حقوق مردم بر حکومت چیست؟
ایجاد حکومت عدل و حمایت از حقوق مستضعف، از ویژگی های حکومت مطلوب است. در اندیشه سیاسی امام علی علیه السلام، حکومت، امین و حافظ منافع و حقوق مردم است.
حق انتخاب
از دیدگاه حضرت علی علیه السلام، لازمه حق داشتن مردم در حکومت و برگزیدن حاکمان، حق انتخاب حکومت و حاکم است. آن حضرت با اشاره به این حق می فرماید: «ای مردم! همانا حکومت متعلق به شماست و دیگران در آن حق ندارند؛ مگر کسانی که شما حکومت را به آنان واگذار کنید.»
حق نظارت و انتقاد
امام علی علیه السلام در این باره می فرماید: «ای مردم! از گفتار حق و مشورت عادلانه دریغ نکنید؛ زیرا من از خطا مصون نیستم؛ مگر اینکه خداوند یاری ام کند.»
حضرت در کلامی دیگر از مردم می خواهد بر اعمال حاکمان و نمایندگانش، مانند ابن عباس که شخصیتی علمی و مفسر قرآن بود، نظارت کنند و در صورت دیدن خلاف، آن حضرت را آگاه سازند. امیر مومنان علی علیه السلام، از نقد و اندرز مردم استقبال می کرد و از مردم می خواست برای رشد حکومت، نصیحت های خود را پیوسته و آشکار و پنهان به گوش آن حضرت برسانند.
پرهیز از خشونت
حضرت علی علیه السلام مصلحت حکومت را خودداری از ستمگری می دانست. در نامه حکومتی اش به مالک اشتر چنین هشدار می دهد:
«همواره دادگستر باش و از خشونت بپرهیز؛ چرا که خشونت، مردم را به گریز از کشور و جلای وطن می کشاند و ستم، مردم را به شمشیر فرا می خواند.»
عدالت و حمایت از طبقه مستضعف
ایجاد حکومت عدل و حمایت از حقوق مستضعف، از ویژگی های حکومت مطلوب است. در اندیشه سیاسی امام علی علیه السلام، حکومت، امین و حافظ منافع و حقوق مردم است. آن حضرت در این باره می فرماید:
«حق شهروندان بر حاکم این است که بدانی آنان که رعیت و زیردست تو قرار گرفتند، به علت ضعف آنها و قدرت توست. پس باید با آنان عادلانه رفتار کنی»
امام علی علیه السلام، خود را به توزیع عادلانه ثروت ملی و غنائم ملزم می داند، و به یکی از فرماندارانش چنین دستور می دهد: «عدالت پیشه کن و از کج روی، بی انصافی، ستم و اعمال فشار بپرهیز؛ زیرا بی انصافی، موجب آوارگی [فرار مغزها] و ستم و خشونت، سبب برخورد با شمشیر [رویارویی فیزیکی حکومت و مردم] می شود.»
امیرمومنان علی علیه السلام، به نقل از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله، جامعه ای را که در آن حق ضعیف به آسانی از ستمگر ستانده شود، جامعه پاک و مقدس می خواند. آن حضرت در منشور حکومتی اش درباره مستضعفان، به ویژه یتیمان و سال خوردگان سفارش می کند و از مالک می خواهد بخشی از بیت المال را به آنان اختصاص دهد و نگذارد حکومت و قدرت، وی را از رسیدگی به امورشان باز دارد.
رفتار انسانی با مردم
از حقوق مسلّم مردم، رفتار نیک و گشاده رویی حاکم است. حضرت علی علیه السلام با اشاره به حقوق مردم در نوع رفتار حاکم با مردم می فرماید: «همانا از حقوق مردم در برابر حاکم این است که حاکم، برای همت و فضلی که بدان نایل شده است، رفتارش را با مردم تغییر ندهد و با افزونی نعمت های الهی، نزدیکی و عطوفتش را با برادران دینی اش بیشتر کند. ای مالک! مهربانی، رحمت و محبت به مردم را در قلبت جای ده! مبادا برای آنان مانند جانوری درنده باشی و خوردن حقوقشان را غنیمت شماری؛ زیرا آنان دو دسته اند: یا برادر دینی تو هستند یا در آفرینش همانندت به شمار می آیند.»
از دیگر حقوق مردم آن است که حاکم، امکان گفت وگوی مستقیم با مردم را فراهم کند.
امیرمومنان علی علیه السلام در این باره می فرماید: «در ارتباط با مردم، جز زبانت نماینده ای و جز چهره ات، مانع و فاصله ای نداشته باش! مبادا مانع دیدار نیازمندی با خود شوی!»
آگاهی از امور کشور، حق مردم است
در مکتب علوی، آگاهی از امور کشور، حق مردم است و روشن ساختن افکار عمومی و پاسخ به پرسش ها و شبهات مردم، وظیفه حاکم شمرده می شود. حکومت و دولتمردان، همواره در معرض انواع شایعه ها و اتهام ها قرار دارند. این آفت در حکومت های دینی به تهدید اصل حکومت و خدشه دار ساختن قداست دین می انجامد. آگاه ساختن مردم، این خطر را از میان می برد و شایعه سازان و دشمنان دین را ناکام می سازد. امیرمومنان علی علیه السلام در این باره می فرماید:
«اگر شهروندان به تو گمان ستمگری بردند، عذر و بی گناهی خود را آشکار و ثابت کن و شایعات را با ارائه دلیل، روشن و نابود ساز.»
منابع:
- نهج البلاغه، خطبه ١٩٢، ٢١٢، ٢٠٧، ٣٤. نامه ٥٣. ٥٠. ٦٧.
- وسائل الشیعه، ج ١١، ص ١٣٤.
- اصول کافی، ج ١، قصار ٤٦٨.
