاری از كاستیهای ترجمههای قرآن در قرنهای گذشته جبران شد. ترجمه قرآن كریم در طول قرون گذشته مهمترین راهی بوده است كه افراد غیر عربزبان هم به معارف والای قرآن كریم دست یابند. ترجمه قرآن به فارسی نه تنها از جهت تعداد و سابقه نگارش، بلكه از لحاظ تنوع در روشها و سبكهای ترجمه نیز در میان سایر زبانها بینظیر است. در زبان فارسی، قرآن بارها به روش تحتاللفظی، معادل، معنایی، آزاد و ارتباطی ترجمه و به سبكهای گوناگون مانند آهنگین، منظوم، دو زبانه، همراه با پاورقیهای تفسیری و غیره ارائه شده است. همه این ترجمهها نشان از توجه و استقبال ویژه ایرانیان و فارسیزبانان به این كتاب آسمانی دارد، از این رو مترجمان قرآن متناسب با گرایشها، سلیقهها و سطوح مختلف علمی به ترجمه قرآن پرداختهاند.
ترجمههای قرآن در گذر تاریخ
نخستین ترجمه قرآن كریم شناحته شده به زبان فارسى، مربوط به قرن سوم یا چهارم هجری است؛ اما این سخن كه تا سده سوم یا چهارم هجرى هیچ ترجمهاى از قرآن به زبان فارسى وجود نداشته است، نمىتواند صحیح باشد؛ زیرا مردمی كه تشنه آگاهی از دین نو و فهم معانی قرآنی بودهاند و بیشتر آنان هم زبان عربی را نمیدانستند باید ترجمه یا ترجمههایی از قرآن در دست داشته باشند. از این رو باید گفت تاریخ نخستین ترجمه قرآن به زبان فارسى بهدرستى روشن نیست و پیش از ترجمههاى كامل و رسمى قرآن، ترجمه گونههایى پراكنده و غیر رسمى از بخش بخش قرآن در میان ایرانیان رواج داشته است.
نخستین سند تاریخى مكتوب در این رابطه نامههاى پیامبر اكرم(ص) به زمامداران كشورهاى دیگر از جمله ایران است كه در آن، آیات قرآن توسط سفیران و فرستادگان نبى اكرم(ص) ترجمه شده است.
دومین شاهد تاریخى، ترجمه سلمان فارسى از قرآن است. اگرچه برخی ادعا كردهاند كه سلمان فارسی تمام قرآن را در زمان پیامبر اكرم (ص) یا در زمان خلفاى راشدین به فارسى ترجمه كرده است، اما براین مدعا دلیلى ارائه نشده است. آنچه شهرت بیشترى دارد این است كه سلمان سوره حمد را به در خواست ایرانیان به فارسى ترجمه كرد و آنان تا زمانى كه زبانشان به عربى عادت كند در نماز از این ترجمه استفاده میكردند.
به گفته برخى مورخان، اشاراتى نیز در نگارشها و آثار پیشینیان آمده است كه فارسىزبانان پیش از سده چهارم نیز به ترجمه قرآن پرداختهاند؛ چنانكه آوردهاند كه «موسى بن سیار اسوارى» قرآن را به فارسى تفسیر مىكرد.
آنچه در نوشته مورخان یافت میشود ایرانیان مسلمان عاشقانه و عالمانه در راه ترجمه قرآن كوشیدهاند و پس از تحولی كه چند دهه پیش با ورود ترجمههایی مانند ترجمه مرحوم «الهی قمشهای» در زمینه ترجمه قرآن رخ داد، همواره حركتی رو به جلو و در راستای رفع كاستیها و افزودن بر دقتها در ترجمه قرآن مشاهده شد.
نگاهی به ترجمههای قرآن در سالهای پس از انقلاب اسلامی
پس از انقلاب اسلامی ایران نیز حدود 30 ترجمه قرآن به زبان پارسی تدوین و منتشر شد. این مجموعه گرانسنگ، فرصت بیمانندی را برای زبان ملی و قرآنپژوهی پدید آورده است تا در آیندهای خجسته و مبارك، «عصر جهش بزرگ» در برگردان كتاب آسمانی به زبان فارسی نمایان شود. این اتفاق نادر، در پرتو تلاش قرآنپژوهان ارجمند و ادیبان ناموری پدیدار شد كه كولهبار تجربه عمر را با ممارست سالیان طولانی در ساحت ترجمه قرآن همراه ساختند و نمادی رفیع از تكاپوی بشری در فهم و عرضه زبانی كتاب آسمانی نمایاندند.
مترجمان قرآن در سالهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی
در دوران معاصر و در دو دهه اخیر افرادی مانند، حسین استادولی، ابوالقاسم امامی، عبدالمحمد آیتی، اصغر برزی، ابوالقاسم پاینده، علیاصغر حلبی، مصطفی خرمدل، بهاءالدین خرمشاهی، علیاكبر سروری، طاهره صفارزاده، سید محمدرضا مصطفوی، محمدمهدی فولادوند، جلالالدین فارسی، احمد كاویانپور، علی كرمی فریدن، علی موسوی
گرماردوی، حسین استادولی، محمود یاسری و معصومه یزدانپناه به ترجمه منثور قرآن روی آوردند.
كرمخدا امینیان، محمد شائق قمی، شهاب تشكری آرانی و امید مجد هم در دوران معاصر شیوه جدیدی را در ترجمه قرآن باب كردند و این كلام آسمانی را به صورت منظوم ترجمه كردند.
ترجمه معزی
ترجمه شیخ محمد كاظم معزی از قرآن كریم ترجمهای كلمه به كلمه و دقیق است كه در سال 1377 هجری شمسی برای نخستینبار به چاپ رسید. در این ترجمه توجهی به اسلوب و ساختار زبان فارسی نشده است. نثر ترجمه روان و گویا نیست. با این وجود ترجمهای نسبتاً دقیق است و از استحكام قابل توجهی برخوردار است.
این ترجمه، توضیح و اضافات تفسیری به همراه ندارد؛ از اینرو معنای بسیاری از آیات نارسا شده است. افزون بر این اشكالاتی همچون ضعف در ساختار جملهبندی، عدم رعایت قواعد نگارش، ترجمه نادرست فعل ماضی استمراری و حتی وجود غلطهای چاپی را برای این ترجمه بر شمردهاند.
اگرچه برخی از محققان ترجمه مرحوم معزی را آخرین ترجمه تحتاللفظی مهم و معنادار قرآن كریم دانستهاند كه به سبك و سیاق هزارساله ترجمه تحتاللفظی قرآن كریم در زبان فارسی حسن ختام میبخشد. اما با توجه به ارائه چندین ترجمه تحتاللفظی دیگر پس از این ترجمه، كه اهمیت برخی از آنان از ترجمه معزی كمتر نیست، این سخن را بهسادگی نمیتوان پذیرفت.
ترجمه محمود یاسری
آیتالله حاج شیخ محمود یاسری از علمای باتقوای تهران و امام جماعت مسجد ارك بود. ایشان در طول عمر با بركت خود ترجمهای فارسی را از قرآن به سرانجام رساندند كه به عنوان خلاصةالتفاسیر توسط كتابفروشی اسلامیه در سال 1363 به طبع رسیده است. این ترجمه همراه با تفسیر مختصر و تجوید است كه آیتالله ابوالحسن شعرانی تصحیح آن را به عهده گرفته است. علاوه بر این ترجمه یاد شده توسط آقای حائری نیز تصحیح شده و از سوی بنیاد فرهنگی امام مهدی(عج)در سال 1373 منتشر شده است. این اثر، ترجمهای تحتاللفظی و روان است كه توضیحات تفسیری بدان افزوده شده و بخشی از این توضیحات از اصل ترجمه تفكیك شده و در داخل پرانتز قرار گرفته است و بخش دیگر بدون پرانتز در داخل متن افزوده شده است. نگارش این ترجمه نسبتا روان است، ولی قواعد نحوی زبان فارسی به طور كامل در آن رعایت نشده است.
ترجمه اشرفی تبریزی
محمود اشرفی تبریزی از روحانیون و خطاطان معاصر است. از او قرآنهای متعددی به خط نسخ به طبع رسیده است. وی ترجمهای از قرآن مجید ارائه داده كه توسط انتشارات جاویدان در سال 1373 منتشر شده است. این اثر ترجمهای است تحتاللفظی همراه با خلاصه التفسیر كه تفاسیر برخی آیات در حاشیه قرآن نگاشته شده است. در ترجمه نیز افزودههای كوتاه و مختصری وجود دارد كه غالباً به وسیله پرانتز جدا و مشخص شدهاند.
داریوش شاهین
داریوش شاهین از مترجمان و پژوهشگران عرصه فرهنگ و ادب در اوایل قرن چهارده هجری متولد شد. از زندهیاد شاهین بیش از 300 جلد تألیف، ترجمه و مجموعههای مختلف و داستان در عرصههای ادبیات، شعر و مذهب به یادگار مانده است.
یكی از آثار برگزیده وی ترجمهای است از قرآن مجید كه در سال 1359 در دو جلد از سوی انتشارات جاویدان به چاپ رسید.
این اثر ترجمهای است ادبی با توضیحاتی كوتاه ضمن آیات، توضیحاتی نیز پس از پایان هر سوره آورده شده است كه به معنی واژهها، شأن نزول و تاریخ و امثال آن میپردازد. روش ترجمه در مواردی بهصورت آزاد و در مواردی نیز با تطبیق دقیق ترجمه با اصل آیه است. تلاش مترجم بر آن بوده كه تمامی كلمات قرآن را ترجمه كرده و حتی حروف را نیز به نوعی معادلیابی میكند.
عبدالمحمد آیتی
استاد عبد المحمد آیتی (متولد 1305) یكی از برجستهترین مترجمان و ادبای امروز ایران و عضو فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی است. ترجمه او از قرآن كریم در سال 1367 به چاپ رسید و با استقبال خوانندگان و توجه ویژه منتقدان عرصه ترجمه مواجه شد. به اعتقاد یكی از ترجمهپژوهان معاصر این اثر ارزش ادبی فراوان دارد و از جمله آثار ماندنی و جاوید به شمار میرود. وی سلامت و استحكام جملهبندی، پرهیز از سرهنویسی فارسی، اجتناب از عربیگرائی افراطی و دوری از هرگونه حشو و زوائد را از ویژگیهای این ترجمه ارزشمند میداند. البته همین ترجمهپژوه، بیش از صد و هفتاد اشكال خرد و كلان نیز بر این ترجمه گرفته است. این ترجمه از جهت گزینش معادلهای زیبا برای كلمات موجود در قرآن ستوده شده است. به دلیل اهمیت و ارزش ترجمه آیتی مقالات متعددی در نقد آن به رشته تحریر در آمده است و این ترجمه را از جهت ساختار نحوی و صرفی عبارات، واژهگزینی، عدول از قرائت مشهور و میزان دخالت عنصر تفسیر بررسی كردهاند.
