شیعه و دیگر ادیان (1)
معنویت تشیع
یكی از ویژگی‌ها و زیبایی‌های فوق العاده‌ی دین مقدس اسلام این است كه تعلیمات خود را به نحوی قرار داده كه از هر جهت برای جامعه‌ی انسانی قابل هضم باشد. البته ما باید برای درك مفهوم این مسئله و نتایج گران‌بهای آن تعمق و تأمل بیشتری به كار بندیم. بسیاری از انسان‌ها كه در افكار مادی غوطه‌ور بوده و از زندگی معنوی به كلی دور افتاده‌اند این سخن را مانند سخنان دیگری كه از امور معنوی یادآوری می‌نماید و از حیات دینی ستایش می‌كند، از قبیل افكار شاعرانه پنداشته فاقد هرگونه ارزش واقعی می‌دانند.
آنان كسانی هستند كه اطلاعتشان به اندازه‌ای محدود است كه مثلا شنیده‌اند فلان دانشمند ماتریالیست (مادی) گفته است: «دین از یادگارهای عهد اساطیر است!» و از دعوت اسلامی و تعلیمات و معارف مملو از حقایق كه در این آیین پاك ذخیره شده است از نزدیك اطلاعی كسب نكرده‌اند.
البته نباید از این آقایان توقع نظری بهتر و عمیق‌تر و طرز تفكر روشن‌‌تر یا منطقی‌تر از این را داشت. و نیازی هم به موافقت و تأیید آنها نیست. زیرا اگر نظر ما حق است تابع قضاوت آقایان و نیازمند موافقت ایشان نیست. پس بهتر اینكه آنان را به حال خود گذاریم «بگذار تا بمیرند در رنج خود‌پرستی!»
اسلام تعلیمات خود را از همه‌ی راه‌‌های ممكن برای ما قابل هضم قرار می‌دهد:
راه ارشاد و راهنمایی مولوی
راه استدلال و بیان منطقی
راه وجدان و مشاهده
پر روشن است كه انسان برای درك و دریافت هر حقیقتی راهی جز این سه راه ندارد. چنان‌كه بیماری به پزشك مراجعه می‌نماید یا متن دستور معالجه را از مقام پزشكی كه مقام صلاحیتدار و مطاع است دریافت می‌كند و یا در صورتی كه توانایی درك حقایق پزشكی را داشته باشد از راه استدلال درك می‌كند و یا از راه مشاهده‌ی تأثیر رضایت‌بخش همین دستور در مثل همین مرض خواسته‌ی خود را در می‌یابد.
همچنین شاگردی كه به فراگرفتن زبانی می‌پردازد مثلا یك واژه را از آموزگار صلاحیتدار خود اخذ می‌كند و یا از راه استدلالی كه از دستور زبان گرفته به دست می‌آورد و یا همان واژه را در همان معنی با اهل همان زبان استعمال كرده دلالتش را احراز می‌نماید.
به همین ترتیب در هر موردی كه خواسته باشیم به عنوان یك فرد «انسان درك كننده» چیزی را درك كنیم. با یكی از سه راه یا بیشتر از یكی درك می‌نماییم. اگر ممكن است از راه عیان و مشاهده نایل می‌شویم و اگر نه از راه استدلالی كه با منطق خدادادی دستگیرمان می‌شود به دست می‌آوریم و اگر نه از كسی كه مطلب مزبور را از راه مشاهده و عیان یا با قیاس و استدلال به دست‌آورده فراگرفته، تابع نظر وی می‌شویم. البته در این صورت باید صلاحیتدار بودن او را از راه مشاهده و یا استدلال اثبات كرده باشیم. اگرچه به مشاهده یا استدلال توانایی آن مطلب را نداشته باشیم.
این است مجموع راه‌هایی كه انسان با هدایت دستگاه آفرینش می‌پیماید. اسلام هر سه راه را معتبر می‌داند و قرآن شریف كه كتاب آسمانی اسلام است صریحا دعوت خدا را روی اساس آفرینش گذاشته است و ما را به سوی یك سلسله معارف عقیده‌ای و یا عملی دعوت می‌نماید كه نظام آفرینش و روابط انسان و جهان آن را ایجاب می‌كند و ما را به سوی آنها رهبری می‌نماید و جامعه‌ی انسانی دیر یا زود به لزوم اجرا و یا عقیده‌ی به آنها پی خواهد برد.
روی همین اساس اسلام ما را به تبعیت از علم دعوت كرده از سلوك هر راه غیر علمی نهی نموده است و از هرگونه گفتار و رفتار كه روی اساس علم استوار نبود و مستلزم تبعیت ظن و تخمین و هوی و هوس نفسانی و پیروی عواطف و امیال باشد برحذر داشته است.
منبع: معنویت تشیع ص29-31
مؤلف: علامه طباطبایی
