فصل بازگشت
جز پیامبران و معصومان (علیهم السلام ) بقیه مردم هر یك دچار گناهند؛ اما مردم در انجام گناه متفاوتند؛ به صورتی كه هر چه معرفت دینی بیشتر شود، كم‌تر خود را به گناه آلوده می‌سازند؛ چرا كه خداوند بشر را آزاد آفرید و راه را نیز به او نشان داد و فرمود:
انا هدیناه السبیل اما شاكرا و اما كفورا (1)
ما راه را به او نشان دادیم خواه شاكر باشد یا ناسپاس
خدای مهربان برای انسان غرق در گناه، راهی را به نام توبه باز كرده كه بندگانش، اگر عصیان و نافرمانی كردند، از این طریق، راه بازگشت را پیدا كنند قرآن و روایات نسبت به باز بودن این راه برای بندگان، تكیه فراوانی كرده كه در این بخش نمونه هایی از توبه و بازگشت، به دلیل بیداری وجدان و نیز روش‌ها و راهكارهای بیدار كردن وجدان خفته اشاره رفته است.
ارزش توبه از دیدگاه قرآن
توبه و بازگشت به خدا از نظر قرآن مجید، آن قدر اهمیت دارد و با ارزش است كه این واژه مقدس در 90 آیه و در بیست و پنج سوره و در صیغه‌های گوناگونی در قرآن آمده است.
این آیات در سوره بقره، مائده، انعام، توبه، هود، مریم، طه، فرقان، مجادله، مزمل، نسأ، آل عمران، اعراف، نحل، نور، غافر، تحریم، حجرات، احزاب، بروج، شوری، نصر و رعد آمده است. همین آیات فراوان كه گاهی به صورت امر و گاهی اخبار و گاهی به صورت جمع و به صیغه‌های دیگری آمده است، بهترین و روشن‌ترین دلیل بر ارزش والای این راه مقدس است.
اگر خداوند بنده‌اش را دوست نمی‌داشت، هرگز این راه را بر او نمی‌گشود خداوند می‌خواهد كه بندگان به ویژه جوانان با او قطع رابطه نكنند و اگر چنان چه گناهی كردند، فكر نكنند كه خداوند نیز با آن‌ها قطع رابطه كرده است؛ چرا كه او می‌فرماید:
لو علم المدبرون كیف اشتیاقی بهم لماتوا شوقا(2)
اگر آنهایی كه از درگاه من روی برتافتند، می‌دانستند كه چه قدر مشتاق آنانم، از شوق جان می‌سپردند
ارزش توبه از دیدگاه معصومان (علیهم السلام )
پیامبر (صلی الله علیه وآله) و اهل بیت (علیهم السلام) نیز در ضمن ده‌ها روایت و نصیحت و موعظه، در برخوردهای خود با مردم، بر این امر مهم و حیاتی فراوان تكیه كرده‌اند و مردم را به بازگشت به خدا و توبه از گذشته‌های خود دعوت كرده‌اند این بزرگواران ناامیدی و یأس از رحمت خدا را یكی از گناهان بزرگ و نابخشودنی دانسته اند، به گونه ای كه در برابر كسانی كه مردم را از رحمت الهی مایوس می‌كردند، به مقابله بر می‌خواستند.
امام باقر (علیه السلام) در یكی از این برخوردها فرمودند:
كلما أعاد المومن بالاستغفار و التوبه؛ عاد الله علیه بالمغفرة و أن الله غفور رحیم یقبل التوبة و یعفو عن السیئات، فایاك أن تقنط من رحمة الله (3)
هر چه مومن به وسیله طلب مغفرت و توبه به سوی پروردگار خویش باز گردد، خدای نیز توبه او را می‌پذیرد. خداوند؛ بخشنده و مهربان است. اوست كه توبه را می‌پذیرد و گناهان می‌بخشد، پس مواظب باش كه فردی را از رحمت خدا مایوس و ناامید نكنی.
هین مگو ما را بر آن در بار نیست با كریمان كارها دشوار نیست
در قرآن مجید نیز پس از رد یأس از رحمت خداوند، آن را شأن گمراهان دانسته و می‌فرماید:
و من یقنط من رحمة ربه الا الضالون (4)
كسی از رحمت پروردگار مأیوس نمی‌شود مگر گمراهان
معصومین (علیهم السلام ) ناامیدی و یأس را گناهی بالاتر از خود گناه می‌دانند. علت آن هم بسیار روشن است؛ چرا كه اگر فردی از روی غفلت و جهالت گناهی كرد، در صورت پشیمانی، اگر راه بازگشت را به روی خود بسته ببیند، طغیان كرده، دست به جنایت بزرگتری خواهد زد.
بازگشت پروردگار
پروردگار، خود را در قرآن مجید “تواب رحیم “ توصیف كرده و در هفده جای قرآن، این كلمه را درباره بندگان به كار برده است اما ریشه ی لغوی تواب كه از صیغه‌های مبالغه است به معنای بسیار برگشت كننده به بخشیدن گناه بندگان (5) بدین معنا كه اگر بشر گناه كند و پشیمان شود و به سوی پروردگار خود باز گردد و طلب آمرزش نماید خداوند نیز توبه‌اش را می‌پذیرد؛ اگر چه این كار از بندگان تكرار شود.
بهترین محبوب خدا
پشیمانی جوان از كرده‌های خویش، از دوست داشتنی‌ترین كارها نزد خداوند است؛ چرا كه خود جوان مورد علاقه و محبت خداوند است. طبیعی است كه هر چه یك دوست به دوست واقعی خود نزدیك‌تر باشد و علاقه و رابطه ی بهتری با هم داشته باشند، این دوستی پایدارتر و صمیمی‌تر خواهد بود خداوند دوست صمیمی جوانان است و آنان باید هر چه بیشتر حرمت او را نگه دارند و در محضرش گناه نكنند اگر هم گاهی بر اثر غفلت یا اشتباه مرتكب گناهی شدند، فوراً از او عذرخواهی كنند و همین عذرخواهی، توبه و بازگشت است كه این توبه، دوستی متقابل را مستحكم‌تر می‌سازد.
پیامبر اسلام (صلی الله علیه وآله) می‌فرماید:
ما فی الدنیا شی ء أحب الی الله عزوجل من شاب تائب (6)
هیچ كس در دنیا برای خداوند محبوب‌تر از جوان پشیمان نیست بدون تردید این لطف بسیار بزرگی در حق جوانان است كه شیرینی آن هرگز از خاطرشان محو نمی‌شود.1- سوره انسان ، آیه 3.
2- تذكرة المتقین ، ص 101
3- سفینه البحار، ج 1،ص 127.
4- سوره حجر، آیه 56.
5- مجمع البحرین ،ص 100.
6- مشكاة الانوار، ص 171
جوان از منظر معصومان، محمد جواد مروجى طبسى