ابو القاسم امامی
ابوالقاسم امامی از استادان دانشكده الهیات دانشگاه تهران دارای ترجمهای از قرآن مجید است كه در سال 1370 هجری شمسی منتشر شده است. در این اثر مترجم سعی كرده با استفاده از تواناییهای زبان فارسی دری و ترجمههای كهن فارسی ترجمهای استوار ارائه دهد، كه از جهت بلاغت و شیوایی همخوان و هماهنگ با قرآن باشد. از این جهت ترجمهای محتوایی با در نظر گرفتن قواعد زبانی و مراعات شر ایط ساختاری جملات در زبان فارسی ارائه شده و افزودهها و توضیحات در آن به چشم نمیخورد و موارد اندكی كه موجود است بدون پرانتز در داخل متن ذكر شده است. علاوه بر این آنچه از آیات به ضرورت بلاغت حذف شده در پاورقی توضیح داده شده تا متن كلام دچار از هم گسیختگی نشود. یكی دیگر از نكات مثبت ترجمه این است كه برای بسیاری از كلمات قرآنی كه عین عربی آنها در ترجمههای دیگر ذكر شده معادلیابی شده است. یكی از ترجمهپژوهان معاصر این ترجمه را بهترین ترجمه قرآن تا زمان حاضر دانسته است و برای آن ویژگیهائی مانند: معادلیابی كلمات قرآن بر پایه فارسی روان، نشان دادن توانایی زبان فارسی در ارائه پیام الهی، ارائه هنر زیباشناختی لفظی و معنوی زبان فارسی و درآمیختن اسلوب ادب و شیوه هنر بر شمرده است.
سید جلالالدین مجتبوی
سید جلالالدین مجتبوی كه چندین سال ریاست دانشكده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران را بهعهده داشت آثار متنوعی در زمینه ترجمه از زبان انگلیسی و عربی تألیف كرده است. یكی از ارزشمندترین آثار ماندگار استاد، ترجمه و توضیح قرآن حكیم است كه توسط حسین استادولی ویرایش شده و در سال 1372 چاپ و منتشر شده است.
این ترجمه از دقیقترین و صحیحترین ترجمههای معاصر است. مترجم تأكید بسیاری بر رعایت دقت و همگامی ترجمه با متن داشته است. روش مترجم مطابقت دقیق ترجمه با متن آیات بوده كه اضافات و توضیحات تفسیری را برای درك و فهم معانی آیات همراه ترجمه آورده است.
مترجم در مؤخره اعلام میكند كه در این برگردان تا آنجا كه میسر بوده از كلمات فارسی استفاده كرده ولی اعتقادی به نوشتن فارسی سره نداشته است. یكی از خصوصیات ممتاز این ترجمه آن است كه مترجم سعی كرده از كلمات عربی كمتر استفاده كند و برای آنها معادلهای فارسی در نظر بگیرد و دیگر اینكه در برگرداندن واژه های قرآنی و تركیب آیات دقت زیادی به كار گرفته است.
احمد كاویانپور
احمد كاویانپور سرهنگ ارتش و از خاندان علم و دین است. او پس از آنكه در سال 1357 از خدمت ارتش بازنشسته شد به تحقیق و پژوهش روی آورد و از جمله قرآن را به زبان آذری و فارسی ترجمه كرد. ترجمه كاویانپور در سال 1372 از سوی انتشارات اقبال منتشر شد.
این اثر كه ترجمهای ادبی و شیوا همراه با توضیحات و زیرنویس است با استفاده از تفسیر ابوالفتوح رازی و كشفالحقایق نگارش یافته است. در تقریظی كه آیتالله وحیدی بر این اثر نگاشته است آن را ترجمهای دقیق نامیده كه در آن سعی شده است، هیچ چیز و لو یك حرف در ترجمه از متن قرآن زیاد كم نشود. همچنین وی این ترجمه را از جهت روان و ساده بودن و دقت در واژهگزینی ستوده است.
این ترجمه همچنین توضیحات و اضافات زیادی دارد كه شامل نكات تفسیری، شرح آیات و واژگان و ذكر مخدوفات میشود كه اكثر آنها داخل پرانتز قرار گرفته و بخش از آن نیز در زیرنویس ارائه شده است.
ترجمه كاظم پورجوادی
كاظم پورجوادی از مترجمان و قرآنپژوهان معاصر است. ترجمه او از قرآن سلیس و روان است كه بر اساس قواعد نحوی زبان فارسی و به تعبیر مترجم از انتخاب برابر نهادههای فارسی و حداقل كلمات و واژههای دخیل نگارش یافته است. بهاءالدین خرمشاهی كه ویراستار این ترجمه است آن را چنین معرفی میكند: «این ترجمه یكی از روانترین و خوشخوانترین ترجمههای عصر جدید است. اما همواره میزان دقت علمیاش و مطابقهاش با نص مقدس قرآن، به اندازه روانی و خوشخوانی اش نیست.» روش ترجمه، روش معادل است و دارای توضیحات مختصری در داخل پرانتز است. بر ترجمه پورجوادی انتقاداتی مانند عدم دقت در ترجمه آیات اعتقادی، عدم دقت در معادلگزینی، ایجاز مخل، رعایت نشدن همسانی در ترجمه و ابهام در ترجمه ذكر شده است.
ترجمه علی موسوی گرمارودی
ترجمه سید علی گرمارودی از قرآن كریم در سال 1383 منتشر شد. مؤلف ادیب این اثر برای نگارش آن كه یكی از دقیقترین و ادبیترین ترجمههای قرآن است. خرمشاهی كه مقدمه مفصلی بر این ترجمه نوشته است شیوائی، امانت و زیبائی آن را ستوده است. مترجم در مؤخره ترجمه چند ویژگی مهم را برای آن بر میشمارد؛ از جمله آنكه زبان ترجمه، نثر معیار با اندك چاشنی باستانگرائی است. در این اثر مترجم برای برخی از كلمات معادلهائی را از كلماتی كه در زبان معیار یا در متون كهن بهكار رفته برگزیده است؛ مانند ترجمه «جبار به كامشكن». وی در ترجمه واژگان به وجوه و نظائر هر كلمه توجه داشته و برای كلماتی كه دارای چند معنا بوده و در هر جا معنای متناسب آورده است. افزون بر این نكات ویرایشی در متن ترجمه به طور كامل رعایت شده است. یكی از امتیازات مهم این اثر، زیر نویس¬های بسیار سودمند و علمی آن است كه در آنها گزینش برخی از واژهها به منابع فارسی قدیم و جدید مستند شده است.
