با یک نیت همه را شریک کنید!

راوی از امام رضا علیه السلام پرسید: «تا چند نفر را می توانم در حج خود شریک سازم؟ ابو الحسن فرمود: هر چند نفر که مایل باشی.» از روایات استفاده می شود به شخصی که اینگونه عمل می کند خداوند دو ثواب می دهد: 1- ثواب عملی که انجام داده است. 2- صله رحمی که انجام داده است. و خداوند، به تمام کسانی که شریک هدیه اش کرده است؛ ثواب عمل او را می دهد؛ بدون آنکه ثواب کسی کم شود.

در روایات اسلامی بسیار تاکید شده که برای اموات طلب آمرزش کنیم و یا به یاد آنها كارهای نیك انجام دهیم و برایشان خیرات  و صدقاتی هدیه کنیم.
در این نوشتار بنا داریم تا دو مطلب درباره همین مسئله را که مهمتر به نظر میرسید مورد بررسی قرار دهیم:
مطلب اول: آیا وقتی خیراتی برای درگذشتگان می فرستیم می توانیم ، کلی نیت کنیم؟
نیت جمعی در خیرات، مورد تأیید دین مبین اسلام می باشد. شخصی آمد خدمت امام کاظم علیه السلام و گفت: من خواستم مکه مشرف شوم؛ به من گفتند: یک طواف و دو رکعت نماز برای من بجا آور و من فراموش کردم. حضرت فرمودند: هر وقت مکه مشرف شدی؛ یک طواف و دو رکعت نماز بخوان و در پایان بگو: خدایا این طواف و دو رکعت نماز آن را برای خودم، اهل و عیالم، والدینم، خویشانم و تمام همشهریانم قرار بده.[1]
راوی می گوید از امام رضا علیه السلام پرسیدم: تا چند نفر را می توانم در حج خود شریک سازم؟ ابو الحسن فرمود: هر چند نفر که مایل باشی.[2] از روایات استفاده می شود به شخصی که اینگونه عمل می کند خداوند دو ثواب می دهد: 1- ثواب عملی که انجام داده است. 2- صله رحمی که انجام داده است. و خداوند، به تمام کسانی که شریک هدیه اش کرده است؛ ثواب عمل او را می دهد؛ بدون آنکه ثواب کسی کم شود.

در واقع این خیرات، خدمتی به گذشتگان و عروج کنندگان از این دنیا است. قطعا توجه به همه رفتگان، آثار و برکات خاصی دارد. البته اندیشه نسبت به این کار به نوعی ریشه معنوی و دینی دارد. مثلا نماز دسته جمعی، دعای دسته جمعی، و مواردی از این قبیل که هم منفعت عمومی دارد و هم منفعت معنوی. در دعاهای قرآنی، معمولا جمع لحاظ شده است: «رَبَّنا آتِنا فِی الدُّنْیا حَسَنَهً وَ فِی الْآخِرَه حَسَنَه وَ قِنا عَذابَ النَّارِ: خدایا در دنیا و آخرت بر ما نیکی عطا کن و ما را از آتش نگه دار».[3] «رَبَّنا وَ اجْعَلْنا مُسْلِمَیْنِ لَکَ وَ مِنْ ذُرِّیَّتِنا أُمَّهً مُسْلِمَهً لَکَ: خدایا ما را از مسلمین قرار ده و نسل ما را از ایمان آورندگان بر تو قرار ده».[4] «رَبَّنا لا تُزِغْ قُلُوبَنا بَعْدَ إِذْ هَدَیْتَنا وَ هَبْ لَنا مِنْ لَدُنْکَ رَحْمَه: خدایا قلب ما را بعد از هدایت آلوده نکن و برنگردان و رحمتت را بر ما هدیه کن» [5] و ده ها آیات دیگر که همانند آیات فوق، می باشد.
روایتی از پیامبر صلی الله علیه و آله نقل شده است؛ که می فرماید: «مردگانتان را که در قبرها آرمیده اند؛ از یاد نبرید. مردگان شما امید احسان شما را دارند. مردگان شما زندانی هستند و به کارهای نیک شما رغبت دارند. آنها خود، قدرت انجام کاری ندارند؛ شما صدقه و دعائی به آنها هدیه کنید».[6]
و در حدیثی از امام صادق علیه السلام نقل شده که فرمود: «مرده به خاطر طلب رحمت و آمرزشی که برای او می شود؛ شادمان می گردد. همان گونه که زنده به وسیله هدیه ای که به او می دهند؛ خوشحال می گردد».[7]
هم چنین آن ها از کارهای خیری که بازماندگان آنان، به نیابت از آنان انجام می دهند؛ بهره مند گشته، و خوشحال می شوند. هر چند آن کار کوچک باشد. برای همین در روایات سفارش گردیده که به نیابت از مردگان، کارهای خیر انجام دهید و یا ثواب کارهای خیر خود را به آنها هدیه کنید. تا جائی که فرموده اند «فرزندانی که بعد از مرگ پدر و مادرشان، آن ها را یاد نمی کنند و خیراتی برایشان نمی فرستند؛ ممکن است؛ عاق والدین گردند.[8]
ملاحظه کردید که در آیات و روایات سخن از جمع بود. مومنین، مومنات، مردگان مومنین ومومنات و...
مطلب دوم: اگر بخواهیم برای اموات خیرات و هدیه ای بدهیم، آیا سیر کردن شکم یک فقیر ثواب بیشتری دارد یا تلاوت قرآن ؟

ابتدا باید گفت که انجام همزمان اطعام و تلاوت قرآن امکان پذیر است؛ زیرا انسان مومن در همان حالی که به تهیه مقدمات اطعام می پردازد، می تواند قرآن را نیز تلاوت کرده و پاداش آن را به مردگان هدیه کند . با این وجود، نکات ذیل نیز باید مورد توجه قرار گیرد:
1. سیر کردن گرسنه، بویژه زمانی که او در معرض مرگ و یا ضرر جدی است از واجبات است و تلاوت قرآن از مستحبات.
2. فرد مومنی که قرآن را تلاوت می کند اما در مورد سیرکردن گرسنگان بی تفاوت است در حقیقت به توصیه های قرآن عمل نکرده و چنین تلاوتی نیز از پاداش کامل برخوردار نیست.
3. روایاتی نیز وجود دارد که سیرکردن گرسنگان را از بهترین فعالیت ها می داند: «عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مِنْ أَحَبِّ الْأَعْمَالِ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ إِدْخَالُ السُّرُورِ عَلَى الْمُوْمِنِ إِشْبَاعُ جَوْعَتِهِ أَوْ تَنْفِیسُ کُرْبَتِهِ أَوْ قَضَاءُ دَیْنِهِ»؛ (کافی ج 2 ص 192) یکی از محبوب ترین اعمال در پیشگاه خداى عز و جل، شادى رساندن به مومن، سیر کردن او از گرسنگى، رفع گرفتارى و یا پرداخت بدهی اش می باشد.
4. با این وجود، جمع بین هر دو ممکن است، چه با روشی که در ابتدا گفته شد و چه آنکه از فقیری که او را سیر کرده، محترمانه درخواست شود که اگر توانست در مقابل این کمکی که به او شده  قرآنی را تلاوت کرده و هدیه روح میت مورد نظر کند.

پی نوشت ها:
[1] الکافی، ج  4، ص 316.
[2] الکافی، ج  4، ص 317.
[3] بقره، 201.
[4]  بقره، 128.
[5] آل عمران، 8.
 [6]عن النبیّ صلّی اللَّه علیه و آله: لا تنسوا موتاکم فی قبورهم و موتاکم یرجون إحسانکم و موتاکم محبوسون یرغبون فی أعمالکم البرّ و هم لا یقدرون، اهدوا إلی موتاکم الصّدقة و الدّعاء. انوار الهدایة ص 115 به نقل از: الحکم الزاهرة با ترجمه انصاری صفحه 232.
[7] الحکم الزاهرة با ترجمه انصاری، ص 233.
[8] الکافی ج 2، ص 163.