جغرافیای طبیعی کهگیلویه و بویراحمد
استان كهگیلویه وبویراحمد با مساحت 16264كیلومتر مربع در جنوب غربی ایران قرار دارد. این استان بین دو مدار 29 درجه و52 دقیقه، و31 درجه و26 دقیقه ی شمالی ونصف النهار های 49 درجه و55 دقیقه، و51 درجه و53 دقیقه ی شرقی قرار گرفته است. از شمال به استانهای اصفهان وچهار محال و بختیاری ،از شرق با فارس ،از جنوب با فارس وبوشهر واز غرب با خوزستان همسایه است.
ناهمواری های استان:
كهگیلویه وبویراحمد منطقه ی ناهمواری است. حدود سه چهارم مساحت منطقه ازارتفاعات وتپه ماهورها تشكیل شده است. دشتها تنها یك چهارم مساحت را تشكیل می دهند. بلندترین نقطه در این استان قله ی دنا واقع در شهرستان دنا با ارتفاع 4409 متر وپست ترین نقطه ی آن چره زن در جنوب غربی بی بی حكیمه در شهرستان گچساران می باشد كه 197 متر از سطح دریا ارتفاع دارد.
كوههای این استان از رشته كوههای زاگرس به شمار می روند كه در شمال با داشتن یخچال های طبیعی سرچشمه رودهای پرآب هستند. كوههای مهمی همچون كوه خائیز در جنوب دهدشت، كوههای نیل وحجال در شمال شرق یاسوج، كوه خامی در شمال شرق گچساران، كوه نور( نیر) در مركز استان، كوههای سیاه وسفید در بهمئی وشرق لنده وكوه دل افروز در شمال وكوه ساورز از مهمترین كوههای استان به شمار می روند.
دشتهای سروك، دشت روم در شهرستان بویراحمد ودشتهای امامزاده جعفر، لیشتر، دشت گز وباشت در شهرستان گچساران، چرام ودهدشت در كهگیلویه از دشتهای مهم استان هستند.
آب وهوای استان: بدلیل كوهستانی بودن وامتداد این كوهها از شمال غربی به جنوب شرقی وبلندی آنها، همچون سدی در مقابل توده های فعال جوی مقاومت می كنند. از این رو در تنوع آب وهوایی استان مؤثر واقع شده اند ودو نوع آب وهوای سردسیری وگرمسیری به وجود آمده است.
ناحیه ی سردسیر:این ناحیه تقریباً نیمی از كل مساحت استان را در بر گرفته است وقسمت شمال وشرق استان را به خود اختصاص داده است. نواحی سردسیری خود به دو ناحیه ی سردسیر وسرحد ( كه سرد تر است) تقسیم می شود. در این ناحیه میزان بارش برف وباران زیاد بوده واز جنگل های انبوه بلوط، بنه، كیكم، بادام، وسرو كوهی پوشیده شده است. بارندگی از نیمه دوم مهر ماه شروع وتا اواخر اردیبهشت در این ناحیه ادامه دارد. میزان بارندگی در این ناحیه بین 540 تا 884 میلی متر می باشد.
ناحیه گرمسیری:این ناحیه بیش از نیمی از كل مساحت استان را در بر گرفته است. در جنوب وغرب استان واقع شده ودر مسیر وزش بادهای گرم خوزستان قرار دارد. در تابستان آب وهوای گرم وخشك دارد.و میزان بارندگی در آن كم است. در فصل های پائیز وزمستان آب وهوای ملایم بهاری داردو سبب می شود سرتاسر منطقه از گل وگیاه پوشیده شود .بارندگی از نیمه ی دوم آبان ماه شروع می شود وتا نیمه ی اول اردیبهشت ادامه می یابد. متوسط میزان بارندگی در ناحیه گرمسیری بین 300 تا 420 میلی متر است.