ترجمه تفسیر راهنما
یكی از كارهای ارزنده مركز فرهنگ و معارف قرآن تدوین نخستین تفسیر قرآن با روش تركیبی است. جلد نخست این تفسیر 20 جلدی كه با ساماندهی و تكمیل یادداشت های قرآنی اندیشمند قرآن پژوه آیتالله هاشمی رفسنجانی شكل گرفته است. این تفسیر نخست ترجمه آیات را به همراه نداشت اما پس از انتشار هفت جلد مركز بر آن شد كه ترجمه ای برآن بیافزاید. در سال 1385 ترجمه آیات بهطور مستقل چاپ شد.
ترجمه تفسیر راهنما یكی از ترجمههای گروهی از قرآن است كه با همت گروهی از پژوهشگران مركز فرهنگ و معارف قرآن به ویزه حججالاسلام صالحی نجفآبادی، انصاری محلاتی و طالبی به رشته تحریر آمد است.
مولفان این ترجمه تلاش كردهاند تا با رعایت نثر معیار، ترجمهای مطابق و معادل ارائه كنند. بنابر آنچه در موخره ترجمه آمده است در این ترجمه به معنای اصلی واژهها توجه ویژهای شده و از ذكر لازم معنی یا مراد تفسیری اجتناب شده است. توضیحات تفسیری بسیار اندك بوده و افزودههای تفسیری در قلاب قرار گرفته است تا در مرز میان ترجمه و تفسیر رعایت شود.
ویژگی ممتاز این ترجمه واژهگزینی آن است. مترجمان تلاش كردهاند معانی واژهها را آنگونه كه هست منعكس كنند و ساختار عبارات نیز به گونهای مورد توجه قرار گیرد كه ترجمه از معنای مراد آیه فاصله نگیرد.
ترجمه محمدمهدی فولادوند
«محمدمهدی فولادوند» فرزند مرحوم محمدحسین بختیاری است. فولادوند در چندین انجمن علمی چون انجمن فلسفه ایران و علوم انسانی یونسكو و انجمن شعرای فرانسه و نویسندگان فرانسه زبان عضویت دارد. از وی نزدیك به 30 جلد كتاب به فارسی و فرانسه منتشر شده است. مهمترین اثر وی ترجمه قرآن كریم به فارسی است كه در سال 1373 با ویرایش «محمدرضا انصاری» و «سیدمهدی برهانی» چاپ و نشر یافته است. ترجمه استاد فولادوند ترجمهای است به فارسی امروزی و سرراست و ساده و بدون سبك و فاقد گرایشهای خاص و افراطی است؛ یعنی نه فارسیگرایی مفرط
دارد و نه عربیگرایی: نحو عبارات، پیچیده نیست و بسیار مفهوم است. مهمترین ویژگی این اثر دقت بینظیر مترجم در مطابقت آن با متن مقدس قرآن كریم است به گونهای كه حتی تأكیدهایی را كه در نثر و زبان عربی و نیز قرآن كریم فراوان و در فارسی بسیار كمیاب است به نحوی ظاهر كردهاند در مواردی حدود 2 یا 3 درصد.
این ترجمه دارای توضیحاتی است كه در داخل دو قلاب قرار گرفته است. روش مترجم در ترجمه میانهای از ترجمه تحتاللفظ و ترجمه محتوایی است یعنی دقت و مطابقت ترجمه با اصل آیه و همچنین خوشخوانی و روانی آن هیچكدام فدای دیگری نشده است. علاوه بر این یكی از ویژگیهای كمنظیر ترجمه حاضر، همت مترجم در ارائه یك ترجمه آهنگین در سورههای مكی انتهای قرآن است.
بدون اغراق این ترجمه یكی از دقیقترین و شیواترین ترجمههای معاصر است. ملكیان، مهدویراد، خرمشاهی، خانی در مؤخره ترجمه، آن را از حیث صحت و امانت و به كارگیری معادلهای مصطلح در فارسی امروزین و در عین حال روانی، شیوایی و سادگی بهترین ترجمه در میان ترجمههای منتشر شده در پنجاه سال اخیر میدانند.
ترجمه بهاءالدین خرمشاهی
بهاءالدین خرمشاهی (متولد 1324 هـ.ش) از قرآنپژوهان و مترجمان معاصر است كه آثار بسیاری در زمینه حافظپژوهی و قرآنپژوهی دارد. یكی از مهمترین آثار وی ترجمه قرآن كریم همراه با توضیحات و واژهنامه است.
ترجمه مورد نظر ترجمهای معادل است كه نكات نحوی و صرفی به خوبی در آن دخالت داده شده است نثر آن روان و امروزین و در عین حال ادبی است در مواردی كه توضیحی لازم بوده توضیحات و اضافات در میان ترجمه در داخل دو قلاب قرار داده است. ترجمه آیات در نیمه بالایی صفحه قراردارد و تفسیر و توضیحات بیشتر در نیمه پایانی قرار داده شده است.
علاوه بر ترجمه و تفسیر این اثر دارای پیوستهایی شامل گفتار مترجم، مقالههایی تحت عناوین قرآن و قرآنپژوهی، تحریفناپذیری قرآن، فهم قرآن با قرآن، كلمات فارسی در قرآن مجید و واژهنامه است.
