تشخیص اسهال در کودکان

اگر مدفوع کودک گاه و بیگاه شل باشد نگرانی ندارد ولی اگر حرکات روده کودک ناگهان تغییر کند – یعنی بیشتر از حد طبیعی دفع مدفوع داشته باشد و مدفوع شل تر و آبكی تر باشد – او به اسهال مبتلا شده است.

ممكن است نوزاد حدود ۱۰ بار در روز دفع مدفوع داشته باشد و كودكی كه بزرگتر است معمولا به مراتب كمتر و شاید چند بار در روز تا یك یا دو بار در هفته مدفوع كند. (به عبارت دیگر شما باید حالت طبیعی فرزندتان را بشناسید).

مدفوع طبیعی در نوزادی كه با شیر مادر تغذیه می شود و هنوز از مواد جامد استفاده نمی كند معمولا زرد رنگ است.

وقتی كودك مصرف جامدات را آغاز می كند مدفوع او سفت تر می شود و قوام آن بیشتر به نوع تغذیه وی بستگی خواهد داشت، همچنین بوی مدفوع از سابق بیشتر خواهد شد. اگر مدفوع كودكی كه از جامدات تغذیه می كند مجددا آبكی شود ممكن است به اسهال دچار شده باشد، اسهال گاهی دارای بوی تعفن است.

موارد شدید اسهال حتی بی خیال ترین والدین را نیز نگران می سازند. اغلب اوقات جای نگرانی نیست چرا كه یك اسهال خفیف و بدون كاهش آب بدن، جان كودك را در مخاطره نمی افكند. اگر كودك بیماری دیگری ندارد و به اندازه كافی مایعات دریافت می كند احتمالا اسهال در عرض چند روز بر طرف خواهد شد.

چه عواملی موجب اسهال می شوند؟

ممكن است اسهال در اثر عوامل ویروسی یا باكتری ایجاد شده باشد. ممكن است اسهال به علت عامل انگلی، مصرف یك دوره آنتی بیوتیك یا آلرژی نسبت به شیر یا یك نوع ماده غذایی و در بچه های بزرگتر به علت نوشیدن بیش از حد آب میوه ایجاد شود.

گاستر و انتریت

گاستروانتریت كه اغلب به نام انفلوآنزای روده ای نیز نامیده می شود التهاب معده و روده است كه در كودكان خردسال و بزرگسالان اسهال ایجاد می كند. این بیماری شایع است؛ ویروس‌های متعددی می توانند عامل آن باشند كه شایع‌ترین آنها روتا ویروس ها هستند و تقریبا عامل اكثر اسهال های منجر به بستری شدن خردسالان می باشند. اگر كودك شما دچار اسهال توام با كرامپ های شكمی، استفراغ و تب خفیف شده است احتمالا اسهال او نوعی گاستروانتریت است. بخاطر داشته باشید كه اگر كودك به اندازه كافی غذا نمی خورد و مایعات نمی نوشد، احتمال دارد كه آب زیادی از دست بدهد.

عفونت باكتریائی

اسهال شدید – با یا بدون استفراغ – همراه با كرامپ های شكمی، خون در مدفوع و تب ممكن است به علت ویروس یا یك نوع باكتری به نام اشرشیاكولی و یا به علت سالمونلا باشد. بعضی از این عفونت ها خود به خود درمان می شوند ولی برخی دیگر نظیر اسهال به علت اشریشیاكولی كه در گوشت های نیمه پخته یافت می شوند، ممكن است بسیار جدی باشند. بنابراین اگر كودك شما دارای این علائم است او را نزد پزشك ببرید. پزشك او را معاینه می كند و احتمالا كشت مدفوع در خواست خواهد كرد.

آنتی بیوتیك ها

اگر كودك شما در جریان مصرف یك دوره آنتی بیوتیك یا پس از آن به اسهال مبتلا شده است ممكن است اسهال او مربوط به دارو باشد. موضوع را با پزشك در میان بگذارید؛ شاید داروی دیگری را جایگزین آن كرده و داروئی نیز برای اسهال تجویز كند.

عوامل تغذیه ای

مصرف زیاد آب میوه ( بخصوص آب میوه های محتوی سوربیتول و مقادیر زیاد فروكتوز ) یا نوشیدن بیش از حد نوشیدنی های شیرین وضعیت شكم كودك را به هم می زند و موجب دفع بیش از حد مدفوع می‌شود. قطع مصرف باید مشكل را در عرض یك هفته بر طرف سازد. متخصصین توصیه می كنند كه قبل از ۶ ماهگی به كودك آب میوه ندهید و پس از آن هم بیش از ۱۲۰ تا ۱۶۰ سی سی در روز به او ندهید. شیر خشك هایی كه با میزان ناصحیح آب مخلوط شده است نیز می توانند موجب اسهال شوند بنابراین دقت كنید كه هنگام آماده كردن شیر میزان آب مخلوط شده با شیر خشك صحیح باشد.

