تبیان، دستیار زندگی
سنگ نبشته رازلیق كتیبه رازلیق بر صخره ای از كوه زاعان واقع در 12 كیلومتری شمال سراب در ناحیه رازلیق كنده شده است . ابعاد این سنگ نبشته 80 در 120 سانتیمتر است و متن آن 16 سطر است . این سنگ نبشته مربوط به آرگیشتی دوم ( 685 – 7...
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

(آذربایجان شرقی)سنگ نبشته ها

بافت های تاریخی – مدارس علوم دینی

(آذربایجان شرقی)سنگ نبشته ها بافت های تاریخی – مدارس علوم دینی

سنگ نبشته رازلیق

كتیبه رازلیق بر صخره ای از كوه زاعان واقع در 12 كیلومتری شمال سراب در ناحیه رازلیق كنده شده است . ابعاد این سنگ نبشته 80 در 120 سانتیمتر است و متن آن 16 سطر است .

این سنگ نبشته مربوط به آرگیشتی دوم ( 685 – 730 ق . م ) پادشاه اورارتو و به مناسبت پیروزی در جنگ و تسخیر سرزمین های آرهو ، شولو ، بوقو ، گیردو ، گیتوهانی ، توایشدو و روتومنی نوشته شده است .

سنگ نبشته ی سقندل ( سیقین دل )

این كتیبه در سینه ی  كوهی به نام زاغی یا قیه در دو كیلومتری سمت شرقی ورزقان از توابع اهر قرار دارد . ابعاد این كتیبه 115 در 47 سانتیمتر و شامل 10 سطر حجاری شده است . این كتبیه در سال 1330 شمسی توسط محمد جواد مشكور كشف و توسط اورارتوشناس گرجی " ملیكشویلی " خوانده شد.

این كتیبه به دستور " ساردوی " دوم (735-750 ق.م) پسر آرگیشتی اول نوشته شده  و در آن از حمله به ناحیه پولوآدری و گشودن 21 قلعه و تصرف 44 یا 45 شهر سخن رفته است . به نظر ملیكشویلی ، پولوآدری در شمال آذربایجان واقع بود .

(آذربایجان شرقی)سنگ نبشته ها بافت های تاریخی – مدارس علوم دینی

سنگ نبشته قیرخ قزلار نشنبان سراب

این كتیبه به خط میخی اورارتویی برروی صخره ای در دره قراكوه در روستای قیرخ قزلار نزدیك سراب در 12 سطر و به ابعاد 106 در 75 سانتیمتر كنده شده است . این كتیبه مربوط به آرگیشتی پسر روسا است و در آن از تصرف سرزمین های گیردو ، گیتوهانی و توایشدو سخن رفته است.

در نزدیكی این سنگ نبشته ، وجود سنگ افراشت ها قابل مطالعه است . همچنین در شمال این سنگ افراشت ها یكی از 21 قلعه ای كه شاه اورارتویی فتح كرده واقع شده است .

(آذربایجان شرقی)سنگ نبشته ها بافت های تاریخی – مدارس علوم دینی

بافت های تاریخی

روستای اشتبین

این روستا در كنار رود ارس و با فاصله ا ی نه چندان زیاد از این رودخانه مرزی واقع شده است . در طراحی خانه های این روستای تاریخی به دلیل این كه در شیب تند كوه واقع شده ، هوشمندی زیادی به كار رفته است . خانه های قدیمی این روستا به شیوه معماری  دوره صفویه و قاجار ساخته شده اند.

روستای سیس ، شبستر

روستای سیس در 14 كیلومتری شبستر واقع و از آثار دیدنی متعددی برخوردار است . از جمله سنگ قیزیل داش به رنگ سرخ مایل به صورتی و به شكل صندوق است كه دورتا دور آن عباراتی به خط كوفی نوشته شده است. همچنین مزار پیر رجب و شیخ اسماعیل از عرفای بزرگ قرون 7 و 8 ه . ق كه در نزدیكی آن مجسمه قوچ سنگی بزرگی قرار گرفته ، از اماكن مقدس اهالی محسوب می شود .