خرمشاهی در مقدمه ترجمهاش ویژگیهای همچون دقت و صحت، پیروی از نثر معیار، حفظ كلمات و عبارات قرآنی رایج مانند ایمان، زكات، رعایت ساختار كلمه در ترجمه (یعنی ترجمه صفت به صفت و فعل به فعل) واژهسازی در موارد ضروری و دخالت ندادن عنصر تفسیر در ترجمه را بر شمرده است.
محسن قرائتی
تفسیر نور اثر محسن قرائتی (متولد 1322 ش) تفسیری است كه در آن به شیوهای جذاب و نو، پیامهای تربیتی قرآن استخراج و ارائه شده است. تفسیر نور علاوه بر تفسیر، ترجمه آیات را به صورت مجزا نیز ارائه میكند و به ترتیب شامل آیات، ترجمه، توضیح، پیامها و نكتهها است. این اثر تفسیری ساده و روشن و قابل استفاده عموم مردم است. بخش ترجمه تفسیر نور، ترجمهای ساده و روان و غیر مكلف است. نثر واژهگزینی آن نثری مطابق با زبان معیار دارد. در مواقع ضروری جهت انتقال درست مفاهیم و پیام آیه، به توضیحات اندك محتوایی و بعضاً ممزوج با ترجمه یا مشخص شده در پرانتز، اكتفا میكند.
سید كاظم ارفع
ترجمه سید كاظم ارفع در سال 1381 توسط انتشارات فیض كاشانی به چاپ رسید. مزیت این ترجمه در روانی عبارات خوشخوانی آنها است. عبارت آن بسیار ساده، بیپیرایه و قابل فهم عموم است هر كس به راحتی میتواند از این ترجمه استفاده كند. بر این ترجمه انتقاداتی نیز وارد شده است از جمله: عاری بودن ترجمه از هرگونه توضیح حتی در موارد ضروری و برخی اشتباهات كه از نبود دقت در مسائل ادبی سرچشمه گرفته است.
اصغر برزی
ترجمه اصغر برزی از قرآن كریم ترجمهای ادبی و روان است. مترجم به دنبال آن است كه ترجمهای دقیق و با رعایت نكات ادبی ارائه دهد. از اینرو پس از ترجمه هر آیه برخی نكات نحوی را یادآوری میكند و از این جهت در بین ترجمههای موجود كاری ممتاز و بیسابقه انجام داده است. این روش به خوانندگانی كه با تجزیه و تركیب و مباحث نحو عربی آشنا هستند كمك میكند تا با دقت بیشتری معنای آیات را درك كنند افزون بر این مترجم با آوردن توضیحات اندكی در برخی موارد
سعی كرده شأن نزول و یا ابهام موجود در متن را نیز تا حدودی برطرف كند. در بررسیهای نحوی این ترجمه چند نكته حائز توجه است: نخست آنكه تنها جملات ساده تجزیه و تركیب شدهاند و جملات پیچیده و مشكل كمتر مورد بررسی قرار گرفتهاند و دوم در برخی موارد اشتباه در تحلیل نحوی موجب شده تا مترجم در ترجمه نیز اشتباه كند.
ابوالفضل بهرامپور
«ابوالفضل بهرامپور» یكی از قرآنپژوهان پركاری است كه به سبكی جذاب به تفسیر قرآن میپردازد. او هنگام نگارش تفسیر 30 جلدی خود با عنوان نسیم حیات به ترجمه آیات نیز پرداخت، آنگاه ترجمه آیات را به طور مجزا با ویرایش جدید به چاپ رساند. «ترجمه بهرامپور»، ترجمهای سلیس و روان از قرآن است با توضیحات تفسیری اندكی كه در میان دو قلاب قرار گرفتهاند. یكی از ویژگیهای این ترجمه شرح لغات است كه در كنار متن آیات به ریشهیابی و بیان معنای واژگان میپردازد. این قسمت از ترجمه كه بیشتر جنبه آموزشی دارد برای كسانی كه می خواهند از ترجمه قرآن اطلاعات بیشتری بهدست آورند مفید است. از دیگر ویژگیهای این ترجمه، دقت در ترجمه كلیه حروف و كلمات قرآن است. حتی ادات تأكید نیز با دقت ترجمه شدهاند. به این ترجمه نقدهایی نیز وارد شده است، از جمله: نبود هماهنگی در ترجمه آیات مشابه، نبود وجود دقت لازم در ترجمه برخی از كلمات، تكراری بودن كلمات ترجمه شده در حاشیه قرآن، ناهماهنگی ترجمه كلمات در قسمت آموزشی و متن ترجمه.
معصومه یزدانپناه
ترجمه دو زبانه معصومه یزدانپناه از قرآن كریم ترجمهای امروزی، خوانا، خوشخوان و شیوا و ادبی است و با نثر معیار مطابق است. آنگونه كه مترجم خود ادعّا میكند ترجمهای آزاد و در عین حال دقیق را ترجیح داده است؛ اما باتوجه به ویژگیهای ترجمه باید آن را در شمار ترجمههای «معادل» از قرآن محسوب كرد. سعی مترجم آن بوده كه «كمترین افزودگی مهم تفسیری را در داخل قلاب» گذارد، لذا توضیحات تفسیری اندك آن كاملا مجزّای از متن است.
از ویژگیهای جالب این ترجمه ارائه واژهنامهای از لغات مهم هر صفحه به دو زبان فارسی و انگلیسی است.
