تبیان، دستیار زندگی
تمتع در لغت عرب بهره‏وری را گویند و گاه نیز به معنای لذت بردن هم آمده است، وقتی گفته می‏شود « تمتع و استمتع بکذا» آن زمانی است که کسی از چیزی لذت برده و بهره‏مند شده است.
عکس نویسنده
عکس نویسنده
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

تمتع و متعه

حلقه

قسمت اول

تمتع در لغت عرب بهره‏وری را گویند و گاه نیز به معنای لذت بردن هم آمده است، وقتی گفته می‏شود « تمتع و استمتع بکذا» آن زمانی است که  کسی از چیزی لذت برده و بهره‏مند شده است.

متعه به ضم میم و یا کسر آن، اسم مصدر همان تمتع است و یا اسمی است برای آنچه که از آن بهره جسته‏اند و یا لذت برده‏اند مانند غذا یا غیر آن.

در مجمع البحرین (تمتع در حج) را همان (حج تمتع) دانسته و فرموده است: آن تمتع که همان حج تمتع است «رفتارهای آشنایی است که در جای خودش از آنها یاد شده آن رفتارها همان اعمال مخصوصی است که شاعر خوش قریحه فقه‏دان در بیتی از آن یاد کرده است.

" اطرست للعمره اجعل نهج اوو ار نحط رس طرمر لحج "

برخی از اصحاب با این نوع حج، مخالفت نمودند و دلیل این نوع مخالفت نیز استبعاد فاصله در ایام حج و در مکه مکرمه بوده است و یا برای آن صحابی قابل قبول نبوده که زناشویی در اثناء یک عبادت در مکه مکرمه امکان‏پذیر باشد که البته این مخالفت نشانه‏ قساوت و عدم ایمان آن صحابی است

اما تمتع در حقیقت همان تلذذ است و تلذذ نیز یعنی گوارا به نوشگاه آمدن، بنابراین،  حج تمتع را بدین سبب (تمتع) نام نهاده‏‏اند، چرا که زمانی و "فتره‏ای"  میان عمره و حج برای بهره‏وری از آنچه در حال احرام، حرام بوده  ایجاد می‏گردد که ناسک می‏تواند از کلیه لذائذ حلال در غیر احرام و حرام در حالت احرام بهره‏مند شده و لذت ببرد، در عین آنکه این عمره همان عمره مرتبط با حج است که هر دو با هم (حج تمتع) را تشکیل می‏دهند ، که در حقیقت ، هر دو یک عبادت واحد هستند و گویا به ناسک رخصتی داده‏اند تا در اثناء حج مجاز  به بهره‏وری از لذائد باشد.

در هر حال، متعه به ضم میم و سکون تاء، اسم مصدری است از «تمتع بکذا»  یعنی انتفع بکذا  و از این روست که هر آنچه در آن لذت و یا بهره‏وری باشد از آن با متعه یاد می‏کنند مانند "متعه النکاح"  و یا "متعه الحج" .

بکارگیری کلمه تمتع بدون آنکه اضافه به حج و یا عمره شود و مطلق آورده شود کم است، اما در صورتی که همراه  با حج بیاید یعنی «حج التمتع» شود، ظاهر آن است که در اصطلاح شرع و اهل شرع برای مجموع هر دو عمل یعنی عمره تمتع و حج تمتع وضع گردیده است به حیثی که اگر مطلق بیاید ظهور در هر دو دارد، گرچه کاربردش در خصوص حج تمتع در مقابل عمره تمتع بیشتر است و همچنین  کاربردش برای مجموع دو عمل که در حکم واحد است بسیار زیاد است در مقابل حج "قِران" و "افراد".

معرفی حوزه مكه معظمه

علی اَیّ حالٍ؛ مجموع این دو عبادت از مواردی است که مورد انشاء شارع قرار گرفته که مردم نیز بدان متعبدند.

حج تمتع احکام بسیار، و مباحث زیادی را در فقه به خود اختصاص داده است و گر چه این دو عمل هر دو عبادتی مستقلند اما مجموعاً یک عبادت واحد به شمار می‏آیند، چرا که هر دوی آن عبادت‏ها در شرط استطاعت ناسک با همدیگر متحدند و هر دو باید در یک سال صورت پذیرند و هر دو به انحاء مختلف به یکدیگر گره خورده‏اند به حیثی که وجوب هر مشروطی به وجوب مشروط دیگری است و صحت هر شرطی به صحت شرط دیگری بسته است و افزون بر این؛ هر دو عبادت توسط شارع مقدس در حجه الوداع به یکباره تشریع گردیده است.

اما چرا ما می‏گوییم هر دو عبادت استقلال دارند؟

در پاسخ  به این پرسش باید گفت فاصله‏ای که شارع بین این دو عبادت قرار داده است بینانگر آن است که هر کدام عبادتی مستقلند چرا که «محرم» در احرام عمره تمتع با تقصیر از احرام خارج می‏شود و همه چیز برای او حلال می‏شود حتی مسئله زناشوئی، خدای بزرگ فرموده است « فمن تمتع بالعمره الی الحج» یعنی کسی که بهره‏مند شده و لذت برده از آن چیزهایی خداوند متعال مباح نموده بسبب اباحه‏ای که بعد از تقصیر در عمره برای او ایجاد گردیده است در حالی که او قصد احرام حج تمتع دارد.

