درباره گنبد جبلیه چه می دانید؟
از دیگر بناهای مربوط به دوران قبل از اسلام گنبد جبلیه است كه به نامه گنبد گبری نیز در تواریخ آمده است. در تمامی تواریخ بنای گنبد به دوره قبل از اسلام (ساسانیان) نسبت داده می شود (گویا آتشكده ی بوده است - یا قبر یكی از زرتشتیان) اما در جایی اشاره ی نیز شده است كه بنای گنبد در عهد سلجوقیان ساخته شده است اما با توجه به این كه به دستور محمد بن الیاس تعمیر شده طبعاً چند قرن پیش از سلجوقیان این امر تحقق یافته و مربوط به همان دوران ساسانی است.
در كرمان در مورد این بنا این گونه شایع است كه در ملات آن شیر شتر استفاده شده و از این رو در استحكام آن نقشه داشته است. پس از ظهور اسلام و فتح ایران به دست مسلمین در هنر معماری نیز تغییر و تحولاتی صورت گرفت، هر چند سبك ایرانی هنوز در این سال ها رعایت و لحاظ می شد.
نخستین مساجد ایرانی، در اصل همان آتشكده ها بودند كه به مسجد تبدیل شدند. از همان اوایل اسلام، معماری دینی غرب و شرق ایران از نفوذ معماری عرب مصون ماند و مساجد مسلمین ایران به سبك ایرانی ساخته شد. به گفته تاریخ كرمان نخستین بنای معماری پس از حمله اعراب به ایران، مسجدی بود در بم.
وزیری مولف تاریخ كرمان در این خصوص آورده: عبدالله بن موسوم به مسجد حضرت رسول است ساخت و پاره ی چوب از شجره ی كه مؤمنان در آن با حضرت ختمی مآب بیعت كرده بودند (بیعت حدیبیه) با خود داشت در محراب آن قرار داد.
در كتاب تاریخ هنرهای ملی در مورد معماری این مسجد آمده: در باقی مانده های بخشی از دیوار یك مسجد كه در بم به جای مانده و احتمالاً از آغاز قرن اول هجری است همین طاق نماها دیده می شود و ستون های كوچك چسبیده به دیوار كه این طاق نماها را از هم متمایز می كند، همان است كه در طاق كسری به كار رفته و بعدها نمونه آن را خلفای عباسی در ساختن دروازه بغداد به كار برده اند به طور كلی در مورد ویژگی های معماری ایران در قرون اولیه ظهور اسلام می توان به این شاخص ها اشاره كرد:
1 ) بعضی بناهای عهد ساسانی را عیناً به اسلام نسبت داده اند.
2) معماری ایرانی روش خود را با خصوصیات قبل از اسلام ولی با قیافه اسلامی تعقیب كرده است.
معماری در قرون چهار و پنج و شش هجری تحول و توسعه فوق العاده ی یافت. در جریان این تحول و توسعه بیش از پیش به عناصر معماری ساسانی توجه شده، به نحوی كه تقریباً در همه بناهای آن دوره جداگانه یا با هم به كار رفت. این تحول و توسعه در آغاز مربوط به ظهور سلسله های محلی ایرانی است كه سعی در احیای سنت های ایران باستان داشتند.
توجه و اهتمام سلسله های مزبور و تعقیب راه آنان در زمان سلسله های بعدی از نظر هنری از جمله معماری به ثمر رسید و در قرن های چهارم تا ششم هجری بارور شد.
در این دوره ها در كرمان با توجه به منابع تاریخی برمی خوریم به اقداماتی كه در زمان ابوعلی محمد بن الیاس (322 - 356) صورت گرفته است شامل تعمیرات ارگ بم و تعمیر گنبد جبلیه، هم چنین به مجموعه ای اشاره شده است كه بیشتر جنبه نظامی داشته و شامل قلعه كوه و خندق و عمارت بارور و دروازه خبیص و قلعه نو و بعضی از قلعه كهن است.
معماری در كرمان در عهد سلجوقیان رشد و تكامل سریعی داشت. در دوره تركان سلجوقی كه در اواسط قرن پنجم هجری به صورت فاتحان نامتمدن به سمت مغرب و داخل ایران رانده شدند زمام امور مملكتی به دست كارمندان و كارگزاران ایرانی بود و تاثیر آنان بر فرهنگ و هنر یران اندك بوده است.
در دوره سلجوقیان و هم چنین در دوره ایلخانان ساختمان های دینی از قبیل مساجد و مدارس و زیارتگاه ها و مقبره ها بر ساختمان هی غیردینی رجحان داده شد. در این زمان معماران ایرانی از تلفیق حیاط چهار ایوانی و تالار مربع گنبد دار چهار طاقی، مسجد بزرگ ایرانی را به وجود آوردند. آجركاری در زمان معماری سلجوقی به آخرین درجه ترقی رسید و طرح های زیبای آجری، فرم های خفته و راسته، بادبزنی، بافت حصیری، برآمدگی و فرورفتگی و ایجاد كتیبه از آجر از مشخصات معماری سلجوقیان است. گچ بری جایگزین كتیبه ها و تزیینات آجری شد. از این پس محراب ها و دیوارها با طرح های برجسته گچ بری تزیین می شدند. رنگ و تزیینات گچ بری به رنگ فیروزه ی در معماری تزیینی سلجوقی راه می یابد.
مطالب مرتبط
سایت شیفت شب با اندکی تغییر و تلخیص