حسین استادولی
حسین استادولی یكی از ترجمهپژوهان معاصر است كه در زمینه نقد ترجمههای قرآن مقالات متعددی به چاپ رسانده است. او پس از بررسی ترجمههای قرآنی و ویرایش چند ترجمه مهم مانند: ترجمه جلالالدین مجتبوی، الهی قمشهای، آیتالله مشكینی و دكتر موسوی گرمارودی در اواخر سال 1375 خود نیز ترجمه مستقلی ارائه داد. این ترجمه كه در سال 1385 به چاپ رسید به گفته مؤلف از ویژگیهائی چند مانند «دقت در ترجمه واژگان»، «سلامت و روانی عبارات» و «توجه به فصاحت و بلاغت قران» برخوردار است. در این ترجمه فارسیگرائی افراطی به كار نرفته و واژههایی مثل ایمان، یقین، انقاق ترجمه نشده است. ترجمه حسین استادولی از توضیحات تفسیری نیز خالی نیست و در مواردی جهت روشن كردن معنای آیه یا اتصال آن با آیات قبل توضیحاتی در متن داده شده است؛ اما این توضیحات به دقت با دو قلاب از متن جدا و توضیحات مفصلتر نیز در پاورقی ارائه شده است و در آنها به حل برخی معضلات یا شأن نزولها یا متشابهات پرداخته است.
محمد خواجوی
محمد خواجوی از مترجمان و حكمتپژوهان معاصر است كه اكثر قریب به اتفاق آثار ملاصدرا بزرگترین فیلسوف قرون اخیر ایران را به فارسی ترجمه كرده است. ترجمه او از قرآن مجید در سال 1369 (ه. ش) ارائه شد. ترجمه محمد خواجوی ترجمه¬ای است بر مبنای وجوه نظایر آن طور كه مترجم در مقدمه ترجمهاش آورده است. هدف از چنین روشی آشكار ساختن وجوه معانی و روشنتر كردن ترجمه و ابهامزدایی است. این ترجمه توضیحات و اضافات بسیاری كمی دارد كه در داخل دو قلاب قرار گرفته است. اسلوب و زبان متن ترجمه به طور كلی امروزی و ساده و در عین حال روان و گویا بوده و بر اساس قواعد دستور زبان فارسی نگارش یافته است.
مصطفی خرمدل
دكتر مصطفی خرمدل از دانشوان و قرآنپژوهان مشهور كردستان ایران است. ترجمه خرمدل از قرآن با عنوان «ترجمه و تفسیر نور» در تهران توسط نشر احسان چندینبار به چاپ رسیده است. این اثر در حقیقت ترجمهای روان و معنایی محسوب میشود كه به گفته مترجم ترجمهای گویا رسا و تفسیرآمیز از آیات قرآن كریم است. وی افزودههای تفسیری را درون پرانتز جای داده تا خواننده بتواند به آسانی آنها را از ترجمه آیات باز شناسد. افزون بر آن واژگان و عبارات دشوار را به اختصار، اما روشنگر توضیح داده است. علاوه بر این مترجم هرگاه ضرورتی احساس كرده به نكات قابل توجه و ارزشمندی اشاره كرده است. از دیگر ویژگیهای این اثر اشاره به تناسب و ارتباط آیات است. مؤلف هر جا كه تشخیص داده معنای آیهای با آیهای دیگر در ارتباط بوده را به آن ارجاع داده است. این اثر به نثری امروزی و آسان فهم و به دور از افراطیگرایی در گرایش به فارسی یا عربی نگارش یافته است و از لحاظ مطابقت با متن نیز نسبتا دقیق است. برخی قرآنپژوهان این اثر را از جهت جامعیت مطالب آن در زمینه ترجمه و تفسیر و لغات قرآنی ستودهاند و بر روانی و دلپذیری نثر آن، هنرمندانه بودن تلفیق ترجمه آیات با تفسیر در عین حفظ مرزبندی آنها و عالمانه بودن ارائه توضیح اصطلاحات قرآنی در پانوشتها تأكید كرده¬اند.
مكارم شیرازی
ترجمه آیتالله مكارم شیرازی ترجمهای روان و سلیس از قرآن است كه اكنون در شمار ترجمههای رایج قرآن قرار دارد. این ترجمه در اصل بخشی از تفسیر نمونه بوده كه توسط گروهی از محققان حوزه تحقیق و باز نگری شده است و با ویراستاری «جواد محدثی» در سال 1373 چاپ شده است. روش ترجمه، معنائی و یا به تعبیر «مترجم محتوا به محتواست» كه در آن معانی به طور دقیق از لباس زبان اول برهنه میشود و در مغز جای میگیرد سپس به طور دقیق به لباس زبان دوم آراسته میشود. از آنجا كه هدف ارائه ترجمهای روان، گویا و در عین حال دقیق و محكم برای همگان مخصوصاً نسل جوان تحصیل كرده امروز بوده، نثر ترجمه كاملاً ساده و عامه فهم انتخاب شده و با آوردن توضیحات تفسیری ابهامهای موجود در فهم آیه برطرف شده است.
مصطفی رحماندوست
ترجمه جزء سیام قرآن كریم توسط «مصطفی رحماندوست» شاعر معاصر برای آشنایی كودكان و نوجوانان با قرآن در یك جلد ترجمه انجام شده است. قلم روان و صمیمی مترجم و سبك ساده و بیپیرایه ترجمه قابل تحسین است. زبان ترجمه امروزی است و واژهگزینی آن علاوه بر مطابقت با نثر معیار، ناظر به فهم و درك مخاطب ـ كودك و نوجوان ـ بوده است و از حجم توضیحات تفسیری متوسطی بسته به نیاز مخاطب بر خوردار است. این توضیحات قابل توجه تفسیری، بدون هیچگونه تمایز، داخل در متن عرضه شدهاند. از ویژگیهای این ترجمه میتوان به نیاز سنجی مترجم و مخاطبمحوری آن و همچنین ارائه توضیحات برخی مفردات قرآنی و یا اصطلاحات فارسی بهكار رفته در ترجمه و یا تفسیر مختصر برخی آیات در مؤخره كتاب به عنوان « یادآوری» اشاره كرد.