آلرژی نسبت به شیر

آلرژی نسبت به شیر نادر است ولی می تواند باعث اسهال و گاهی استفراغ شود. اگر كودك شما به شیر آلرژی دارد ممكن است علائم آن از چند دقیقه تا چند ساعت پس از شیر خشك تهیه شده از شیر گاو و یا غذاهای حاوی فرآورده های لبنی (پس از شروع مصرف غذاهای جامد) ظاهر شود. اگر شما مشكوك هستید كه اسهال كودك به شیر مربوط است در این باره با پزشك او مشورت كنید.

انگل ها

عفونت های انگلی نیز می توانند اسهال ایجاد كنند. نظیر ژیاردیازیس كه در اثر یك انگل میكروسكوپی كه در روده زندگی می كند بوجود می آید. انگل ها براحتی در جوامعی كه زندگی های دسته جمعی وجود دارد انتشار می یابند و درمان آن شامل داروهای خاصی است. رعایت بهداشت – نظیر شستشوی مكرر دست ها پس از تعویض پوشك – بهترین راه پیشگیری از انتشار عفونت است.

چگونه می توان اسهال را درمان كرد؟

اسهال می تواند باعث كاهش آب بدن كودك شده وی را روانه بیمارستان كند. بنابراین اولین اقدام باید دادن مایعات كافی به كودك باشد. با وجود آنكه اسهال اگر به درستی درمان شود به ندرت یك بیماری جدی محسوب می شود، همزمانی آن با استفراغ ممكن است اوضاع را خرابتر كند. بهترین راه این است كه تغذیه وی را با شیر خشك یا شیر مادر ادامه دهید. اگر كودك نمی تواند شیر را در دستگاه گوارش نگه دارد با پزشك او تماس بگیرید.

از مصرف مایعات شیرین مانند آب قند و آب میوه رقیق نشده بپرهیزید؛ نوشیدنی هایی كه حاوی قند فراوانند موجب جذب مایع به داخل روده ها و تشدید اسهال می شوند. از مصرف خود سرانه و بدون تجویز داروهای ضد اسهال نیز اجتناب كنید.

اگر مصرف مواد غذایی جامد را قبل از ابتلا به اسهال شروع كرده اید می توانید آن را ادامه دهید. مصرف هر نوع مواد غذایی متشكل از كربو هیدرات های مركب نظیر برنج، گندم، سیب زمینی، نان و غلات كودكان و هم چنین مصرف گوشت بدون چربی، ماست، میوه جات و سبزیجات بی ضرر است. (اگر كودك موقتا میل به خوردن ندارد، تا وقتی آب بدن او كم نشده است نگران نباشید؛ اشتها ظرف یك یا دو روز باز خواهد گشت).

مطالعات نشان داده اند كه كشت های باكتریائی زنده كه در ماست وجود دارد یكی از راه های بی خطر و مؤثر كاهش شدت و مدت اسهال است. این یكی از راه های ساده درمان اسهال است بخصوص اگر كودك شما از طعم ماست لذت می برد.

اگر كودك در هر نوبت اسهال احساس ناراحتی می كند او را در آغوش بگیرد و سعی كنید او را آرام سازید. پس از هر بار اسهال او را خشك كنید و به آرامی از كرم های مخصوص یا اكسید دو زینك استفاده كنید زیرا اسهال شل و آبكی پوست را تحریك می كنند.

چه موقع باید به پزشك مراجعه كرد؟

اگر كودك كوچكتر از سه ماهه به اسهال مبتلا شود باید به پزشك مراجعه كنید. در كودكان بیش از سه ماه در صورت پیدایش یكی از علائم زیر همراه با اسهال حتما به پزشك مراجعه كنید:

استفراغ

علائم كاهش آب بدن نظیر خشكی دهان و عدم خیس كردن پوشك به مدت ۶ تا ۸ ساعت یا بیشتر. وجود خون در مدفوع یا مدفوع سیاه تب شدید (بیش از ۳/۳۸ درجه سانتیگراد برای كودكان بین ۳ تا ۶ ماهه و ۴/۳۹ درجه سانتیگراد برای كودكان بیش از ۶ ماه)

بی اشتهایی

چگونه می توان از وخیم شدن حال كودك هنگام اسهال جلوگیری كرد؟

بر حسب علت اسهال پیشنهادات بالا را بكار گیرید. مثلا در اسهال های عفونی شستشوی مكرر دست ها بهترین راه دفاعی است. میكروارگانیسم هایی كه موجب اسهال می شوند براحتی از دست به دهان می‌رسند ( كودك شما می تواند از به دهان بردن انگشتان پس از لمس اسباب بازی یا سایر اشیا كه قبلا به مدفوع آلوده كودك دیگری آغشته شده بودند دچار اسهال شود). بنابراین دستها را بعد از تماس با پوشك یا بردن كودك به دستشوئی به طور كامل حداقل به مدت ۱۵ ثانیه با صابون بشوئید. (نیازی به صابون ضد باكتریایی نیست). میوه جات و سبزیجات را نیز قبل از مصرف به طور كامل بشوئید زیرا باكتری های مضر می توانند از این راه نیز انتقال یابند.

منبع: فصلنامه خانواده بشری ، سال نهم ، شماره 24