همان‏گونه که گذشت، معروض گردید که رسول گرامی اسلامی، حج تمتع را در حجه الوداع تشریع فرمودند، برای آن صحابی که قصد حج افراد داشت و به او امر فرمودند حج افراد خود را بدل به حج و عمره تمتع نماید،  بله در برخی تصریحات صحیحه آمده است که پیامبر گرامی اسلام، مدت ده سال در مدینه سکنی فرمودند و حج بجای نیاوردند تا آنکه آیه شریفه «واذن فی الناس بالحج» نازل گردید و سپس امر فرمودند که مؤذن‏ها بر مناره‏ها در آیند و بانک برآورند که پیامبر گرامی اسلام اراده حج فرموده‏اند و امسال راهی حج خواهند شد.

پس از این اعلان، طوائف، خانواده‏ها و اهل مدینه حاضر شدند و آماده گردیدند و همه منتظر و گوش به فرمان فرا دادند و پس همان ساختند که بدان‏ها امر شده بود.

این نوع حج یکی از دو متعه‏ای است که مورد تحریم خلیفه ثانی قرار گرفت در حالی که مخالف آیه صریحه قرآن و فرمایش رسول گرامی اسلام است

چهار روز بیش به ذی الحجه نمانده بود که حضرت رسول گرامی به همراه مسلمانان از مهاجر و انصار به سوی مکه عازم گردیدند و هنگامی که به ذی الحلیفه و مسجد شجره رسیدند ظهر هنگام بود غسل فرمودند و نماز ظهر به‏جای آوردند سپس به سوی بیداء و بیایان خارج گردیدند و مردمان نیز به دنبال حضرتش روان گردیدند، آن حضرت برای حج، تلبیه فرمودند و شصت و شش شتر را برای حج فرمان دادند تا به جلو رانده شوند.

پیامبر گرامی اسلام در چهارم ذی الحجة بود، که به مکه مکرمه رسیدند، پس از ورود، طواف فرمودند و دو رکعت نماز به جای آوردند و سپس این آیه شریفه نازل گردید « ان الصفا و المروه من شعائر الله » تا آن زمان مسلمانان گمان می‏کردند که آیین نیکوی سعی ساخته و پرداخته مشرکان است، بدین سبب یعنی به سبب نزول آیه شریفه به کوه صفا در آمدند و از آنجا به سوی مروه روان گردیدند تا آنکه از سعی فارغ گردیدند.

در این زمان حضرت جبرائیل نازل گردید در حالی که حضرت رسول بر فراز مروه بودند پس ایشان را امر کردند که به مردمان امر نمایند که از احرام در آیند جز آنان ‏که "سوق‏هدی" نمودند و به حج قران در آمده‏‏اند.

سپس در جمع مردمان حضور پیدا کردند و ابلاغ رسالتی  دیگر نمودند و فرمودند این جبرائیل است که فرمان می‏دهد مرا که دستور دهم کسانی که حج قران انجام نداده و سوق‏هدی ننموده‏اند همه محل شده و از احرام در آیند، از میان جماعت مردی از جای بر خواست و زیاده گفت : هر آینه خارج می‏شویم در حالی که هنوز  حاجی هستیم و موهای ما می‏ریزد کنایه از این است که در میان یک عبادت فاصله ایجاد شده، حضرت در جواب فرمودند اما تو هیچ‏گاه به این حکم فقهی ایمان نخواهی آورد.

یوسف پیامبر

باز از میانه جماعت صدای دیگری بلند شد که ای رسول خدا این حکم فقهی مربوط به امسال است؛

حضرت در پاسخ فرمودند بلکه این نوع حج و این حکم فقهی برای ابد است و تا روز قیامت. سپس انگشتان مبارکشان را درهم قرار دادند و فرمودند: در آویختم عمره را در حج تا روز قیامت.

شایان ذکر است این روایت شریفه در کتاب وسایل الشیعه ابواب اقسام حج آمده است.

روی هم رفته آنچه از نصوص و فرمایش‏های بجای مانده از ارباب عصمت (صلوات‏الله علیهم) آشکار است این است.

1- تمتع به عمره و حج در یک سال تشریع گردیده است.

2- در میان عمره و حج فصلی از اباحه و تمتع و بهره‏مندی ایجاد گردیده است.

3- آغاز تشریع این نوع حج از تبدیل حج افراد به این نوع حج بوده است.

4- زمان تشریع این نوع حج ، حجة الوداع بوده است.

5- حج قران نمی‏تواند به حج تمتع تبدیل شود.

6- رسول گرامی اسلام در طول عمر شریفشان حج تمتع انجام ندادند.

7- برخی از اصحاب با این نوع حج، مخالفت نمودند و دلیل این نوع مخالفت نیز استبعاد فاصله در ایام حج و در مکه مکرمه بوده است و یا برای آن صحابی قابل قبول نبوده که زناشویی در اثناء یک عبادت در مکه مکرمه امکان‏پذیر باشد که البته این مخالفت نشانه‏ قساوت و عدم ایمان آن صحابی است.

8- این نوع حج یکی از دو متعه‏ای است که مورد تحریم خلیفه ثانی قرار گرفت در حالی که مخالف آیه صریحه قرآن و فرمایش رسول گرامی اسلام است.

ادامه دارد .........

نوشته سید محمد رضا آقامیری

بخش دین و اندیشه تبیان

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.