عباس‌آباد بهشهر، آماده ثبت جهانی
مجموعه تاریخى و طبیعى عباس‌آباد بهشهر همچنان در راه پر فراز و نشیب برنامه ثبت در فهرست میراث جهانى یونسكو است.
این باغ زیبا كه در طول 2 سال گذشته با ساخت پایگاه باغ‌هاى تاریخى بهشهر به یكى از مهم‌ترین كانون‌هاى خبرى استان مازندران تبدیل شده است در حال حاضر با اجراى چندین طرح بزرگ و كوچك مواجه است كه از این میان مى‌توان به اجراى طرح ساماندهى، تهیه طرح راهبردى مجموعه تاریخى عباس‌آباد بهشهر و انجام عملیات كاوش به منظور یافتن منابع آب باغ عباس آباد اشاره كرد كه همگى در 2 سال اخیربه اجرا در آمده است.
عباس‌آباد بهشهر از جمله مهم‌ترین و بزرگترین باغ‌هاى تاریخى كشور است به طورى كه باستان‌شناسان این مجموعه را اوج شكوفایى باغ سازى در ایران معرفى مى‌‌كنند از این رو چند سالى است كه باغ‌هاى عباس‌آباد به نمونه مطالعاتى باغ‌هاى ایرانى بدل شده است. وجود راه هاى دسترسى مناسب و اقامتگاه، آثار باستانى متعلق به دوره صفویه، آب و هواى مطبوع و دل انگیز جنگلى از جمله امتیازاتى است كه موجب شده این دریاچه به یكى از مهم‌ترین قطب‌هاى گردشگرى مازندران‌تبدیل شود.
این مجموعه بى نظیر به دستور شاه عباس اول صفوى در سال 1020 و 1021 ه.ق ساخته شده است و در حال حاضر مهم‌ترین باغ غیر كویرى ایران محسوب مى‌شود. در آن زمان به دستور شاه عباس صفوى اراضى این منطقه كه خرگوران نام داشت خریدارى شده و شهرى تحت عنوان اشرف البلاد ساخته مى‌شود كه اقامتگاه شاه عباس اول در مازندران بود.
شاه عباس هرگاه به مازندران مى‌آمد اشرف را به دیگر نقاط آن ترجیح مى‌داد. احتمالاً نخستین گروه نمایندگان سیاسى انگلستان در اشرف البلاد به حضور شاه عباس رسیدند. بعدها اشرف البلاد در اثر جنگ‌هاى داخلى و حملات افاغنه و سپاهیان زند صدمات فراوانى دید. گفته مى‌شود محمدحسن‌خان قاجار نیز علاقه زیادى نسبت به آن داشت و غالباًدر این شهر اقامت مى‌كرد. این منطقه بعدها به بهشهر تغییر نام داد و بهشهر امروزى، شهرى زیبا و جذاب و سرسبز است كه آثار طبیعى و تاریخى فراوانى دارد.
باغ‌هاى عباس آباد در 9 كیلومترى شهرستان بهشهر و در دامنه رشته كوه‌هاى البرز و در میان جنگل‌هاى انبوه قرار گرفته است.عباس‌آباد، مجموعه باغى مطبق و پلكانى بوده كه شامل عمارت، حمام، 2 برج آجرى و چهارباغ بوده است. از این مجموعه تاریخى به عنوان شكوه باغ سازى ایرانى یاد مى‌شود. این باغ تاریخى و محوطه پیرامون آن كه وسعتى نزدیك به 500 هكتار وسعت دارد همه روزه پذیراى گردشگران زیادى است كه از راه‌هاى دور و نزدیك براى بازدید این منطقه آمده اند.
استخر عباس‌آباد به وسعت تقریبى 10 هكتار در میان جنگل و به صورت سد محكمى در بین 2 كوه بلند بنا شده كه قدمت آن به 370 سال قبل برمى‌گردد. در مركز مخزن استخر، سدى ساخته شده كه از 8 ستون در اطراف و یك ستون مشبك در مركز شكل گرفته كه ستون مشبك مانند صافى آب عمل مى‌كند و به یك كانال آب یك تا یك و نیم مترى راه دارد. این كانال به قسمت مركزى مرتبط است و از زیر دیواره سد عبور داده مى‌شود تا در فاصله 150 مترى پایین دست سد از زیر زمین به سطح بیاید. بنابراین، هنگام وجود بیشترین مقدار آب در سد، نیازى به تخلیه آب از طریق دریچه نیست، بلكه از طریق همین سیستم مكش، آب تخلیه مى‌شود. این سد را جهت جمع‌آورى آب‌هاى زمستانى به‌وجود آورده‌اند و امروزه آب جمع شده در پشت سد در تابستان مقدار زیادى از اراضى برنج كارى را مشروب مى‌سازد.
