آثار متفاوت عفو و بخشش

شرح و تفسیر

این حدیث شریف را به دو شكل مى‎توان تفسیر نمود.

1- انسان كریم هنگامى كه شخص خطاكارى را مورد عفو و بخشش خویش قرار دهد محبّت او را جلب مى‎كند؛ چرا كه عفو او آمیخته با بزرگوارى و تواضع است، ولى عفو و گذشت انسان‎هاى لئیم و پست، چون آمیخته با منّت و آزار است، سبب إفساد مى‎شود. و این در واقع مصداقى از مصادیق (قَوْلٌ مَعْرُوفٌ وَ مَغْفِرَةٌ خَیْرٌ مِنْ صَدَقَة یَتْبَعُها اَذىً وَ اللهُ غَنِىٌّ حَلیمٌ)؛ «گفتار پسندیده (در برابر نیازمندان)، و عفو (و گذشت از خشونت‎هاى آنها)، از بخششى كه آزارى به دنبال آن باشد، بهتر است؛ خداوند بى نیاز و بردبار است»(2)؛ مى‎باشد.

2- در تفسیر اول عفو و بخشش گاه از سوى «كریم» و گاه از سوى «لئیم» بود، كه در خطاكارى كه مورد عفو قرار گرفته دو عكس العمل متفاوت داشت، ولى طبق تفسیر دوم عفو و بخشش گاه در مورد شخص «كریم» و گاه نسبت به شخص «لئیم» كه مرتكب خطا شده‎اند و مورد عفو قرار گرفته‎اند؛ مى‎باشد.

طبق این تفسیر معناى روایت چنین مى‎شود: اگر آدم‎هاى كریمِ خطاكار مورد عفو قرار گیرند موجب إصلاح آنان مى‎گردد، ولى عفو انسان‎هاى پست و لئیم نه تنها موجب اصلاح آنان نمى‎شود، بلكه از آن سوء استفاده مى‎كنند و جسور و جرى شده و به فساد بیشتر مى‎پردازند، پس نتیجه عفو آنان إفساد است.

پیام اخلاقی روایت

پیام اخلاقى این روایت این است كه عفو و گذشت هم، حساب و كتابى دارد، هنگامى كه پیغمبر اكرم (صلى الله علیه وآله) مكه را فتح كرد، فرمان عفو عمومى صادر فرمود.(3) این عفو و گذشت اثر بسیار مطلوبى در غالب مردم مكه گذارد، ولى چند نفر را كه اصلاح‎پذیر نبودند استثناء كرد و فرمان قتل آنها را صادر نمود.

قرآن مجید در مورد ثمره این عفو عمومى مى‎فرماید: «یَدْخُلُونَ فى دینِ اللهِ اَفْواجاً»؛ آنها (مردم مكه) به صورت گروه گروه به دین اسلام مى‎گرویدند.»(4) این اقبال عمومى به اسلام، كه بدون هرگونه اجبار و اكراهى بود، ثمره عفو و بخشش پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) بود. این مسأله براى همه، مخصوصاً براى رهبران جامعه، درس بزرگى است. عفو و بخشش در آیات قرآن مجید و روایات، به صورت گسترده مطرح شده است كه این مختصر جاى طرح همه آن آیات نیست.(5)

پی‎نوشت‎ها:

1. بحارالانوار، ج 74، ص 419 .

2. سوره بقره، آیه 263.

3. فروغ ابدیت، ج 2، ص 338.

4. سوره نصر، آیه 2.

5. به میزان الحكمة، ج 6، ص 358 به بعد، مراجعه كنید.

برگرفته از کتاب 110 سرمشق از سخنان حضرت على(علیه‎السلام)، آیة الله مکارم شیرازی .

تنظیم گروه دین و اندیشه تبیان، هدهدی .