وضعیت حوزه ترجمه  بحرانی است

گفتگو با گیتا گرگانی، به بهانه روزجهانی ترجمه

گیتا گرکانی، نویسنده و مترجم، معتقد است که امروزه صنعت ترجمه در ایران ما با مشکلات و چالش های زیادی همچون نبود قانون کپی رایت، نامناسب بودن وضعیت اقتصادی در حوزه ترجمه، موازی کاری و تولید آثار مشابه مواجه است.

مصاحبه: مریم معمار - بخش کتاب و کتابخوانی تبیان

گیتا گرکانی درباره روز جهانی ترجمه گفت: به مناسبت گرامیداشت سنت جروم مترجم شهیر کتاب مقدس به زبان لاتین، روز مرگ وی یعنی 30 سپتامبر (نهم مهرماه) را  به عنوان روز جهانی ترجمه نامیده اند و فدراسیون بین المللی ترجمه (FIT) در 1991 پیشنهاد تعیین این روز را به عنوان روز جهانی ترجمه ارائه داد. فدراسیون هدف خود را از این اقدام ارج نهادن به مترجمان و تأکید بر اهمیت حرف   ترجمه اعلام کرد و این روز را انگیزه ای برای مترجمان و موسسات ترجمه سراسر جهان دانست تا به غیرمترجمان و استفاده کنندگان خدمات ترجمه یادآور شوند که ترجمه (از هر نوع آن) حرفه  بسیار مهم و حیاتی در جهان امروز است.

این نویسنده و مترجم ادامه داد: اما متاسفانه صنعت ترجمه در کشور ما با مشکلات و چالش های زیادی مواجه است و توجه زیادی به اهمیت آن نمی شود، در این حوزه هم مانند بسیاری از حوزه های دیگر قوانین مان فرق می کند و مشکلاتی مانند اوضاع نامناسب بازار کتاب، وجود ترجمه های موازی، یکسان و مشابه از یک کتاب از یک سو و نبود هیچ ترجمه ای از آثار بسیاری از نویسنده های خوب ازجمله دغدغه هایی است که در این حوزه وجود دارد.

به گفته مولف کتاب «تاریخ سینما» وقتی نویسنده ای معروف می شود یا کتابش گل می کند، ناشران زیادی به سوی آثار وی هجوم می آورند و به صورت موازی اقدام به انتشار ترجمه های مشابه می کنند و آنقدر کتاب از آن نویسنده منتشر می کنند تا فنا شود. آخرین مقتول ترجمه در کشورمان جولیان پاتریک بارنز، نویسنده و منتقد ادبی انگلیسی و نویسنده «حس یک پایان» است که ناگهان ناشران به صورت موازی به ترجمه و انتشار آثار وی پرداختند. امروزه با وجود فضای مجازی، اینترنت و گسترش علم و فناوری دیگر کسی نمی تواند ادعا کند که از ترجمه کتابی بی اطلاع بوده است.

وی در ادامه سخنانش به نبود قانون کپی رایت اشاره کرد و گفت: از دیگر مشکلاتی که در این حوزه وجود دارد نبود قانون کپی رایت است. متاسفانه به دلیل این مساله می بینیم که آثار بدون توجه به رعایت حق کپی رایت ترجمه و منتشر می شوند. اگر ناشری هم کپی رایت کتابی را خریداری کند چون اهرم قانونی در کشور ما وجود ندارد بعد از انتشار کتاب در ایران، دیگر ناشران هم به صورت موازی اقدام به تولید ترجمه های مشابه از همان اثر می  کنند.

گرکانی اوضاع اقتصادی موجود در حوزه ترجمه را مشکل دیگری عنوان کرد و افزود: پولی که بابت حق الترجمه آثار مختلف به مترجم داده می شود آنقدر کم است که فقط باعث انبساط خاطر او می شود. ترجمه و انتشار هر کتاب در حالت خوشبینانه دو تا سه سال طول می کشد چرا که ترجمه خوب، ویراستاری، گرفتن مجوز چاپ، طراحی، گرافیک و فروش کتاب حداقل سه سال طول می کشد و بعد از این مدت است که مترجم می تواند حق الزحمه اش را دریافت کند. آثاری را که در مدت کوتاهی ترجمه و منتشر می شود از نظر کیفیت بسیار ضعیف است و وقتی کتاب را با کتاب اصلی مقایسه می کنیم تفاوت فاحشی بین متن اصلی و متن ترجمه شده مشاهده می کنیم و می بینیم که داستان جداگانه ای از سوی مترجم نوشته شده است.

علاوه بر تسلط به زبان لاتین و زبان فارسی و اصول و قواعد ترجمه، هر متن حداقل باید سه بار از سوی مترجم با متن اصلی مطابقت داده شود و اصلاحات لازم انجام شود تا کلمه ای جا نیافتاده باشد و یا اشتباهی ترجمه نشده باشد. سپس اثر باید از سوی ویراستار مطالعه شود. اما متاسفانه این کارهای در کشور ما صورت نمی گیرد در نتیجه آثار ترجمه ضعیفی تولید می شود که سبب دلسردی و دلزدگی مخاطبان می  شود. در آثار ترجمه بزرگسال مسابقه دو ایجاد شده است. ناشران و مترجمان به سرعت ترجمه می کنند و بدون اینکه ویرایش دقیقی بر آنها انجام شود، این آثار را منتشر می کنند.