در وسط استخر در میان آب عمارتى قرار دارد كه هنوز در نهایت استحكام برپاست و در اطراف همین استخر ابنیه زیادى وجود داشته كه متأسفانه دیگر اثرى از آن‌ها نیست.البته 2 برج آجرى مخروط ناقص و آثار حمام، كاخ و غیره هنوز موجود است كه نیاز به مرمت دارد. گفته مى‌شود شاهان صفوى به‌منظور تفریح و قایقرانى و شكار به این استخر مى‌آمدند و با قایق در سطح آن به تفریح و تفرج مى پرداختند. حجم آب استخر در فصول مختلف سال تغییر مى‌كند تا حدى كه در برخى از فصول، عمارت داخل استخر كاملاً به زیر آب فرو رفته و در برخى زمان‌ها و در حالت كم آبى كه عموماً فصل تابستان است كاملاً هویدا مى‌شود. با این حال و در كمال شگفتى با وجود این همه تغییرات كه به‌صورت متوالى تكرار مى‌شود این بنا همچنان به طور مستحكم پا بر جا مانده تا حیرت بازدید كنندگان را برانگیزد.
در شمشین فصل كاوش در باغ‌هاى تاریخى عباس‌آباد بهشهر، 1600 متر مربع معمارى صفوى این مجموعه تاریخى از زیر خاك بیرون آمده است. این كاوش‌ها به كشف تنها ورودى باغ كه سمت شرقى آن قرار دارد و بیرون آوردن 1200 متر مربع از معمارى این مجموعه از خاك انجامید. مطالعات باستان‌شناسى باغ عباس‌آباد بهشهر نیز نشان مى‌دهد كه بقایاى معمارى موجود در بخش شمالى محوطه با معمارى دوره صفوى مطابقت دارد و این مجموعه كاربرى تابستانه داشته است.
عبدالوهاب موسوى نسب، مدیر پایگاه پژوهشى باغ‌هاى تاریخى بهشهر مى گوید: پیش از این دوره كاوش تصور مى‌شد كه مصالح به كار رفته در فضاهاى معمارى عباس‌آباد تنها سنگ و آجر است، اما این كاوش‌ها منجر به كشف چینه‌هایى از كاه و گل شد كه قبلاً در مجموعه باغ‌هاى تاریخى عباس آباد دیده نشده بود. در حال حاضر براى مرمت این ابنیه تاریخى این باغ از ملات آهك و سنگ‌هاى رودخانه‌اى همین منطقه كه در دیوار چینى‌هاى دوره صفوى نیز مورد استفاده قرار مى‌گرفته، استفاده مى‌شود. كشف اتاق‌هایى با سیستم 3 درى در ابتداى دروازه شمالى باغ از جمله دیگر اكتشافات مهم این فصل كاوش بود.
این اتاق‌ها كه هنگام كاوش بخش‌هایى از دروازه شمالى و غربى مجموعه باغ عباس‌آباد به‌دست آمد، به شكل 3 مربع تو در تو ساخته شده‌اند كه در مجموع به یك مجموعه 3 درى بدل مى‌شوند. از این سیستم براى هدایت هواى خنك به داخل مجموعه باغ‌ها استفاده مى‌شده است. این اتاق‌ها نشان مى‌دهد از مجموعه باغ‌هاى تاریخى عباس‌آباد براى تابستان استفاده مى‌شده و این مجموعه تفرجگاه تابستانه شاه‌عباس بوده است.
موسوى نسب با اشاره به این كه سیستم آبرسانى و بخش اصلى باغ در قسمت شمال استخر واقع است، مى‌گوید: اگر این بخش مرمت شود، آب در جوى‌هاى شمالى و گلباغ جریان پیدا مى‌كند و با توجه به
بى‌نظیر بودن این محوطه، مى‌توان گردشگران زیادى را به این باغ تاریخى جذب كرد. اكنون بسیارى از پرسش‌هاى باستان‌شناسان درباره باغ‌هاى تاریخى عباس‌آباد پاسخ داده شده است. سرچشمه آب این باغ كه زمانى حلقه مفقوده بود اكنون پیدا شده است. چشمه‌اى به نام سرچشمه كه از داخل غارى مى‌جوشد و جریان آب عبورى آن به‌قدرى شدید است كه آب را تا 600 مترى باغ هدایت مى‌كند.
آب بعد از ورود به باغ در حوض‌هاى متعدد مى چرخد تا تصفیه اولیه آن صورت گیرد، آب این چشمه، فاصله باغ تا گلباغ را از طریق سطوح شیب دار طى مى‌كند و در حوض مركزى باغ تاریخى به صورت فواره ظاهر مى‌شود.
ناگفته نماند كه باستان‌شناسان براى كشف منبع آب مجموعه باغ‌هاى عباس‌آباد بهشهر، كوه جهان مورا، در دامنه رشته كوه‌هاى البرز را نیز كاوش كردند. این در حالى است كه پیش از این قورى چشمه یا سرچشمه، چشمه منبع آب این باغ تصور مى‌شد.
شاید به‌دلیل وجود همین تدابیر مهندسى بوده كه امروز پرونده باغ‌هاى عباس آباد به‌عنوان یك اثر تاریخى و طبیعى منحصر به‌فرد، براى ثبت در فهرست میراث جهانى یونسكو در حال آماده‌سازى است. اما عباس‌آباد همچنان با كمبود بودجه عمرانى و مرمتى مواجه است كه اگر مشكل تخصیص اعتبارات در زمان معین بزودى حل شود و مرمت ابنیه و باغ به‌صورت پیوسته دنبال شود، دیگر مشكلى از بابت معرفى این مجموعه به یونسكو وجود نخواهد داشت.
منبع:
روزنامه ایران
مطالب مربوط به استان:
