اهل مسجدیها بخوانند!!

فرایندی را که سبب تاثیرگذاری در رفتار جامعه و به ایجاد همنوایی در هنجارهای گروهی می‌انجامد را کنترل اجتماعی می‌نامند؛ که به دو صورت رسمی و غیر رسمی است. کنترل اجتماعی رسمی به وسیله قدرت حاکمه و قوانین و مقررات، نیروهای انتظامی و امنیتی صورت می‌گیرد و نوع غیر رسمی آن متولیان مختلفی دارد، که با امر و نهی‌ها فرد را با هنجارهای گروهی همراه می‌سازد. در نظام اسلامی که هنجارها براساس تعالیم دینی و مذهبی صورت می‌گیرد، مسجد از جمله نهادهایی است که نقش ویژه‌ای در کنترل اجتماعی و جلوگیری از بروز جرم و ناهنجاری‌ها در جامعه را برعهده دارد. اما نقش مسجد در جلوگیری از بروز جرم چگونه عملی می‌شود؟ این مسئله در دو مبحث قابل طرح است. اول نحوه مصونیت بخشی مسجد به اهالی مسجد و کسانی که با این محل نورانی ارتباط دارند. دوم جلوگیری از بروز جرم در افراد غیر مسجدی. ابتدا نحوه کارکرد مسجد در جلوگیری از جرم در بین اهالی مسجد بیان می‌شود و سپس به نوع دوم خواهیک پرداخت.

۱) یادآوری ارزش انسانی به اهالی مسجد
مراسمات مذهبی، کلاس‌های احکام، نمازهای جمعه و جماعت همه و همه ساختاری دارد که از وقوع جرم توسط اهالی مسجد جلوگیری می‌نماید. تربیت مسجدی سبب آن می‌شود که فرد با هویت و شخصیت واقعی خویش آشنا شود و به اصطلاح خود را ارزان نفروشد. منبرها و گفتگوها در مسجد همواره یادآور ارزش واقعی انسان‌هاست و این مهم در احادیث مورد بیان واقع شده است. مثلاً امام علی (علیه‌السلام) فرمودند: «إنَّهُ لَیْسَ لِا نْفُسِكُمْ ثَمَنٌ إِلَّا الْجَنَّةُ فَلا تَبِیْعُوها إِلَّا بِها[۱] آگاه باشید براى وجود شما بها و قیمتى جز سعادت جاویدان بهشت نیست و به غیر این بها آن را نفروشید».
فردی که چنین احادیثی را به ذهن خود سپرده باشد و آن را باور کرده باشد، هر اندازه مشکلات به او هجوم بیاورند و با فقر هم مواجه شود می‌داند که هیچ جرمی نمی‌تواند چاره کار او باشد و در نهایت خوشبینی مشکلی بزرگ جایگزین مشکل قبل خواهد شد. و چه مشکلی بزرگتر از دوری از رحمت الهی و خشم و غضب خداوند.

۲) ایجاد موقعیت اجتماعی برای اهالی مسجد
موقعیت اجتماعی افراد، ترس از آبروریزی و رسوایی همواره یکی از اهرم‌های پر قدرت در مقابل بروز جرم بوده است. مسجد به عنوان یک نهاد مردمی که طیف وسیعی از یک محل را در خود جای می‌دهد سبب ایجاد موقعیت اجتماعی برای اهالی مسجد می‌شود. آن اهالی نیز از آنجا که دوست ندارند موقعیت اجتماعی خود را از دست بدهند، از ارتکاب خیلی از اعمال فراری هستند. بیشتر افرادی که دچار جرم می‌شوند، از پایگاه اجتماعی ضعیفی برخوردار بوده‌اند و این مسجد است که هر روز موقعیت اجتماعی اهالی مسجدی را بالا برده تا جایی که حتی یک فرد اهل مسجد خیلی از کارهای مباح و حلال را به ترس از دست دادن آبروی خود انجام نخواهد داد.
هشت اثر برای اهل مسجد
امام علی (علیه‌السلام) در حدیثی فرموده‌اند که اهل مسجد به یکی از هشت ثمره ارزشمند نائل می‌آید. حدیث به این صورت است: «مَنِ اخْتَلَفَ اِلَی الْمَسْجِدِ اَصابَ اِحْدَی الثَّمانِ؛ اَخا مُسْتَفادا فِی اللّه‏، اَوْ عِلْما مُسْتَطْرَفا اَوْ آیةً مُحْکمَةً اَوْ یسْمَعُ کلِمَةً تَدُلُّ عَلی هُدی، اَوْ رَحْمَةً مُنْتَظَرَةً، اَوْ کلِمَةً تَرُدُّهُ عَنْ ردی، اَوْ یتْرُک ذَنْبا خَشْیةً اَوْ حَیاء [۲] کسی که به مسجد رفت و آمد می‏کند، یکی از منافع هشتگانه نصیب او می‏ شود: برادری مفید و با ارزش در راه خدا، یا علم و دانش نو، یا دلیل و برهان محکم [برای تثبیت عقاید]، یا کلماتی که موجب هدایت شود [می ‏شنود]، یا رحمت مورد انتظاری [شامل حال او می ‏شود]، یا مواعظی که او را از فساد و گناه باز دارد [می ‏شنود]، یا به خاطر ترس یا حیا و آبروی خود گناهی راترک می‏ کند».
این حدیث نورانی به معرفت بخشی، یادآوری هویت و شخصیت و ایجاد موقعیت اجتماعی در اهالی مسجد اشاره کرده است که تمامی آنها نقش ویژه‌ای در ترک جرم و گناه و ایجاد کنترل اجتماعی دارند. اما جامعه هدف و تاثیر پذیر از مسجد تنها اهالی مسجد نیست؛ بلکه در غیرمسجدی‌ها نیز تأثیراتی برجا می‌گذارد که آن هم سبب کنترل اجتماعی می‌شود.
کنترل اجتماعی برخاسته از مسجد در غیرمسجدی‌ها
اگر مسجد فعالیتی پویا داشته باشد و تنها محدود به نماز جماعت نشود، برای افرادی که اهل مسجد نیستند هم اثرگذار خواهد بود. مسجد محل با تشکیل گروه‌های امر به معروف و نهی از منکر و پایگاه بسیج به خوبی می‌تواند از بروز انحرافات جلوگیری نماید. مساجد محلی با شناختی که از همسایگان مسجد، بافت محلی و معضلات اجتماعی محل دارند می‌توانند با بروز انحراف اجتماعی مقابله کرده و به رفع معضلات و مشکلات کمک نمایند. همانطور که میزان جرم و جنایت در اطراف پاسگاه‌های انتظامی و کلانتری‌ها به صورت چشمگیر کمتر از بقیه محل‌ها است؛ یک مسجد هم با استفاده از منطق الهی و روحیه اسلامی با دلسوزی‌ها و هدایت‌ها جلوی ایجاد جرم‌ها را گرفته و به سالم‌سازی اجتماع کمک شایانی نماید.
این مسئولیت مهم مطمئناً وظیفه عده‌ای از اهالی مسجد است که با انجام امر به معروف و نهی از منکر به وظیفه قرآنی خود عمل کنند؛ زیرا قرآن به آنها دستور داده است: «وَ لْتَكُن مِّنكُمْ أُمَّةٌ یَدْعُونَ إِلىَ الخَْیرِْ وَ یَأْمُرُونَ بِالمَْعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنكَرِ وَ أُوْلَئكَ هُمُ الْمُفْلِحُون ‏[آل عمران/۱۰۴] باید از میان شما گروهی باشند که به خیر دعوت کنند و به خوبی فرمان دهند و از بدی باز دارند، اینان رستگارانند».
پایگاه بسیج، کانون مسجد و هیئت امنای محترم مساجد می‌توانند با انجام فعالیت‌های فرهنگی مثل مسابقات فرهنگی ـ ورزشی، ایجاد کتابخانه، برگزاری دوره‌های آموزشی، ایجاد واحد مشاوره و... علاوه بر جذب افراد بیشتر به مسجد، می‌توانند با خدمت رسانی بیشتر، پر کردن اوقات فراغت و آموزش مهارت‌های اجتماعی به گسترش هنجارها، ایجاد نظم در اجتماع و کنترل آن بپردازند و از بروز مشکلات و ناهنجاری‌ها جلوگیری کنند.
پی‌نوشت
[۱]  شرح آقا جمال خوانسارى بر غرر الحكم و درر الكلم، ج‏۲، ص۳۳۲.
[۲] شیخ حر عاملی، وسائل‌‎‌الشیعه، ج ۳، ص۴۸۰.