مترجم «گوژپشت نیرومند» اظهار کرد: ما در زمان گذشته با وجود خانه ترجمه در حوزه کودک مشکلی نداشتیم و این امکان فراهم بود که وقتی مترجمی آثار یک نویسنده را ترجمه می کرد سایر مترجمان اقدام به ترجمه نمی کردند و آثار دیگری را ترجمه می کردند اما امروزه آن حرمت در ادبیات کودک و نوجوان شکسته شده است و مترجمان اقدام به تولید آثار مشابه و موازی و یکسان می کنند.

وی شکسته نویسی را از مشکلات دیگر حوزه ترجمه برشمرد و گفت: نویسندگان فکر می کنند که باید برای بچه ها شکسته بنویسند تا برای آنها راحت تر و جذاب تر باشد ولی اصلا اینطور نیست. متنی که برای کودک نوشته می شود باید کاملاً با زبان فارسی، سلیس و روان باشد زیرا کودک با این متن ها خواندن را یاد می گیرد حتی در کتاب های خارجی هم کلمات شکسته استفاده نمی شود، در دیالوگ ها هم نباید از این کلمات استفاده کرد چرا که مخاطبان نمی تواند زبان فارسی را به درستی بیاموزد. فاجعه بزرگتر این است که تصور می شود کار کودک و نوجوان مربوط به نویسنده و مترجم تازه کار است در حالی که در سراسر دنیا اصلا اینطور نیست اگر کسی کاری بلد نیست بهتر است در حوزه بزرگسال کار کند تا حوزه کودک و نوجوان زیرا این حوزه بسیار حساس است و با گروه سنی حساسی سروکار داریم.

گرکانی در ادامه برای رفع بخشی از چالش های موجود پیشنهاد داد: نخستین اتفاق در حوزه کودک و نوجوان این است که آن را جدی بگیریم. متاسفانه امروزه ناشران کودک و نوجوان داستان کودک را دست کم می گیرند و با نویسندگان تازه کار قرار داد می بندند و تعداد زیادی داستان تالیفی و یا ترجمه با هزینه کم از آنها خریداری می کنند و هروقت که خواستند چاپ می کنند که این مساله آسیب زیادی به حوزه نشر وارد کرده است. از سوی دیگر ما مشکل چاپ داریم هزینه چاپ در حوزه کودک و نوجوان آنقدر زیاد است که اغلب ناشران برای چاپ کتاب های این حوزه مشکل دارند. مترجمان نمی توانند کتاب های مناسب کودکان را باخیال راحت ترجمه کنند چرا که باید مدتها منتظر چاپ کتاب ها بمانند. همچنین باید مرکزی مانند خانه ترجمه وجود داشته باشد تا آشفته بازار موجود را سامان دهد و مشخص شود که هر کسی چه کتابی را در دست ترجمه دارد تا شاهد اینهمه موازی کاری و تشابه نباشیم.

وی با بیان اینکه افرادی هم که اقدام به ترجمه کتاب در حوزه کودک می کنند باید آگاهی کاملی از ادبیات کودک داشته باشند، گفت: این افراد باید اطلاعات لازم در زمینه زبان فارسی، زمان مناسب با سن کودک، روانشناسی و دنیای کودکان امروز داشته باشند. در شرایطی که اینترنت، فضای مجازی و بازی های کامپیوتری وجود دارد بچه ها خود به خود از ادبیات فاصله می گیرند و حوصله کتاب خواندن ندارند چه برسد به اینکه متن بی ربطی را نیز به آنها بدهیم. با وجود این متن های ترجمه شده  اشتباه آنها حتی نمی توانند زبان فارسی را یاد بگیرند و به غلط کلمات را ادا می  کنند و با این شرایط به جایی می رسیم که مردم نمی توانند در آینده درست حرف بزنند.

گرکانی یادآور شد: از سوی دیگر مسئولان نیز این حوزه را چندان جدی نمی گیرند و اطلاع چندانی از ادبیات کودک ندارند و انتظار دارند کودکان هم آثار بزرگسالان را مطالعه کنند. دست اندرکاران باید چاره ای بیاندیشند. آموزش و پرورش باید فکری به حال ترویج مطالعه و کتابخوانی در بین کودکان کند زیرا در حال پرورش نسلی است که لذت مطالعه را نمی شناسند.

گیتا گرکانی، نویسنده و مترجم، متولد تهران و فارغ التحصیل رشته ادبیات و نمایشنامه نویسی از دانشکده هنرهای دراماتیک است. وی 10 سال سرپرست گروه تئاتر و سینمای شورای کتاب کودک بوده است. تا به حال بیش از 50 اثر ترجمه از سوی گرکانی به چاپ رسیده است. از  ترجمه های وی می توان به «گوژپشت نیرومند»، «حمله عقاب»، «دروازه  كلاغ»، «ستاره  اهریمنی»، «طلوع تاریكی»، «کلبه نحس»، «ترس» و «ترسناک های هوروویتس»  اشاره کرد. وی همچنین برای نوجوانان کتابی با عنوان «تاریخ سینما» تالیف کرده است.