خریداری زیان

یکی از دستورالعملهای انسان ساز برای زندگی،وصیت امام صادق علیه السلام به یكى از اصحاب خاصّشان به نام عبداللّه بن جندب است كه مقامات والایى در معنویات و معارف داشته است. سلسله مطالب _ ره جویان صادق _ به بیان و توضیح جملات ایشان می پردازد.

مراحل محاسبه

در كتاب‌های اخلاقی، دستورالعمل‌هایی به افراد داده شده تا بتوانند بهتر به این مهم بپردازند. برای محاسبه نفس سه یا چهار مرحله شمرده شده است:

• اول مشارطه است؛ یعنی از اول صبح انسان با خودش شرط كند كه آن روز وظایفش را به خوبی انجام دهد و از گناهان نیز بپرهیزد.
• دوم مراقبه است؛ یعنی در طول روز مراقب خود و اعمالش باشد تا از آنچه با خود عهد كرده تخطّی نكند.
• سوم محاسبه است، كه در آخر شب، به حساب كارهای خود برسد؛ بررسی كند كه چه مقدار به وظایف خویش عمل كرده و چه مقدار كوتاهی داشته است.
• مرحله چهارم كه برخی از علمای اخلاق آن را ذكر كرده‌اند معاتبه (جبران كردن) است؛ یعنی اگر انسان در محاسبه متوجه لغزش‌ها و اشتباهاتی در رفتارش شد، به جبران آنها خود را تنبیه كند؛ مثلا خود را ملزم كند كه روز بعد را روزه بگیرد یا مبلغی انفاق كند یا قدری قرآن تلاوت نماید یا كار خیر دیگری انجام دهد تا جبران مافات شود.

در مسأله محاسبه آنچه بیش از همه اهمیت دارد خود حساب كشیدن از خویش است، تا اگر كار خوبی انجام داده بودیم، خدا را شكر كنیم و توفیق ادامه آن را بخواهیم و اگر قصور ورزیده بودیم، به فكر تدارك آن بیفتیم.

نكاتی در باب محاسبه

درباره محاسبه نفس، نكات مهم دیگری نیز وجود دارد كه در این جا به برخی از آنها اشاره می‌كنیم:

• الف) اجتناب از گناه

انسان باید درباره گناه بیش‌تر بیندیشد كه اصلا گناه یعنی چه؟

اعتقاد ما این است كه خداوند ما را آفریده و ضمن معرفی راه خوب و بد به ما، انتخاب هریك از آنها را در اختیار خود ما قرار داده است. هم چنین معتقدیم عالم دیگری غیر از این دنیا نیز وجود دارد كه در آن به كارهایمان و انتخاب‌هایی كه در این دنیا كرده‌ایم رسیدگی می‌شود و كیفر و پاداش می‌بینیم. مقتضای چنین اعتقادی این است كه از سرمایه عمری كه در اختیار داریم به بهترین شكل استفاده كنیم. ما به این دنیا پا گذاشته ایم تا امتحان شویم، طی مراحلی خودسازی كنیم و به كمال برسیم تا در زندگی ابدی از نتایج آن بهره‌مند گردیم. بنابراین باید توجه داشته باشیم كه زندگانی این دنیا موقتی و در مقایسه با آخرت، نظیر زندگی جنینی نسبت به زندگی دنیوی است. همان‌گونه كه جنین فقط چند ماهی را در شكم مادر می‌گذراند، آن هم برای این كه آماده زندگی این جهانی شود، ما هم در این دوره كوتاه زندگی دنیایی، برای زندگی ابدی آماده می‌شویم، با این تفاوت كه رشد جنینی اجباری بود، ولی رشد این جهانی اختیاری است. علاوه بر آن، زندگی جنینی با زندگی دنیوی از حیث مدت قابل مقایسه است، ولی جهان آخرت به دلیل ابدی بودنش، به هیچ وجه، با زندگی محدود این جهانی قابل مقایسه نیست.

به هر صورت، این دنیا محل ابتلا و خودسازی است. باید خود را برای عالم دیگر مهیّا كنیم. اگر با این نگرش نگاه كنیم، می‌بینیم در مقابل سرمایه‌ای كه از كف می‌دهیم، چیزی به دست می‌آوریم كه برای زندگی ابدیمان بسیار سودمند است و باید خدا را شكر كنیم. اما اگر نگرشی غیر از این داشته باشیم یا دچار غفلت شویم، در مقابل صَرف سرمایه گران مایه، بدبختی اخروی برای خویش مهیّا ساخته ایم. پس باید به فكر جبران آن برآییمِ. چقدر فرق است بین این كه كسی معامله‌ای بكند، و مشكلش فقط این باشد كه از آن سودی نبرد، اما در هر صورت سرمایه‌اش بر جای باقی بماند، و این كه كسی در معامله سود كه نمی‌برد، ضرر هم می‌كند و اصل سرمایه را از كف می‌دهد. گناه كردن از همین سنخ معامله دوم است؛ یعنی از دست دادن سرمایه و خریدن زیان؛ از كف دادن عمر و سعادت اخروی و دچار عذاب ابدی گردیدن.

منبع:

مصباح یزدی، محمدتقی، پندهاى امام صادق(علیه السلام) به ره‌جویان صادق، با اندکی تصرف.