مساجد استان كردستان

مسجد آویهنگ

این مسجد در مركز روستای " آویهنگ" در دهستان " ژاوه رود" غربی از بخش " كلاترزان" شهرستان سنندج واقع شده است.

مسجد آویهنگ شبستانی است كه در دو طبقه شكل گرفته است و تنها از نظر تعداد ستون های چوبی با مسجد رشید قلعه بیگی و میرزا فرج الله تفاوت دارد. (در هر دو ، شبستان در پشت بام قرار گرفته است.)

مسجد دارای دو بخش است؛ یكی بخش قدیمی و بخش دیگر كه الحاقی است. بخش قدیمی یا همان طبقه نخست، شامل یك شبستان با محوطه مستطیل شكل، حوض خانه و یك اتاق ورودی است. بخش الحاقی در طبقه بالا، افزون بر یك شبستان مشابه طبقه همكف، دارای غسالخانه و یك اتاق است.

ویژگی بارز تزیینات بنا، استفاده از قوس های نیم دایره متداول عصر قاجاریه است. سر ستون های چوبی با آیات قرآنی، تاریخ ساخت و نام خلفای مذهب اهل تسنن زینت یافته است.

مسجد جامع تورجان

" تورجان" یكی از روستاهای شهرستان سقز و مركز دهستان تورجان است كه در20 كیلومتری غرب مسیر سقز- بوكان قرار دارد. مسجد قدیمی در داخل روستای تورجان قرار دارد و از نظر معماری در زمره مساجد سبك بومی منطقه كردستان است.

بنای این مسجد دارای یك شبستان اصلی با شش ستون در دو ردیف سه تایی است.

در ضلع غربی شبستان محوطه ای وجود دارد، كه ایوانی ستون دار رو به سمت جنوب در آن مشاهده می شود. در ضلع جنوبی شبستان سه ستون چوبی تعبیه شده است. مسجد روی یك صفه سنگ چین شده، ساخته شده است. در مقابل ایوان جنوبی، بقایای حوض آبی وجود دارد كه تمامی از سنگ تراشیده شده است.عمده مصالح این مسجد از سنگ، خشت و آجر است. در سقف نیز تیرهای چوبی به كار رفته است. در ورودی اصلی و قدیمی مسجد با دخل و تصرف های جدید در بنا مسدود ، و این امر موجب شد تا ورودی دیگری در ضلع غربی ایجاد شود. در بالای این ورودی سنگ نبشته ای دیده می شود كه زمان ساخت مسجد را در تاریخ 1258هـ. ق نشان می دهد. روی این كتیبه سنگی افزون بر تاریخ ساخت و مرمت مسجد، ابیاتی نیز حك شده است.

معماری این مسجد و سابقه تاریخی و فرهنگی روستای تورجان از اهمیت خاصی برخوردار است.

مسجد خسرو آباد گروس

این بنا در روستای " خسرو آباد"، در 45 كیلومتری شرق بیجار واقع است. بنای مسجد به دوران قاجار تعلق دارد و با توجه به نام مسجد، احتمال دارد توسط "خسروخان اردلان" ساخته شده باشد.

این مسجد دارای شبستانی است كه با شش ستون مدور قطور آجری و پانزده گنبد مسقف شده است. این بنا شامل مصلای تابستان در ضلع شمالی، ایوان جنوبی و حجره هایی برای استراحت طلاب و خادمین است.

از عمده تزیینات مسجد می توان به آجر كاری و طرح های گوناگون در بخش های داخلی و خارجی آن اشاره كرد. چشمه ی جوشان و پر آبی كه نزدیك مسجد وجود دارد از گذشته های دور در آب نمای حیاط مسجد جریان داشته است.

این مسجد نیز به سبك مساجد خاص كردستان ساخته شده و ویژگی آن یك ایوان جنوبی، شبستان ستون دار در پشت آن و یك حیاط ، مقابل آن است. این مسجد كه متأثر از معماری مسجد جامع سنندج است، از بناهای ارزشمند استان به شمارمی رود.

مسجد خورشید لقا خانم

این مسجد كه در مجاورت عمارت "مشیر دیوان" سنندج قرار دارد، به سبك مسجدهای شبستانی منطقه كردستان است؛ یعنی دارای یك حیاط با آب نما در ضلع جنوبی است كه ایوان ستون دار و شبستانی با چهار ستون چوبی در ضلع شمالی آن قرار دارد. بنا دریك طبقه ساخته شده و در طرفین شبستان اصلی، راهرو با قوس های نیم دایره و راه پله مشاهده می شود.