مسجد محمد حنیفه كه بنای اولیه آن منسوب به صفویه است و در كنار آن مقبره ی " باله حسن " از مریدان " شیخ شهاب الدین اهری " قرار دارد ، از دیگر آثارِ سیس به شمار می آید.

روستای شیر امین ، آذرشهر

شیر امین از روستاهای تاریخی اما متروك است كه بین بخش های ایلخچی و ممقان از توابع آذرشهر واقع شده است . در  گورستان روستای شیر امین مجسمه های سنگی متعدد از حیواناتی چون قوچ ، صندوق ها ، ضریح ها وسنگ قبرهای حجاری شده با طرح ها و خطوط زیبایی به چشم می نشیند كه حكایت ا زهنر و فرهنگ دیرین این منطقه دارد . تپه باستانی شیرامین در نزدیكی این روستا گواهی بر قدمت آن است.

روستای قدمگاه

روستای قدمگاه یا بادامیار در جنوب آذر شهر از روستاهایی است كه دارای یك گورستان تاریخی است . علاوه بر آن در نزدیكی این روستا غار بزرگی وجود دارد كه به نام معبد یا مسجد غار معروف است .

بعضی از باستان شناسان قدمت این غار را به دوران پیش از تاریخ نسبت می دهند و بر این عقیده اند كه ابتدا به عنوان معبد استفاده شده و به تدریج در قرون ششم و هفتم و هشتم به بعد محل تكیه دراویش و عرفا گردیده و سپس به مسجد تبدیل شده است. این معبد به شكل گنبدی استوانه ای به ارتفاع حدود 12 متر با قاعده ای به شعاع 7 متر است . كه در نوك گنبد منفذی جهت تهویه و روشنایی تعبیه شده است . در حال حاضر نیز مردم جهت انجام برخی مراسم مذهبی از این مسجد استفاده می كنند.

روستای كندوان

كندوان در 22 كیلومتری اسكو و 62 كیلومتری تبریزواقع شده است. شیوه بنای خانه های این روستا از نوع معماری صخره ای به شكل مخروطی یا كله قندی احتمالاً مربوطه به قرن هفتم هجری است . برخی از باستان شناسان قدمت این روستا را به دوره های پیش از اسلام نسبت می دهند. در دل این تپه های بلند كه ارتفاع بعضی از آنها به 40 متر می رسد صدها آغل ، انبار و اتاقك حفر شده كه بسیار دیدنی است.

همچنین آب معدنی گوارایی كه از دل یكی از تپه های این روستا می جوشد از شهرت فراوانی برخوردار است و برای امراض كلیوی بسیار مفید است .

خانه های قدیمی تبریز

شهر تبریز به عنوان مركز ولایت عهدنشین عصر قاجار و دومین شهر پر رونق كشور از لحاظ داشتن خانه های قدیمی ، بسیار در خور توجه است . طبق مطالعات اولیه ، حدود 300 خانه قدیمی ارزشمند در شهر تبریز وجود دارد كه از این میان نزدیك به 80 باب از آنها با معرفی مدیریت میراث فرهنگی ، با كاربری فرهنگی تثبیت شده اند تا از گزند تخریب مصون بمانند.

خانه بهنام

این خانه كه به دانشكده هنر اختصاص یافته ، پیش از زلزله ویرانگر سال 1193 ه . ق و در دوره زندیه احداث شده است . خانه بهنام از دو قسمت بیرونی تشكیل شده و تزیینات معماری آن از قبیل ارسی طنبی اصلی ، دیوارنگارها ، گچ بری ها و بخاری های دیواری در نوع خود بی نظیر است.

در نمای اصلی خانه بهنام ستون های استوار با سرستون های زیبا و گچ بری های دل انگیز جلب توجه می كند . ارسی اتاقی اصلی ( طنبی ) با نقوش هندسی ، اسلیمی و شیشه های الوان از پركارترین نوع گره چوبی است.

در دیوار نگارهای طنبی این خانه از كارهای بسیار ظریف تذهیب تا پرتره ها ، نقوش گل و مرغ ، شكارگاه ها و مناظر مختلف در نهایت ظرافت استفاده شده و بخاری های دیواری زیبایی در آن تعبیه گردیده است .

بنای تاریخی طومانیانس

در روستا وینق و آینه لو بنای تاریخی طومانیانس با حدود یكصدسال قدمت ، واقع شده است.

این بنا در دو طبقه بسیار عظیم با سنگ های تراشیده شده ایوان سراسری و چهار برج به سبك قلعه های قرن نوزدهم اروپا ساخته شده است . نوشته اند مظفر الدین شاه قاجار هنگام مسافرت به اروپا در این عمارت با شكوه استراحت كرده بود . سنگ نوشته ای در دیوار عمارت دركنار در ورودی ، تاریخ 1907 میلادی را نشان می دهد. مقرنس های سنگی این بنا از نوع ظریف ترین و زیباترین تزیینات زمان خود بوده است .

خانه گنجه ای زاده

این خانه از دو قسمت به شكل حرف ( دال ) ساخته شده است . قسمتی از بنا مربوط به اوایل دوره قاجاریه و قسمت دیگر مربوط به اواخر آن دوره است .

این بنا در سه طبقه احداث شده  و بزرگترین تالار این مجموعه در طبقه دوم قرار دارد كه سقف وسیع آن با دهانه ی هفت متری به وسیله چوب و خرپای چوبی استوار گردیده است .

نمای شرقی و غربی بنا مزین به ستون ها و سرستون های بسیار زیبا و زیرزمین های آن با طاق های آذری تخت و با دهانه های بیش از 4 متر نشانی از اعتلای هنر اجرای طاق و گنبد در این بخش از میهن اسلامی است . از این خانه به عنوان ساختمان دانشكده مهندسی معماری و شهرسازی استفاده می شود .

خانه قدكی

این خانه كه هم اینك از آن به عنوان ساختمان دانشكده فرش استفاده می شود ، در اواسط دوره قاجاریه به دستور " اعتمادالدوله " ساخته شد . خانه قدكی دارای اندرونی و بیرونی ، تزیینات دیوارنگاری ، آیینه كاری ، گچ بری و آجركاری با بند برجسته است . اندرونی شامل اتاق های نشیمن و استراحت متصل به زیرزمین و بیرونی آن شامل تالار اصلی ( طنبی ) كله ای ها ، تالار فرعی و اتاق های خواب و استراحت مهمان است.

زیرزمین بنا كه با پوشش های متنوع آجری مسقف شده ، شامل فضاهایی چون مطبخ ، انبار گندم ، آب انبار و حوضخانه و ... است.

(آذربایجان شرقی)سنگ نبشته ها بافت های تاریخی – مدارس علوم دینی

خانه مشروطه

بنای موزه به خانه مشروطیت معروف است و توسط " حاجی ولی معمار " در سال 1247 ش ساخته شده است . این خانه به " حاجی مهدی كوزه كنانی " از بازرگانان انقلابی تبریز تعلق داشت كه آن را در اختیار انجمن ایالتی تبریز گذاشت . این خانه بعد از به توپ بسته شدن مجلس شورای ملی و آغاز دوران استبداد صغیر ، ستاد فرماندهی و محل تشكیل جلسات مجاهدین و رهبران بزرگی چون ستارخان و باقر خان و علی موسیو و سایر انقلابیون بود .

خانه لاله ای ها ، خانه شربت اوغلی ، خانه اردوبادی ، خانه حیدرزاده  و خانه ثقة الاسلام از خانه های ارزشمندی است كه در سال های اخیر توسط بخش دولتی به منظور استفاده های فرهنگی تملك شده اند . خانه بلورچیان ، خانه سرخه ای و خانه نصیر زاده از جمله خانه هایی است كه در عین مسكونی بودن ، در فهرست آثار ملی كشور به ثبت رسیده اند.