مسعود انصاری
مسعود انصاری قرآنپژوه پرتلاش معاصر است كه در زمینه ترجمهپژوهی قرآن آثار ارزشمندی دارد كه از آن جمله میتوان به ویرایش فنی ترجمه «محدث دهلوی»، «ترجمه بهاءالدین خرمشاهی» و «محمدمهدی فولادوند» اشاره كرد.
ترجمه مسعود انصاری ترجمهای از قرآن كریم است محتوایی كه بارزترین ویژگی آن پایبندی به نحو قرآنی است. در این ترجمه مطابقت با متن از لحاظ لغوی و محتوایی به خوبی در نظر گرفته شده و درموارد ضروری افزودههای تفسیری را به همراه خود دارد. این افزودهها در مواردی كه شرح مستقیم واژههای بودهاند در درون دو هلال قرار گرفتهاند و اگر به گونهای دیگر بوده درون دو قلاب جای گرفته است. نثر ترجمه نثر معیار و امروزی است و از آوردن عبارات نامأنوس و سرهنویسی در آن پرهیز شده و مترجم هیچگونه گرایش افراطی نسبت به عربی یا فارسی گرایی نداشته است. از لحاظ مطابقت با متن آیات، ترجمهای است دقیق كه معادلیابی تك واژگان در آن با دقت بسیاری صورت گرفته است. تأكیداتی كه در متن عربی قرآن بسیاربه كار رفته و در فارسی معادلی ندارد با روشی بسیار دقیق تا آنجا كه برای خواننده فارسی ملالآور نباشد ظاهر شدهاند.
آیتالله مشكینی
ترجمه آیتالله مشكینی از قرآن كریم ترجمهای روان همراه با نكات تفسیری مناسب و به اندازه است. این ترجمه با ویرایش حسین استادولی در سال 1380 به چاپ رسید. آیتالله مشكینی در نگارش این ترجمه دقتهای ویژهای را بكار برده است. از جمله آنكه اگر در یك واژه چند معنا احتمال داده میشد تمام معانی را منعكس كردهاند به این ترتیب كه در صورت متضاد بودن معانی، معنای دوم و سوم را با كلمه «یا» و در غیر اینصورت با كلمه «و» آورده اند. ایشان به ترجمه «واو»های عطف كه در اول برخی آیات هست نیز توجه داشتهاند و اگر عطف به محذوف بوده است نكته حذف شده را بیان كردهاند. نكته دیگر آن كه مطالب اضافه شده چه به عنوان جملات تكمیلی و چه به عنوان شرح، همه یكدست در پرانتز آورده شده است.
طاهره صفارزاده
طاهره صفارزاده از مترجمان و استادان ادبیات فارسی و انگلیسی است كه ترجمه خود را از قرآن كریم به دو زبان فارسی و انگلیسی در سال 138 منتشر كرد. این ترجمه با سبك ساده ارائه شده است. نثر ترجمه اگرچه برخی مواقع متكلفانه میشود اما در مجموع امروزی و واژهگزینی آن مطابق با نثر معیار است و این ترجمه مناسب سطح عمومی فارسیزبانان است. حجم توضیحات تفسیری این ترجمه، قابل ملاحظه و متوسط است. سعی مترجم بر آن بوده توضیحات خارج از متن
را در میان كروشه بگذارد، كه از این نظر حجم كروشه ها زیاد شده و در این ترجمه كه به صورت دو زبانه (فارسی و انگلیسی) عرضه شده اغلب صفحات دارای پانوشت (تفسیر، شأن نزول ، تاریخ نزول و ...) است. اثر از جهت عدم رعایت ساختار نحوی در برخی آیات، ترجمه نشدن برخی از عبارات و الفاظ دقیق نبودن واژهگژینیها و وجود اشكالات زبانی، نقد شده است.
علیاصغر حلبی
ترجمه دكتر علیاصغر حلبی استاد دانشگاه در سال 1380 به چاپ رسید. در این اثر تلاش شده است كه ترجمه قرآن با توضیحات تفسیری همراه باشد؛ از این رو برای فهم بهتر آیات هر جا به شرح و ترجمه نیاز بوده از قلاب استفاده شده است. مترجم در پایان ترجمه، سخنان مفصلی در 30 صفحه آورده و درباره نكاتی همچون: اهمیت قرآن كریم و برخی از مباحث علوم نكاتی را بیان كرده است. وی همچنین سخنی درباره ترجمه حاضر و انگیزه خود در ترجمه قرآن، نگاشته است. به رغم تلاش مترجم، در بررسی این ترجمه به مشكلاتی مانند: اغلاط علمی و محتوایی، ویرایش بسیار بد و استفاده بیش از اندازه از كروشه برمیخوریم. برخی قرآنپژوهان معتقدند این ترجمه میان كمدقتی و سنگینی قلم جمع كرده است؛ و در مجموع نه آنگونه كه باید، روان است و نه دقیق.
حسین انصاریان
حسین انصاریان از پژوهشگران و سخنوران بهنام ایران است كه آثار عرفانی بسیاری را به رشته تحریر در آورده و ترجمه وی نیز از قرآن كریم در سال 1383 به چاپ رسید.
این اثر ترجمهای روان، ساده و البته خوشخوان است و مطابق با نثر معیار و قابل استفاده همگان است توضیحات تفسیری در این اثر اندك بوده و با كروشه و یا پرانتز از متن جدا شده است.