از ویژگی های بارز ساختمان، وجود درهای چوبی با كتیبه چوبی اسلیمی در مدخل های ورودی آن است. در ضلع جنوبی تعدادی حجره قرار دارد كه به سمت كوچه مشیر باز می شد و در گذشته به عنوان مغازه مورد استفاده بود.

وجه تسمیه این مسجد به نام بانی آن یعنی" خورشید لقا خانم" باز می گردد، كه دستور ساخت آن را داد. از آنجا كه در گذشته خانم ها كمتر امكان مشرف شدن به مكه معظمه را داشتند، هزینه سفر خانه خدا را صرف ساختن مساجد می كردند.

مسجد دارالاحسان جامع

این مسجد در ضلع شمالی خیابان " امام خمینی" سنندج قرار دارد. براساس كتیبه های موجود، بنای مسجد در سال 1227 هـ. ق توسط " امان الله خان اردلان " والی كردستان ساخته شد. این بنا شامل دو ایوان شرقی و جنوبی، گل دسته های بالای ایون شرقی، صحن مركزی، 12 حجره در اطراف، شبستان ستون دار با 24 ستون سنگی مارپیچ و... است. این مسجد را می توان مسجد – مدرسه دانست؛ زیرا بخشی از آن به حجره های طلاب علوم دینی اختصاص دارد و بخش جنوبی آن صحن اصلی مسجد است. این بنا دارای تزیینات كاشی كاری هفت رنگ مینایی فوق العاده پر كار و ظریف، ازاره های ( آن قسمت از دیوار اتاق و یا ایوان كه  از كف طاقچه تا روی زمین بود ) مرمرین، آجركاری لعاب دار ، حوض سنگی و فواره های زیبا و همچنین ستون هایی با تزیینات طنابی است.

از عمده تزیینات بنا، نگارش آیات قرآنی در قسمت های گوناگون مسجد است؛ چنان كه دوثلث قرآن مجید در این بنا نگارش شده است. این مسجد در گذشته یكی از مهم ترین دارالعلم های دینی بوده و بسیاری از علما در این دارالعلم به كسب علوم مختلف پرداخته اند. مسجد دارالاحسان، یكی از ارزشمندترین مساجد استان كردستان از نظر معماری و تزیینات معماری است.

مسجد دارالامان ( مسجد والی)

مسجد" دارالامان " در خیابان فردوسی شهر سنندج قرار دارد. این مسجد در دوران حكومت قاجار و توسط " غلام شاه خان" فرزند "امان الله خان اردلان" در ضلع شرقی قلعه حكومتی شهر ساخته شد. مسجد دارای صحنی زیبا و ایوان بزرگی است كه در پشت آن شبستان وسیعی قرار دارد و از نظر معماری با مسجد دارالاحسان سنندج قابل مقایسه است. این بنا هم ابتدا به صورت مسجد – مدرسه بود، كه با احداث خیابان فردوسی ، بخش مدرسه ی آن از بین رفت. مسجد دارالامان یك ایوانی است و سبك معماری دوره قاجاریه در ساخت آن كاملاً رعایت شده است.

مسجد دو مناره

این مسجد در خیابان امام خمینی، در بافت قدیمی سقز واقع است. تاریخ دقیق ساخت مسجد مشخص نیست، ولی از آنجا كه اهالی محلی ساخت آن را به " شیخ حسن مولانا آباد" نسبت می دهند، احتمال دارد دراواخر دوره افشاریه و اوایل زند یه ساخته شده باشد.

مسجد دارای شبستانی با چهار ستون قطور چوبی به نشانه چهار خلیفه اهل سنت است. در ضلع جنوب غربی، ایوان ستون دار ( مصلا ی تابستانی) ساخته شده كه فرم مخصوص مساجد منطقه كردستان را تداعی می كند. بالای مسجد، دو مناره رفیع و بلند قرار دارد و به همین دلیل به مسجد " دومناره" شهرت دارد. مصالح به كار رفته در بنای این مسجد شامل خشت خام، ملات گل، سنگ های لاشه، چوب و... است. در تزیینات مناره از كاشی  و آجركاری استفاده شده است.

احتمالاً حوض خانه ی مسجد كه گنبدی بر فراز آن قرار دارد و محل وضوی نمازگزاران است، قدیمی تر از مسجد كنونی و متعلق به دوران صفویه است.

در دیوارهای مسجد از كاشی های صابونكی با طرح سرو ( درخت زندگی)، كار استاد علی اصفهانی برای تزیین استفاده شده است. به نظرمی رسد كه این استاد اصفهانی چند سالی در سقز سكونت داشته است.

منبع: کتاب میراث فرهنگی استان کردستان

تهیه و تنظیم: زهره پری نوش - سایت تبیان