تبیان، دستیار زندگی
یکی ازمعانی خیانت در امانت پیمان شکنی، نقص عهد و بی وفایی است و قانون گذار تعریفی از بزه خیانت در امانت ننموده لیکن به نظر برخی از حقوقدانان، خیانت در امانت رفتار مجرمانه و مخالف امانت است.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

خیانت در امانت به چه معناست؟

یکی از معانی خیانت در امانت پیمان شکنی، نقص عهد و بی وفایی است و قانون گذار تعریفی از بزه خیانت در امانت ننموده لیکن به نظر برخی از حقوقدانان، خیانت در امانت رفتار مجرمانه و مخالف امانت است.

فرآوری: فاطمه نوری_ بخش حقوق تبیان

خیانت در امانت

امانتداری از خصلت های نیکی است که در قرآن و روایات اسلامی در باره آن زیاد سفارش شده و در مقابل خیانت در امانت نهی شده است. خداوند در آیه 58 سوره مبارکه ˈالنساءˈ مردم را به رعایت امانت داری فرمان داده است: ˈان الله یامرکم ان تودوا الامانات الی اهلهاˈ خداوند فرمان می دهد که امانتها را به صاحبانشان برگردانید.
جرم خیانت در امانت در قانون تعریف نشده است، اما حقوقدانان با توجه به مصادیق مذکور در ماده 673 و 674 قانون مجازات اسلامی 1375 خیانت در امانت را به عمل عمدی و بر خلاف امانت امین به ضرر صاحب مال تعریف کرده اند.
دکتر محمدحسین میرمحمد صادقی یکی از حقوقدانان و اساتید برجسته طی یادداشتی به بررسی و تحلیل خیانت در امانت پرداخته که در ادامه می خوانید.

تعریف جرم خیانت در امانت

خیانت در امانت عبارت است از استعمال، تصاحب، تلف یا مفقود نمودن توآم با سوء نیت مالی که از طرف مالک یا متصرف قانونی به کسی سپرده شده و بنا بر استرداد یا به مصرف معین رسانیدن آن بوده است.(کتاب جرایم علیه اموال و مالکیت ص 147)

دیگر علمای علم حقوق تقسیمات مختلفی را برای امانت داری ذکر کرده اند از قبیل:

الف: امانت های مادی-که براساس تقسیم بندی فقهاء به ((امانت های شرعی)) و ((امانت های مالکی)) و براساس تقسیم بندی حقوقدانان به ((امانت های قراردادی)) و (( امانت های قانونی)) احصاء شده است.

امانت های قراردادی یا همام مالکی عبارتند از امانت هایی که به اختیار و اذن مالک در اختیار امین قرار می گیرد این نوع امانت 3 فرض را شامل می شود:

1-امانت هایی که به مصلحت گیرنده امانت((امانت گذار)) است مانند: ودیعه، وکالت بی اجرت

2-امانت هایی که به مصلحت گیرنده امانت (( امانتدار)) است مانند: عاریه، قرض

3-امانت هایی که به مصلحت مالک و به مصلحت امانت دار است مانند: رهن، وکالت

الف- امانت های شرعی یا قانونی: عبارتند از امانت هایی که بدون رضایت و اختیار مالک و نیز بی هیچ عقد و قراردادی در اختیار فرد قرار می گیرد. مانند: مال غیر منقول غصب شده و یا اموال سرقت شده و مال هایی که از سوی کودکان، دیوانگان، سفهاء و اشخاص غیر مسئول به کسی سپرده شده اند.

خیانت در امانت عبارت است از استعمال، تصاحب، تلف یا مفقود نمودن توآم با سوء نیت مالی که از طرف مالک یا متصرف قانونی به کسی سپرده شده و بنا بر استرداد یا به مصرف معین رسانیدن آن بوده است.

ب- امانت های معنوی: حفظ و نگهداری از جان و سلامتی خود و دیگران یکی از مسئولیت هایی است که افراد جامعه اسلامی نسبت به هم دارند.

عناصر تشکیل دهنده جرم خیانت در امانت:

١_عنصر قانونی جرم خیانت
در ایران خیانت در امانت برای اولین بار در ماده 241 قانون مجازات عمومی سال 1304 جرم و قابل مجازات شناخته شده است. با تصویب قانون مجازات اسلامی(تعزیرات) در سال 1362 مواد 117، 118، 119 به ترتیب جایگزین مواد 239 ، 240 و 241 قانون مجازات عمومی شد و این مواد را به طور ضمنی نسخ نمود.
در سال 1375 با تصویب قانون تعزیرات، قانونگذار در مواد 673 و 674 به جرم خیانت در امانت می پردازد.