در این استان به طور كلی دو نوع باد می وزد: بادهای فصلی وبادهای محلی
بادهای فصلی:همچون باد شمال كه باران زا است واز طرف شمال غربی این استان را تحت تأثیر قرار می دهد وسبب ریزش باران در زمستان است. باد جنوب باد فصلی دیگری است كه به باد چپ نیز معروف است واز جنوب وجنوب غربی می وزد. بدلیل گرمی وخشكی بیش از حد، غالباً به مزارع ومحصولات آسیب وارد می كند.
بادهای محلی: بادهای محلی همچون باد آشوب در سررود بویراحمد علیا، باد زیر روز در بهمئی، باد كوه باد در بویراحمد گرمسیری وبهمئی ، باد چوغان از مهمترین بادهای محلی استان هستند.
منابع آب: به علت وجود مناطق مرتفع و وزش بادهای مرطوب هر دو منطقه ی سردسیر وگرمسیری از میزان بارندگی خوبی برخوردارند. این بارندگیها باعث به وجود آمدن رودهای متعددی در این استان شده اند.مهمترین رودهای كهگیلویه وبویراحمد عبارتند از: رود مارون كه در تنگ تكاب از مرز استان خارج می شود واز كنار بهبهان گذشته وبه نام رود جراحی وارد خلیج فارس می شود. رود بشار: كه به نام های گرم، خرسان ، ونهایتاً كارون مشهور است واز ارتفاعات یاسوج سرچشمه می گیرد. این رود در ضلع شمالی كوه غارون ( وجه تسمیه كارون) به همین نام از مرز استان خارج می شود وبا دریافت شاخه هایی همچون بازفت وآرمند در شهرستان لردگان، از وسط شهر اهواز گذشته .به خلیج فارس می ریزد.
رود خیرآباد:سرچشمه این رود در قسمت مركزی استان یعنی دیلگان بویراحمد وتسوج كهگیلویه است وبه نامهای سر كورتع تسوج، پیچاب، شاه بهرام، نازمكان وخیرآباد معروف است وسرانجام به رود زهره می ریزد. رود زهره: این رود از ارتفاعات تنگ تا مرادی وگجستان وباشت وكوههای شمال شرقی شهرستان ممسنی سرچشمه می گیرد وبه نام رود زهره در ضلع جنوبی شهرستان گچساران از مرز استان خارج و پس از دریافت شعبه ی خیرآباد به نام هندیجان به خلیج فارس می ریزد. رودهای شور در شهرستان گچساران وبابا احمد در منطقه بهمئی ورود بهمئی از دیگر رودهای استان هستند.
دریاچه ها وتالاب ها:
1- تالاب برم الوان: در40 كیلومتری شهر لیكك بهمئی، دهستان سرآسیاب یوسفی واقع شده است. آب آن دائمی است وارتفاع آن از سطح دریا 1100 متر می باشد. مساحت این دریاچه 15 هكتار وحداقل عمق آب آن 12 متر وحداكثر 30 متر می باشد.
برم های كوچك وفصلی دیگری همچون برم علی داد، دره صحه در زیلایی، برم مداب در شرق یاسوج در دهستان كاكان، برم كوه گل سی سخت وبرم دلی پیروزك در شهرستان بویراحمد وبرم گراب دیشموك، برم كهكزك، برم شرابگروه در سرفاریاب در شهرستان كهگیلویه وبرم خونی شاه بهرام در شهرستان گچساران وجود دارند كه مجموعاً به همراه 160 چشمه و16 قنات وتعدادی چاه عمیق ونیمه عمیق منابع آب استان را تأمین می كنند.
2- دریاچه مور زرد زیلایی : در135 كیلومتری شمال غرب یاسوج ودر ارتفاعات 2180 متری از سطح دریا قرار دارد. مساحت این دریاچه 14 هكتار است. حداقل عمق آن 7 متر وحداكثر آن 14 متر است. این دریاچه در تنگی واقع شده كه اطراف آن را كوه هایی با سنگ آهكی پوشانده. تعدادی آبزیان در این دریاچه به حیات خود ادامه می دهند كه ماهی كپور معمولی از مهمترین آنهاست.
منبع:
