تفسیر آیات قران در نهج البلاغه (3)

عوامل دفع عذاب الهی

و آنگاه كه تو در میانشان هستی خدا عذابشان نكند وتا آنگاه كه از خدا آمرزش می طلبد نیز  خدا عذابشان نخواهد كرد .

حضرت علیه السلام در مورد چگونگی دفع عذاب الهی می فرماید: وحكی عنه ابوجعفر محمد بن علی الباقر علیهماالسلام انه قال: كان فی الارض امانان من عذاب الله وقد رفع احدهما فدونكم الاخر فتمسكوا به .اما الامان الذی رفع فهو رسول الله علیه وآله وسلم. واما الامان الباقی  فالاستغفار قال الله تعالی :"وماكان الله معذبهم وهم یستغفرون "(1).

ابوجعفر امام محمد باقرعلیه السلام از آن حضرت حكایت كند كه فرمود :  بر روی زمین مردم را از عذاب خدا، دو چیز مایه امان بود: یكی از آن دو برداشته شد و دیگری برجاست آنرا بگیرید و بدان تمسك جویید. آن امان كه براشته شد رسول الله صلی الله علیه و آله بود. و آن امان كه بر جای ماند، استغفار است.

خدای تعالی فرماید:" تا آنگاه كه تو در میانشان هستی، خدا عذابشان نكند و تا آنگاه كه از خدا آمرزش می طلبد خدا عذابشان نخواهد. "

شیطان

گفت ای پروردگار من چون مرا نومید كردی، در روی زمین بدیها را در نظرشان بیارایم و همگان را گمراه كنم.

در رابطه با این آیه حضرت علی علیه السلام اولاً بیان می نماید كه گوینده این سن ، شیطان بوده و بعد وی را معرفی نموده، در ثانی به انسان توصیه می فرماید.

فاعتبروا بما كان من فعل الله بابلیس اذا حبط عمله الطویل و جهده الجهید... فی حومة ذل. و حلقه صیق. و عرصة موت. و جولة بلاء.(2)

از آن معاملت كه خداوند با ابلیس كرد عبرت گیرید. آن همه اعمال نیكویش را باطل گردانید و آن همه سعی و كوشش او را بی ثمر ساخت. ابلیس شش هزار سال خدا را عبادت كرد، حال از سالهای دنیا بود یا سالهای آخرت كس نداند، ولی یك ساعت تكبر ورزید. بعد از ابلیس چه كسی ممكن است كه از اینگونه نافرمانیها در برابر ذات احدیت در امان ماند؟

هرگز خداوند انسانی را به بهشت نمی برد كه مرتكب عملی شده باشد كه ملكی را به سبب آن از بهشت رانده است. حكم او بر اهل آسمانها و مردم روی زمین یكسان است. و میان خدا و هیچیك از بندگانش مصالحه ای نیست كه چیزی را كه بر همه جهانیان حرام كرده بر آن بنده مباح نموده است.

پس ای بندگان خدا بترسید از این كه دشمن خدا، شیطان ، شما را به بیماری خود( تكبر و خودپسندی) دچار گرداند و به ندای خود شما را از جای برانگیزاند و سواران و پیادگان خود را به سر شما آورد، به جان خودم سوگند كه او تیر تهدید در كمان رانده و كمانش را سخت كشیده است و از جایی نزدیك بر شما تیر می بارد و گفت:

" ای پرودگار من چون مرا نومید كردی، در روی زمین بدیها را در نظرشان بیارایم و همگان را گمراه كنم" با این سخن تیر به تاریكی می افكند، تیری كه هرگز به هدف  نمی رسید. ولی جماعتی از زادگان حمیت و قومی از متعصبان و سواركاران میدان تكبر و جهالت سخنش را راست پنداشتند. تا آنگاه كه آن سركش و طاغی از میان شما برپای خاست و مطیع فرمان وی شد. شما در او طمع بستید و در طمع خود پای فشردید تا آن وسوسه ها كه در دل داشتید، آشكار گردید و استیلای او بر شما نیرو گرفت و لشكرهای خود بر سر شما كشید، و در مغاك خواری ومذلتتان افكند و در ورطه هلاكتان سرنگون ساخت و با تنی مجروح پایمالتان نمود.

نیزه ها در چشمانتان، نشاندند و گلوهایتان را بریدند و بینی هایتان را خرد كردند بدین قصد كه شما را بكشند و مهار در بینی كرده به سوی آتشی كه برایتان مهیا شده است بكشند. پس شیطان به سبب آسیب رساندنش به دین شما و آتش افروزیش در دنیای شما بزرگتر از كسانی است كه به نبردشان برخاسته اید و برای پیكار به آنان آرایش لشكر داده اید پس همه سعی خود را بر دفع او گمارید. به خدا سوگند كه او برپدر شما فخر كرد و برحسب ونسب شما عیب گرفت و سوارانش را بر سرشما آورد. پیادگانش را بر سر راهتان بداشت. چنانكه، در هر جا شكارتان می كند و سرانگشتانتان را می برد. به هیچ حیله خود را در امان نتوانید داشت و به هیچ افسون دفع آن نتوانید كرد در لجه خواری گرفتار مانده اید، در چنبر تنگی افتاده اید و در عرصه مرگ و فنا و جولانگاه بلا اسیر شده اید.

معنی عدل و احسان

خدا به عدل و احسان و به بخشش به خویشاوندان فرمان می دهد...

امام علی علیه السلام را در این كلام عدل و احسان را معنی كرده است.

و قال علیه السلام فی قوله تعالی " ان الله یأمر بالعدل و الاحسان": العدل الانصاف و الاحسان التفضل.(3) در معنی این فرموده خدایتعالی از او پرسیدند: كه خدا به دادگری و نیكوكاری فرمان می دهد" فرمود: عدل، انصاف دادن است و احسان، نیكی كردن و بخشش داشتن است.

پی نوشتها:

2- خطبه 192، ص 211.

3- كلمات قصار 231.