مطابق ماده 674 قانون مجازات اسلامی قانون جدید(سال 92 ) مشعر است:

هرگاه اموال منقول یا غیر منقول یا نوشته هایی از قبیل چک و سفته و قبض و نظایر آن به عنوان اجاره یا امانت یا رهن یا برای وکالت یا هر کار با اجرت یا بی اجرت به کسی داده شود بنابراین بوده است که اشیاء مذکور مسترد شود و یا به مصرف معینی برسد و شخصی که اشیاء نزد او بوده آنها را به ضرر مالکین یا متصرفین آنها استعمال یا تصاحب یا مفقود کند به حبس از 6 ماه تا 2 سال محکوم خواهد شد.
٢_ عنصر مادی جرم خیانت در امانت
عنصر مادی جرم خیانت در امانت عبارت است از استعمال، تصاحب، اتلاف و یا مفقود کردن مال مورد امانت که می تواند به شکل فعل یا ترک فعل باشد. اما عمدتاً به صورت فعل است که در ماده 674 آمده است.
استعمال: استفاده کردن از مال مورد امانت جرم است.
اتلاف: تلف یا نابود کردن مال مورد امانت، یکی دیگر از گونه های خیانت در امانت است.
مفقود کردن: امین بدون این که مال مورد امانت را تلف کند، موجب شود که دستیابی آن برای مالک غیر ممکن شود.

عنصر مادی جرم خیانت در امانت عبارت است از استعمال، تصاحب، اتلاف و یا مفقود کردن مال مورد امانت که می تواند به شکل فعل یا ترک فعل باشد. اما عمدتاً به صورت فعل است که در ماده 674 آمده است.

شرایط و اوضاع و احوال جرم:

برای این که جرم خیانت در امانت تحقق یابد شرایطی لازم است که عبارت است از این که: موضوع جرم باید مال یا وسیله تحصیل مال باشد، مال امانی باید از سوی مالک یا متصرف قانونی به امینی سپرده شود، مال به امین به یکی از طرق قانونی و با شرط استرداد یا به مصرف معین رسانیدن سپرده شده باشد. علاوه بر این بین فعل مرتکب و ضرر مالک یا متصرف قانونی آن رابطه علیت برقرار باشد.
٣_ عنصر معنوی جرم:
عنصر معنوی جرم، سوء نیت عام و سوء نیت خاص است. سوء نیت عام به معنی انجام عمدی عمل تصاحب، استعمال، تلف یا مفقود نمودن مال موضوع امانت است و سوء نیت خاص یعنی قصد و اراده ورود ضرر به غیر است. بر این اساس تعدی یا تفریط مال امانی همراه با سوء نیت موجب مسئولیت کیفری است.

در ارتکاب جرم خیانت در امانت صرف خودداری از استرداد خیانت در امانت نمی باشد بلکه باید سوء نیت وجود داشته باشد.

انگیزه در این جرم نقشی نخواهد داشت اما با رعایت ماده 37 قانون مجازات جدید (مصوب سال 92) موثر است.

برای تحقق جرم خیانت در امانت 3 شرط لازم است:

الف:وجود تعهد یا قرارداد قبلی

ب: موجودیت مال سپرده شده

ج: تعهد امین به نگهداری مال و استرداد آن

برای تحقق جرم خیانت در امانت وجود عقد امانی یا ودیعه لازم نمی باشد و در این خصوص می توان به یکی از آراء دیوان عالی کشور استناد نمود.

قانون گذار در ماده 674 کتاب پنجم قانون مجازات جدید برای جلوگیری از فرار خائنین از مسئولیت به بهانه اینکه اساساً عقدی بین آنها و مالک یا متصرف قانونی مال منعقد نشده و یا اینکه آن عقد باطل بوده است خود را از محدوده عقود خارج کرده و سپرده شدن مال برای هر کس با اجرت یا بی اجرت را مبنای تحقق جرم خیانت در امانت دانسته است.

سابقاً عقد یا قرارداد و یا تعهدی که مورد ادعا است(و از سوی شاکی عنوان شده) باطل بوده است. لازم به ذکر است که مرجع صالح تشخیص ید امانی امین، و نیز احراز وجود تعهد یا قرارداد با مراجع کیفری است.

خیانت در امانت با شهادت گواهان قابل اثبات است. و همچنین از منظر تقسیم بندی جرائم(جرم خیانت در امانت، جرم آنی بوده و مبدأ مرور زمان در جرم خیانت در امانت، تاریخ مطالبه شاکی و انکار متهم است.

و شایان ذکر است؛ چنانچه متهم در مقام دفاع مدعی باشد که نسبت به مال امانی مالکیت دارد و یا مدعی باشد که ودیعه بودن مالی امانی در گذشته باطل بوده است(به عبارت دیگر عقد (امانی) باطل بوده است در این صورت از سوی مراجع قضایی هنگام دادرسی نیازی به صدور قرار اناطه نیست.

مجازات جرم خیانت در امانت

مجازات مرتکب جرم خیانت در امانت بر اساس ماده 674 قانون تعزیرات مصوب 1375 حبس از شش ماه تا سه سال می باشد.
همچنین قانونگذار در ماده 673 قانون یاد شده، برای سوء استفاده از سفید مهر یا سفید امضاء یک تا سه سال حبس تعیین کرده است.


منابع: میزان
باشگاه خبرنگاران جوان
ایرنا
قانون مجازات اسلامی