جواهری درخشان
از مسجد شیخ لطف‌الله چه می دانید؟ (قسمت اول)
این مسجد یکی از بی نظیرترین شاهكارهای معمارى و كاشىكارى قرن یازدهم هجرى است که به فرمان شاه عباس اول در مدت هیجده سال بنا شده است. معمار و بناى این مسجد "استاد محمدرضا اصفهانى" بوده که تزیینات كاشىكارى آن در داخل از ازاره ها به بالا همه از كاشىهاى معرّق پوشیده شده است. باستان شناسان خارجى در مورد عظمت معمارى این مسجد گفته اند: «به سختى مىتوان این بنا را محصول دست بشر دانست». شیخ لطف الله از علمای بزرگ شیعه بود كه به دعوت شاه عباس اول در اصفهان اقامت گزید. این مسجد به منظور تجلیل از مقام او و برای تدریس و نمازگزاری وی احداث شد.
مسجد شیخ لطف الله یكى از زیباترین آثار تاریخى اصفهان است كه چشم هر بیننده ایى را خیره مىكند و نسبت به هنرمندانى كه در انجام آن دخیل بودهاند به اظهار تحسین و اعجاب وا مىدارد. مسجد شیخ لطف الله در ضلع شرقى میدان نقش جهان و مقابل عمارت عالى قاپو واقع شده که به واسطه كاشی كاری هاى معرق داخل و خارج گنبد و كتیبههاى بسیار زیباى خط ثلث كه مقدارى از آنها به خط علیرضا تبریزى عباسى است از زیبایى و ظرافت كم نظیر برخوردار است. این مسجد كه شاهكارى از معمارى و كاشی كارى ایران در نیمه اول قرن یازدهم هجرى است به فرمان شاه عباس اول ساختمان آن شروع شده و سردر زیباى آن در سال 1012 هجرى به پایان رسیده است. سال اتمام بناى مسجد و تزیینات كاشی كارى آن و نام استاد سازنده آن در داخل محراب معرق نفیس مسجد به خط نستعلیق سفید بر زمینه كاشى لاجوردى به این ترتیب ذكر شده است. "عمل فقیر حقیر محتاج به رحمت خدا محمدرضا بن استاد حسین بناى اصفهانى 1028"
وجه تسمیه مسجد شیخ لطف الله
درباره وجه تسمیه مسجد شیخ لطف الله باید گفت كه شیخ لطف الله اصالتاً لبنانی بوده و خاندان او همه از فقهاى امامیه بوده اند. چنانكه پدر و جد و جد اعلا و پسرش همه به این عنوان اشتهار داشته اند. به مناسبت سعى بى اندازه پادشاهان صفوى در ترویج احكام مذهب تشیع و تشویق و اكرام فقهاى آن، شیخ لطف الله میسى عاملى نیز مانند جمع كثیر دیگرى از علماى بحرین و جبل عامل در اوایل عمر از موطن خود به قصد ایران عازم شد و ابتدا در مشهد مقدس اقامت گزید و در آنجا پس از استقاضه از محضر علماى ارض اقدس از جمله ملاعبدالله شوشترى از جانب شاه عباس بزرگ به خدمت آستانه رضوى برقرار گردید و تا تاریخ فتنه ازبكان و دست یافتن ایشان بر مشهد در آن شهر مقیم بود. سپس از شر ایشان به قزوین پناه جست و در آنجا به كار تدریس مشغول شد، شاه عباس او را از قزوین به اصفهان آورد و در سال 1011 هجرى در جنب میدان نقش جهان مدرسه و مسجدى را كه هنوز هم به نام او شهرت دارد براى محل تدریس و اقامت و امامت وى بنا نهاد و انجام این كار تا 1028 هجرى طول كشید و در حین اتمام همین ساختمان بود كه شاه عباس در قسمت جنوبى میدان نقش جهان مشهور است طرح انشا جامع اعظم پادشاهى یعنى مسجد شاه را ریخت. بعد از آن كه مدرسه و مسجد شیخ لطف الله براى تدریس و نمازگزارى او مهیا گردید. این مرد جلیل محترم در آن مدرسه (امروز وجود ندارد) مقیم شد و در مسجدى كه براى معرفى آثار هنرى ایران بنا شده بود به امامت و تدریس مشغول گردید و شاه عباس براى وجه معاش او وظیفهاى معین و مقرر داشت. تاریخ وفات شیخ لطف الله را مؤلف كتاب مجمل التواریخ در سال 1032 یعنى در همان سالى كه بغداد به تصرف شاه عباس درآمده است مىنویسد.
همچنین در عالم آراى عباسى تاریخ فوت او را مؤلف این كتاب در ذیل واقع سال 1032 آورده است و صریحاً مىگوید كه شیخ لطف الله میسى جبل عاملى در اوایل این سال و قبل از سفر دارالسلام بغداد كه هنوز آیات جلال در ییلاقات فیروزكوه بود در اصفهان مریض گشته به عالم بقا پیوست. یكى از شخصیت هاى بزرگ هنرى ایران كه نام او در مسجد شیخ لطف الله مخلد شده است علیرضا تبریزى از خوشنویسان بزرگ زمان شاه عباس كبیر است كه كتیبه سردر مسجد و دو كتیبه بزرگ كمربندى داخل گنبد به خط زیباى اوست. چون علیرضا به خدمت شاه عباس در آمد خود را علیرضاى عباسى خواند. این خوشنویس استاد نخست در تبریز شاگرد "ملامحمد حسین تبریزى" و "علاء الدین محمد بن محمد تبریزى" معروف به علاء بیك بود و خط ثلث و نسخ را نیكو مىنوشت. پس از آنكه در زمان "شاه محمد خدابنده" پدر شاه عباس تركان عثمانى آن شهر را به تصرف آوردند، علیرضا از آنجا بیرون آمده و به قزوین پایتخت دولت صفوى رفت و در مسجد جامع آن شهر منزل گرفت و به كار كتابت مشغول شد و قسمتى از كتیبههاى آن مسجد را با چند قرآن در آنجا تمام كرد. علیرضا روز پنجشنبه اول شوال سال 1001 هجرى به خدمت شاه عباس درآمد و در زمره ندیمان مخصوص وى داخل شد و شاه جمعى از خوشنویسان مانند "محمدرضا امامى" و "محمد صالح اصفهانى" و "عبدالباقى تبریزى" را بدو سپرد تا زیردست او خط ثلث را بیاموزند. علیرضا عباسى تا پایان عمر در زمره مقربان و ندیمان مخصوص شاه بود و در سفر و حضر در سلك مقربان شرف اختصاص داشت و به تفقدات و انعامات و نوازش هاى بى پایان شاهانه سرافراز و مفتخر و به لقب شاه نواز ملقب شد. محبت و علاقه شاه عباس به این مرد هنرمند بدان پایه بود كه گاه پهلوى او مىنشست و شمعى به دست مىگرفت تا علیرضا در روشنایى آن كتابت كند.
برگرفته از: سایت اصفهان
زهره پری نوش - سایت تبیان
مطالب مرتبط