(آذربایجان شرقی)سنگ نبشته ها بافت های تاریخی – مدارس علوم دینی

مدارس علوم دینی تبریز

مدرسه اكبریه

این مدرسه ، عمارت دو طبقه ی مفصلی داشت كه در سال 1266ه . ق در ضلع غربی و شمالی صحن بقعه ی صاحب الامر از طرف " میرزا علی اكبر خان " یكی از سرشناسان تبریز و مترجم و دبیر كنسلولگری روس بنیاد نهاده شد.

طلاب شیخیه در این مدرسه تحصیل علوم دینی می كردند و " حاج فتحعلی خان صاحب دیوان شیرازی " نیز هنگام اقامت در تبریز آب انبار بزرگی در حیاط مدرسه،در برابر مقام صاحب الامر ساخته بود. این آب انبار ماه ها آب مورد نیاز طلاب و مردم آن حوالی را تأمین می كرد.

بخشی از بنای اكبریه در سال 1345 شمسی توسط شهرداری وقت تخریب شد و به تدریج این بنای تاریخی در آستانه ی ویرانی كامل قرار گرفت. سرانجام سازمان میراث فرهنگی استان آذربایجان شرقی در سال 1367 به بازسازی و مرمت آن همت گماشت و طی چند سال كار و تلاش ساختمان،مدرسه ی اكبریه به شكل مطلوبی مرمت گردید.

مدرسه ی حاج صفر علی

این مدرسه در " یمنی دوز " بازار،رو به روی سرای بزرگ ( شاهزاده ) واقع شده است. در ضلع شمالی حیاط ، مسجد بزرگی وجود دارد و در ضلع شرقی وغربیآن حجره های كوچكی برای اقامت و بیتوته ی طلاب علوم دینی ساخته شده است.

بانی این مدرسه تاجر نیكوكاری بود به نام حاج صفرعلی كه در روزگار نایب السلطنه عباس میرزا در تبریز می زیست . این مدرسه بارها تعمیر شد وآخرین تعمیر اساسی آن در سال 1327 شمسی به همت آقای " حاج سید ابراهیم آقای میلانی مجتهد " انجام شد.

(آذربایجان شرقی)سنگ نبشته ها بافت های تاریخی – مدارس علوم دینی

مدرسه طالبیه

مدرسه طالبیه در بازار و در كنار مسجد جامع تبریز واقع شده است و سطح آن نزدیك یك متر و نیم از كف بازار پایین تر است.

عمارات غربی و شمالی مدرسه مشتمل بر حجره های پایینی و بالایی كوچكی هستند كه طلاب دینی به صورت شبانه روزی در آنها اقامت دارند. عمارت شرقی شامل كتابخانه و ساختمان نوسازی شده ی مدرسه ای است كه در سال 1367 ه . ق در محل چند مدرسه و حجره ی بزرگ فروریخته ، ساخته شده است.

بانی عمارت غربی معلوم نیست ولی عمارت شمالی در نیمه دوم قرن یازدهم هجری از طرف " حاج طالب خان " پسر " حاج اسحق تبریزی " ساخته شد. در سال 1087 ه . ق پس از پایان عمارت طالبیه ، درآمد مستغلاتی به آن وقف شد.

عمارت ضلع شرقی مدرسه یعنی كتابخانه و مدرسه جدید در سال 1327 شمسی به وسیله ی مرحوم " حاج محمد باقر خوئی كلكته چی " كه یكی از بازرگانان نیكوكار تبریز بود ساخته شد.

بالای در بزرگ  ورودی مدرسه ی طالبیه،زیر طاق مقرنس زیبای مدخل مدرسه دو سنگ نبشته مرمری نفیس نصب شده كه فرمان بخشش مالیات و عوارض شهر از طرف فتحعلی شاه قاجار را در خود دارد. اثر ارزنده ای كه در صحن این مدرسه به جا مانده ، حوضچه سنگی یك پارچه ای به شكل جام زیبایی از سنگ سیاه تراشیده و كنده شده است.

کتاب میراث فرهنگی استان آذربایجان شرقی

زهره پری نوش - سایت تبیان