گنبد غفاریه
گنبد تاریخی در قسمت شمال غربی مراغه و دركنار رودخانه (صافی) قرار گرفته و یكی ازبناهای زیبای رقن هشتمبه شمار می آید كه در زمان سلطان ابوسعید بهادرخان پادشاه ایلخانی ساخته شده است. وجه تسمیه بنا براساس آنچه كه از متون تاریخی برمی آید ، چنین است كه عارفی به نام نظام الدین احمد بن حسین الغفاری در زمان فرمانرواءیسلطان یعقوب بن حسن بیگ آق قویونلو ، هنگام مراجعت از حج و عمارتی در نزدیكی این بنا احداث و املاك و باغی جهت مصارف آن وقف نمود . به همین جهت این عمارت و بناهای وابسته وهمچنین برج مزبور به نام وی به غفاریه اشتهار یافت . گنبد غفاریه با الهام از گنبد سرخ مراغه ساخته شده و به شكل مربع آجری است كه روی سكو و بر فراز دخمه ای استوارشده است و چهار گوشه آن بوسیله ستون هاءی كه دارای تزءینات آجری است ، زینت یافته است. درگاه ورودی بنا به سمت شمال واقع شده و دارای یك طاق نمای بزرگ و دو طاق نمای باریك و بلند جنبین می باشد .طاق نمای مركزی را تزءینات زیبای معقلی مركب از آجر و كاشیهای الوان سیاه وسفید و فیروزه ای و دو كتیبه به خطریحان آرایش می دهد . كتیبه سه سطری بالای هلال مركزی ، با اینكه آسیب فراوانی دیده مع الوصف قابل قراءت است :
"امر بء نشا هذه اقبه المباركه فی ایام مولانا السلطان الاعظم ظل الله فی الارض ، سلطان سلاطین العرب و العجم ابو سعید بهادر خان خلد الله ملكه"از كتیبه دو سطری بالای درگاه جز چیز مختصری باقی نمانده و به نظر می رسد كه كلمات (المقراك ... المالكی ، العالیو العادلی) القاب مدفون در مقبره باشد . در اضلاع جنوبی و شرقی و غربی گنبد غفاریه هر كدام دو طاق نماءی ساخته و در هریك ازآنها كه در قاب مستطیلی شكل منقش به نقش و نگارهاءی از آجر و كاشی قرار دارد . در بالای هلال هر یك از طاق نماها به جز كتیبه ، حاشیه ای است كه دارای سه شكل مدور حاوی دو چوگان قرینه می باشد . با توجه به اینكه علامتمزبور موسوم به امیر شمسالدین قره سنقر است ، می توان حدس زد كه این بنا مدفن قره سنقرالچركسی المنصوری ازامرای ممالك مصر است كه در سال 728 هجری قمری سلطان ابوسعید او را به خاطر جلب توجه وخشنودی الملك الناصربه دسیسه ای به قتل رساند و ضمن ابلاغ خبر در گذشت وی به سلطان مصر،امر نمود جنازه وی را در همان مقبره كهشاید خود قره سنقر در زمان حیات خود ساخته باشد دفن كنند. فضای داخلی بنا مربع شكل و همانند بیرون اضلاع آن متشكل از دو طاق نمای بلند بدون تزءین و تكلف است . این بنا هم مثل گنبد سرخ دارای گنبدی دو پوش بوده كه تمامافرو ریخته و از بین رفته است.
مطالبی از آندره گدار:
این آرامگاه كه نام جدید آن از مدرسه‌ای كه در مجاورت آن قرار دارد – مدرسه غفٌاریه – به عاریت گرفته شده، حدود پانزده سال بعد از مقبره سلطان الجایتو خدابنده ساخته شده است. فرد مدفون در مقبره شناخته شده نیست ولی سه نشان خانوادگی در آن وجود دارد كه می‌توان با توجه به آنها معمار بنا را فردی موسوم به امیر مملوك شمسالدین قراسنقر الچركسی المنصوری دانست. این بنا در دورانی ساخته شده است كه به استحكام بیش از ظواهر و تزیینات اهمیت می‌د‌ادند.
این گنبد بنایی است مربع از آجر سرخ كه بر زیربنایی از سنگ نهاده شده است. در میان این زیربنای سنگی سردابی تعبیه كرده‌اند. احتمال بسیار وجود دارد كه این بنا هم از داخل و هم از خارج گنبدی بوده باشد و طبیعتاُ جزئیات متعددی در آن تغییر و تحول یافته است.
توسط چهارستون مزیٌن به نقوش لوزی‌شكل كه در زوایا برپا داشته‌اند به زیبایی بنا افزوده‌اند. نمای اصلی رو به سمت شمال دارد و در ورودی سرداب رو به مشرق باز می‌شود. هر یك از اضلاع جانبی و ضلع عقبی با دو طاق‌نما كه بر بالای آنها كتیبه‌ای حك شده آذین شده است. طاق‌نمایی كه در وسط ضلع اصلی قرار گرفته در بنا را احاطه كرده است. بر بالای در كتیبه‌ای در دو سطر و بر بالای طاق كتیبه‌ای دیگر بچشم می‌خورد.حروف كتیبه‌ها در این بنا منحصراً ریحان است. رنگ آبی فیروزه‌ای در این جا بسیار مورد استفاده قرار گرفته و رنگهای سیاه، سفید و آبی دریایی به آن اضافه شده است
نماهای جانبی و نمای عقبی به عوض آن كه مثل نماهای گنبد سرخ بسته و فاقد هر گونه روزنه‌ای باشند هر یك به دو پنجره – هر پنجره در یك طاق‌نما – مجهزند. بالای هر پنجره كه در چهارچوبی مستطیل قرا گرفته با نقوش بسیار زیبایی از آجر و كاشی مینایی تزیین شده است. بالای این تزیینات نواری قرار گرفته است كه با سه نشان خانوادگی صاحب آرامگاه آذین شده است.
شبستان اصلی با گچ سفید اندود شده و بر آن اثری از رنگ‌آمیزی دیده نمی‌شود و نمای داخلی به طاق‌نماهای مسطح عریضی كه دارای مقرنس هستند منحصر می‌شود.
برگرفته از آثار ایران.
منبع:
