بعثت دوم پیامبر(ص) کی بود؟ شب، بُراقِ عروجِ سالکان
بخش مهمّی از فیوضات معنوی و الهی، طبق بیان قرآن کریم، در شب افاضه شده است. تنزّل قرآن در شب پربرکت و مبارک قدر است ﴿إنا أنزلناه فی لیلة القدر﴾[1] ، ﴿إنا أنزلناه فی لیلة مبارکة﴾ ،[2] إسراء و معراج انسان کامل نیز در شب است: ﴿سبحان الذی أسری بعبده لیلاً من المسجد الحرام إلی المسْجد الأقصی الذی بارکنا حوْله﴾[3] .
موسای کلیم(علیهالسلام) نیز شبانه در محضر خداوند به ضیافت و مهمانی میرود. ﴿وواعدنا موسی ثلاثین لیلة وأتممناها بعشْرٍ فتمّ میقات ربه أربعین لیلة﴾[4] چهل شب، مهمان خداوند بود و از فیوضات الهی بهرهمند گردید، که تورات نیز از آن جمله است. گرچه انسان در روز، هم در محضر خداست ولی فیض شب، بهره خاصّی است که نصیب انسان میشود. حضور و توجّه و تمرکز انسان در شب زیاد است و همین سبب قوّت و ازدیاد فیض میشود.
نشئه زندهداری شب و مناجات و دعا و خضوع شب، نشئه خاصّی است که باخضوع و مناجات و ذکر روز فرق دارد ﴿إن ناشئه اللیل هی أشدّ وطأً وأقوم قیلاً﴾[5] وبه همین جهت است که خداوند به رسول خود فرمود: ﴿ومن اللیل فتهجد بهنافلةلَکَ عسی أنْ یبْعثک ربک مقاماً محموداً﴾[6] سحر خیز باش و شب راازدستمده؛ زیرا که نافله شب، خضوع و حضور شب، بعثت تازهای است برای تو و اگر میخواهی که به مقامی والا و محمود مبعوث شوی، شب را رها نکن.
روایتی پرفروغ از امام حسن عسکری(علیه السلام)
یکی از بیانات امام یازدهم، حسن بن علی(علیهما السلام) که استاد علاّمه طباطبایی(رضوان الله تعالی علیه) آن را بسیار پرفروغ و روشن و از غُرَر احادیث میدانستند این است که فرمودند: «إن الوصول إلی الله عزوجلّ سفر لایدرک إلا بامتطاء اللیل»[7] اگرچه همه روایات اهل بیت(علیهم السلام) نور است، ولی در بین سخنان آن بزرگان، بعضی نورانیترند و از غرر روایات شمرده میشوند و این روایت شریفه نیز از همان سنخ است.
آن حضرت(علیه السلام) میفرماید که سیر به سوی الله و حرکت به سمت خدا، سفری است که جز با زنده داشتن شب میسّر نیست. با مرکب روز که سبح طویل دارد: ﴿إن لک فی النهار سبحاً طویلاً﴾[8] نمیشود این سفر سنگین را طی نمود. باید شب را مرکب پرتوان خود در این سفر الهی قرار داد.
تلاوت قرآن و خضوع در حضور خداوند، و محاسبه اعمال گذشته و تصمیم قطعی برای آینده، در دل شب تار میسّرتر است و لذا مردان الهی حدّاکثر بهره را از شب میبرند، «عُمّار اللّیل ومَنار النّهار»[9] ، «امّا اللیل فصافّون أقدامهم، تالین لأجزاء القرآن»[10] ، «طوبی لنفسٍ… وهَجَرَتْ فی اللیل غُمْضَها» ،[11] «إنّ داود(علیهالسلام) قام فی مثل هذه الساعة من اللیل… » .[12]
استاد حکیم، الهی قمشهای(رضوان الله علیه) که اهل معنا و تهجّد و عرفان بود، چنین سروده است:
چه خوش است یک شب بکشی هوی را ٭٭٭٭ به خلوص خواهی زخدا خدا را
به حضور خوانی ورقی ز قرآن فکنی در آتش کتب ریا را
شود آنکه گاهی بدهند راهی به حضور شاهی چو من گدا را
____________________
1ـ سوره قدر، آیه ۱/
2ـ سوره درخان، آیه ۳/
3ـ سوره إسراء، آیه ۱/
4ـ سوره اعراف، آیه ۱۴۲/
5ـ سوره مزمّل، آیه ۶/
6ـ سوره إسراء، آیه ۷۹/
7ـ بحار، ج ۷۸، ص ۳۷۹، ح ۴/
8ـ سوره مزمّل، آیه ۷/
9ـ نهج البلاغه: خطبه ۱۹۲، بند ۱۳۶/
10ـ نهج البلاغه، خطبه ۱۹۳/
11ـ همان، نامه ۴۵، بند ۳۰/
12ـ همان، حکمت ۱۰۴/
منبع: تفسیر موضوعی جلد ۱ (قرآن در قرآن) ، حضرت آیت الله جوادی آملی ، ص ۷۷
تنظیم برای تبیان: شکوری