محمدعلی رضایی اصفهانی
حجةالاسلام محمدعلی رضائی اصفهانی از قرآنپژوهان معاصر و موفق است كه در زمینههای گوناگون قرانی از جمله ترجمه قرآنپژوهش كرده است. وی با همكاری برخی از محققان حوزه در سال 1383 ترجمه جدیدی از قران ارائه داد.
روش ترجمه، هسته به هسته (جمله به جمله) است در این ترجمه هرگاه توضیح داخل یا اضافه تفسیری مورد نیاز بوده، داخل پرانتز قرار گرفته است و مطالب مقدر آیات قرآن، در كروشه قرار گرفته است تا امانت در ترجمه كاملاً رعایت شود.
در این اثر، به همگونسازی ترجمه (عبارات مشابه) توجّه زیادی شده و با رعایت بحث وجوه و نظائر، تا حد امكان، عبارات مشابه در كل ترجمه یكسان معنا شده است. افزون بر این همه حروف اضافه و كلمات و جملات قرآن در فارسی معادلیابی و معنا شده است. نثر این ترجمه نثر معیار فارسی است و سلاست و روانی جملات، همراه با رسایی و دقت كامل ترجمه، مورد توجه بوده و از واژههای غریب و نامأنوس و نیز از عبارتپردازیهای شاعرانه در آن پرهیز شده است.
سید محمدرضا صفوی
ترجمه حجتالاسلام محمدرضا صفوی از قرآن كریم یكی از دو ترجمه مركز فرهنگ و معارف قرآن است كه در سال 1385 توسط دفتر نشر معارف منتشر شده است. این اثر باتوجه به دیدگاههای تفسیری علامه طباطبائی در تفسیر المیزان نگاشته شده و ترجمهای بسیار روان و گویا است. در این ترجمه برگردان واژهها و جملهها دقیق است و نهتنها برای هرواژهای معادلی نهاده شده، بلكه سعی بسیار شده كه حتی در برابر حركات و اعراب كلمات كه گویای معنای خاص بوده نیز معادلی آورده شود و به گونهای كه مفاد آن منعكس شود. رعایت همسانی ترجمه واژهها و جملههای یكسان، پرهیز از واژهها و عبارات نامأنوس و گویائی و رسائی ترجمه، از اصول و نكات مهمی محسوب میشود كه در این ترجمه رعایت شده است. یكی از بخشهای مهم این ترجمه بخش توضیحات آن است كه در آن به فراخور محتوای آیات مباحث عقیدتی، اخلاقی و اجتماعی، تاریخی، علمی، فلسفی، روانی و احیاناً ادبی توضیح داده میشود.
علیاكبر سروری
ترجمه علیاكبر سروری را میتوان از جمله ترجمههای معادل و به سبك ساده دانست. سعی مترجم در ارائه ترجمهای ادبی، شیوا و در عین حال مطابق با نثر معیار بوده است. وی تا حدودی در دستیابی به این هدف توفیق داشته است، مترجم گاه از ترجمه معادل عدول كرده و به مرزهای ترجمه تحتاللفظی وارد میشود. حجم اندك توضیحات تفسیری در میان پرانتز مشخص شدهاند این نكته در نقد ترجمه مذكور حائز اهمیت است كه گاه مترجم بیتوجه به برخی ظرافتهای ادبی زبان مبدأ به ترجمه دست زده است.
امیر توحیدی
ترجمه قرآن امیر توحیدی در سال 1385 توسط انتشارات حافظ نوین منتشر و نخستینبار در خبرگزاری قرآنی ایران (ایكنا) معرفی شد. این مصحف شریف بر اساس مبانی علمی و با هدف صحت و سهولت قرائت قرآن كریم ترجمه شده است. در توضیحات ناشر این ترجمه از قرآن كریم آمده است: «این مصحف بر اساس قرائت عاصم به روایت حفص و از طریق
شاطبیه كتابت شده و نگارش كلمات آن از منابع «رسمالمصحف» است.
به كار بردن موارد خاص قرائت، علایم وقف و سكت و سایر علایم از مشخصات اصلی این ترجمه از قرآن كریم محسوب میشود.
از برخی از ویژگیهای این ترجمه میتوان به تقید به روانی متن، دقت و صحت در ترجمه واژهها، توجه به ادبیات قرآنی، به كار نبردن اطناب در ترجمه قرآن، استفاده از واژههای معمول عربی در زبان فارسی و ارائه توضیحات كوتاه و ضروری برخی از آیات قرآن كریم اشاره كرد.
ترجمه قرآن غلامعلی حداد عادل
یادآوری میشود ترجمه قرآن «غلامعلی حداد عادل» نیر هماكنون توسط دفتر نشر فرهنگ اسلامی در دست انتشار قرار دارد. در این ترجمه، مترجم با استفاده از واژههای سلیس و روان ترجمهای قابل فهم را برای خوانندگان پارسیزبان ارائه كرده است.
حداد عادل در این ترجمه با وفاداری به مفهوم آیات مقدس قرآن كوشیدهاست برگردانی فراهم آورد كه خوانندگان، پیام و معانی آیات را به روشنی دریابند.
آنچه مسلم است مجموعههای نفیس از ترجمههای قرآن در سی سال گذشته چشماندازی از تحولات ناپیدا را در عرصه ترجمه وحی نوید میدهد. این ترجمهها به بركت انقلاب اسلامی افزایش بسیاری یافته و افراد زیادی به این حوزه روی آوردهاند و امروز در مقایسه با پیش از انقلاب به این نتیجه میرسیم كه بسیاری از ترجمههای قرآن به زبان روز و بر طبق نیاز مخاطبان منتشر شده است.
منبع: خبرگزاری قرآنی ایران (ایکنا)
تهیه و تنظیم برای تبیان: سید پیمان صابری