صادرات فله برای ایران؛ بسته بندی و سود برای امارات

با کمبود کارخانجات فرآوری و بسته بندی، بخش قابل توجهی از خرمای تولیدی ایران ضایع می شود. بیشتر خشکبار ایران به صورت فله صادر می شود و ارزش افزوده حاصل از بسته بندی های کوچک نصیب کشورهای صادرکننده ای مانند امارات می شود و به طوری که حدود 90 درصد خرمای صادراتی ایران بصورت فله ای صادر می شود.

امروزه در اقتصادهای دنیا تا آنجا که ممکن است کشورها سعی بر عدم خام فروشی محصولات دارند و سعی میکنند با ایجاد زنجیره های تولید، ارزش افزوده خود را افزایش و به تبع آن اشتغال پایدار ایجاد کنند. 
بند پنجم سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی این گونه به این مهم اشاره دارد «سهم بری عادلانه عوامل در زنجیره تولید تا مصرف متناسب با نقش آنها در ایجاد ارزش، بویژه با افزایش سهم سرمایه انسانی از طریق ارتقاء آموزش، مهارت، خلاقیت، کارآفرینی و تجربه » شرط لازم برای ایجاد زنجیره مزیت دار تولید توجه ویژه به مناطق و اقتصاد استان ها است. 
بند سوم سیاست های اقتصاد مقاومتی بر این موضوع تاکید دارد «محور قراردادن رشد بهره وری در اقتصاد با تقویت عوامل تولید، توانمندسازی نیروی کار، تقویت رقابت پذیری اقتصاد، ایجاد بستر رقابت بین مناطق و استان ها و به کارگیری ظرفیت و قابلیت های متنوع در جغرافیای مزیت های مناطق کشور» است.

حال یک سوال پیش می آید که کدام نوع از بنگاه ها میتوانند این بار از حجم عظیم ظرفیتها در استان ها را به دوش بکشد؟ پاسخ بنگاه های کوچک و متوسط است. زیرا هم تامین مالی راحت تری به نسبت سایر صنایع سنگین دارند و هم برای مناطق بر اساس ظرفیت های مناطق و با رعایت استانداردهای کیفیِ جهانی قابل راه اندازی اند.

از همین رو رهبری در سخنرانی نوروزی خود در حرم رضوی در توصیه ده گانه خود در مورد اجرای اقتصاد مقاومتی از دولت می خواهند که به این بخش نگاه ویژه داشته باشد و متاسفانه در آن سخنرانی شخص اول مملکت اعلام می کنند که «الان چندین هزار کارگاه و کارخانه ی متوسّط و کوچک در کشور هست؛ اگرچنانچه این آماری که به من داده اند و بنده گفتم که 60 درصد از اینها الان دچار بیکاری و تعطیل هستند درست باشد، خسارت است.
آن چیزی که در متن جامعه اشتغال ایجاد میکند، تحرّک ایجاد میکند و طبقات پایین را بهره مند می کند، همین صنایع کوچک و متوسّط است؛ اینها را تقویت کنند و پیش ببرند  و حتی در بهره مندی اقشار مختلف جامعه از بخش صنایع کوچک ومتوسط میتوانیم رجوعی به آمار این بخش به ترکیه کشور همسایه مان داشته باشیم.
ترکیه 99 درصد ازبنگاه هایش متعلق به بنگاه های خرد و متوسط است که این 99 درصد 78 درصد سهم اشتغال ترکیه را به دوش می کشند و بنگاه های کوچک و متوسط 55 درصد تجارت و 36 درصد تولید ناخالص داخلی ترکیه را به خود اختصاص داده اند.
خرما، نخلستان ها و صنایع تبدیلی  مرتبط یکی از زنجیره های اقتصادی مزیت دار است که به علت مدیریت و کشاورزی با سیستم سنتی دچار آسیب های جدی شده است و خرما به دلیل دارا بودن ارزش غذایی بسیار بالا و همچنین به دلیل تحمل بالا در برابر شرایط نامساعد آبی و خاکی، سابقه تاریخی در کشاورزی کم آب ایران دارد.
نخل خرما یکی از منحصر بفردترین گونه های گیاهی است که با زندگی انسان درآمیخته است؛ ارزش غذایی بسیار بالا و مطمئن، به ویژه در دوره های بحرانی مانند سیل، زلزله، خشکسالی و ... است و  این محصول عامل ایجاد توسعه ی تمدن بشری در مناطق گرم و خشک دنیا بوده است و نقشی کارآمد در برنامه های بیابان زدایی دارد و همچنین امکان تولید بیش از 50 فرآورده غذایی و صنعتی از قسمت های مختلف نخل موجب شده است که امکان ایجاد اشتغال سالم، تولید درآمد اقتصادی و حتی صادرات و ارز آوری را فراهم می سازد.
اول نکته ای که در روش سنتی می توانیم آسیب شناسی کنیم این است که ایران شرایط و آمادگی تولید 3.5 میلیون تن خرما  در سال را دارا می باشد اما به دلیل کم توجهی مسئولین جهت احیای نخلستان ها این رقم حدود یک میلیون تن است.
با همین بهره برداری 30 درصدی از ظرفیت خرما، در رتبه بندی تولید خرمای دنیا، در رقابت با مصر گاهی اول و گاهی دوم هستیم. اما متاسفانه بدلیل مشکلات عدیده، از نظر صادراتی و رقابتی وضعیت خوبی نداریم زیرا خرمای ایران به دلیل مشکلات موجود در زمینه بازاریابی، بسته بندی مناسب، کاهش هزینه های برداشت و انجام برنامه های بازاریابی و تبلیغی نتوانسته از نظر میزان صادرات با کشورهای دیگر رقابت کند.
امروزه افزایش تولید تنها بخشی از وظیفه ی بخش کشاورزی را تشکیل داده و بخش مهم دیگر، بازاریابی محصولات است. هر اندازه نظام بازاریابی محصولات کشاورزی در یک کشور از توانایی های بیشتری برخوردار باشد؛از یک سو سطح رفاه تولیدکنندگان و مصرف کنندگان بالا رفته و از سوی دیگر، زمینه ی اشتغال بیشتری را فراهم می کند.
با کمبود کارخانجات فرآوری و بسته بندی، بخش قابل توجهی از خرمای تولیدی ایران ضایع می شود. بیشتر خشکبار ایران به صورت فله صادر می شود و ارزش افزوده حاصل از بسته بندی های کوچک نصیب کشورهای صادرکننده ای مانند امارات می شود و به طوری که حدود 90 درصد خرمای صادراتی ایران بصورت فله ای صادر می شود.

