این سرای کهن سنگی را دریابیم
استان یزد با وسعتی حدود 131 هزار و 551 کیلومتر مربع در مرکز ایران و در کناره کویر نمک آب و هوای اقلیمی- گرم و خشک بیابانی- دارد اما شرایط محلی، پاره‌ای دگرگونی‌های محدود در آن پدید آورده است. ویژگی‌های متنوع طبیعت در استان یزد اغلب برای جهان‌گردان و مردم غیر بومی جالب و پر کشش است به طوری که طبیعت چند گونه و کاملاً متفاوت استان یزد، یکی از پرجاذبه‌ترین دیدنی‌های این شهر به شمار می‌رود. از یک سو پهنه‌های بیابان و تپه‌های ریگ روان و از دیگر سو و به فاصله نزدیک ارتفاعات زیبای شیرکوه و ییلاقات سرسبز، دره‌ها و دامنه‌های آن و
گوناگونی آب و هوا از جلوه‌های جذاب برای تفریح و بهره‌مندی از طبیعت است.
در استان یزد چند روستای تاریخی، با قدمتی بیشتر از بسیاری از شهرها پر رونق امروزی وجود دارد که این روستاها از هزاران سال پیش تاکنون بافت خود را حفظ کرده‌اند از آن جمله می‌توان به روستای هر فته، بندرآباد، توران پشت، هفتادر، بیدا خویدو ندوشن اشاره کرد.
روستای توران پشت:
روستای تاریخی توران پشت در فاصله 60 کیلومتری جنوب شرق شهرستان نفت در ادامه سلسله جبال شیرکوه واقع است. پشت روستا متصل به کوه و مقابل روستا باز و منتهی به دشت وسیع است؛ تاریخ، بنای این روستا را به توران دخت ساسانی نسبت داده است. روستای توران پشت تفت از روستاهای تاریخی، دیدنی و از مناطق آکوتوریسم استان یزد محسوب می‌شود. شیخ جنید، پیرمراد، بقعه سید گل سرخ، قدمگاه منسوب به علی بن موسی‌الرضا(ع)، چهل دختران، بقایای آسیاب آبی و قلعه بزرگ از جمله آثار و اماکن تاریخی این روستاست.
قبرستان چند هزار ساله، با سنگ نبشته‌های قدیمی، چشمه آب گازدار، قلعه جن، محل سکونت میراب 120ساله و غارهای تاریخی از دیگر آثار تاریخی این روستا به شمار می‌رود. با این وجود این روستا هنوز بر هیچ نقشه‌ای ترسیم نگشته و مورد سوء‌استفاده و غارت دزدان و سارقان اشیای باستانی قرار گرفته است.
در عصر هخامنشیان و ساسانیان، برای جلوگیری از هجوم اقوام چادرنشین به یزد، ناگزیر اقدام به ساخت دژها، راهدارخانه‌ها و چاپارخانه‌های متعدد کردند که علاوه بر عملکرد نظامی و تجاری از آن‌ها به عنوان رباط و بارانداز کاروان‌ها نیز استفاده می‌شد. از معروف‌ترین دژهای این دوره یزد می‌توان به توران پشت، اشکذر، بهاباد، انارک و اردان اشاره کرد.
قلعه توران پشت:
قلعه توران پشت بر روی صفه‌ای در دامنه کوه روبه سوی دشت با وسعت زیاد کفه طاقستان را تحت تسلط خود دارد و کیفیتی اساطیری را به ذهن متبادر می‌سازد. این ویژگی باعث شده که بتواند خطر هجوم غارتگران و متجاوزان را که بیشتر از سمت کفه و منطقه فارس، روستا را تهدید می‌کرده خنثی و بدین وسیله دوری فاصله از مرکز و شهرهای بزرگ را جبران کند.
این قلعه از نظر کاربرد سنگ در بنای آن منحصر به فرد است. در این قلعه تعداد زیادی حجره وجود دارد و هر خانواده روستا حجره‌ای در اختیار داشته‌اند و مواد غذایی مانند حبوبات، خشکبار، آرد و... را به گونه‌ای طبقه‌بندی شده، در محل‌های مخصوصی که به این منظور در حجره‌ها در نظ گرفته شده‌اند انبار می‌کردند و از این رو یک قلعه حفاظتی- زیستی بشمار می‌آمده است. ویژگی دیگر این قلعه در سنگی قلعه که در اندازه 7/1×1 متر از نوع سنگ‌های رسوبی همان تپه است می‌باشد. این در تا چندی پیش به زیبایی بر لولای یک تک سنگی خود می‌چرخید و باعث حفاظت قلعه از ورود بیگانگان می‌شد، متاسفانه این در زیبا و خاص که به جرات می‌توان ادعا کرد در نوع خود بی‌نظیر می‌باشد به دلیل عدم شناخت و بی‌توجهی مسئولان و عدم محافظت از آن شکسته شده است و این نه نخستین که چندمین خسران از این دست است که به مردم این بوم وارد می‌شود؛ چنان که قبلاً دو کتیبه سنگی را از گورستان تاریخی روستا ربوده بودند.
هر چند کتیبه‌های سنگی به همت مسئولان به این روستا بازگردانده شده است ولی عدم حفاظت صحیح از گنجینه‌های با ارزش این سرزمین راه را برای وقایع مشابه باز می‌گذارد و این میسر نخواهد بود مگر با آگاهی بیشتر مردم که خود حافظ آنچه دارند باشند و توجه خاص مسئولان که در جهت مرمت و نگهداری این آثار ارزشمند گامی بردارند. جمع جاذبه‌های طبیعی و تاریخی در این روستای زیبا آن را در شمار روستاهای خاص در آورده که سازمان میراث فرهنگی استان یزد خود نیز با اذعان به این امر تورهای ویژه یکروزه‌ای جهت بازدید از این روستا در نظر گرفته است. با توجه به این که هر روز شاهد تخریب بیشتر این آثارتوسط عوامل طبیعی و غارتگران میراث فرهنگی هستیم، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری برای حفظ، مرمت، احیا و پاسداری از این ارزش‌ها باید تلاش بسیاری انجام دهد.
نباید دست روی دست گذاشت و شاهد زوال این سرای کهن سنگی زیبا و منحصر به فرد باشیم که پیشینیان ما سنگ، سنگ آن را با امید و عشق بنا نهاده‌اند و تاریخ آن را چون گوهری کمیاب و گرانبها به امانت به ما سپرده است.
بی‌توجهی به حفظ این آثار ارزشمند فرهنگی به قیمت از دست رفتن هویتی خواهد بود که به ما ارث رسیده است. باید برای این ریشه‌ها کاری کرد. همتی می‌خواهد آهنین و پشتوانه محکمی از علم و عمل که به یاری خداوند و اراده مسئولان گامی در راه این مهم برداشته شود.
نویسندگان :اعظم‌السادات حاجی میرزایی / علی جلالی