بررسی ها نشان می دهد که اگر بتوان بسته بندی استاندارد و مطلوب جهانی را در صادرات خرمای مرغوب ایرانی اعمال کنیم ارزش افزود های بین 10 تا 12 برابر ارزش افزوده کنونی و فله فروشی نصیب کشور و کشاورزان و موسسان صنایع کوچک و متوسط حاضر در این بخش خواهد کرد.
اما متاسفانه داستان غم انگیز تولید خرما در کشور ما به همین جا ختم نمیشود زیرا حدود نیمی از این خرمای تولیدی بدلیل عدم آموزش صحیح و فاصله صنایع تبدیلی از نخلستان ها تلف می شود.

ابتدا به ساکن میتوان با برنامه ریزی دقیق و ایجاد کاخانجات کوچک فرآوری در نزدیک نخلستان ها اتلاف را کاهش داد اما باز هم به فرض وجود اتلاف میتوان کارگاه کوچک و متوسط تولید خوراک دام و طیور راه اندازی کرد و از تلفات خرما به عنوان خوراک دام و طیور استفاده کرده و وابستگی 8 میلیون تنی کشور به خوراک دام و طیور را کاهش داد و مجموعه این اقدامات هم به سود کشاورز است و هم به سود اشتغال پایدار و توسعه صنایع کوچک و متوسط در مناطق است.

فقدان یک برنامه جامع و مدون صادراتی چالش اصلی در زمینه تولید و صادرات خرما به شمار میرود و به نظر میرسد تنها راه حفظ جایگاه تولید و صادرات خرمای ایرانی، توجه به تمامی حلقه های تولید، آموزش، بسته بندی، ایجاد صنایع تبدیلی، بازاریابی و صادرات است.
نبود یک برنامه مدیریتی مدون منجر می شود که خرما به صورت عمده ای به امارات صادر شود و بسته بندی و فرآورده های تولیدی خرما برای امارات در هر کیلو بیش از 4 دلار ارزش افزوده به همراه داشته باشد و مزیت توسعه صنایع کوچک و متوسط در تکمیل زنجیره مزیت دار مناطق در بخش خرما بسیار محسوس است به طوری که در مورد محصول خرما توسعه صنایع تبدیلی موجب تولید فرآورده هایی از قبیل تولید انواع شیره، شیرینی، قند، چیپس، لواشک، روغن خرما، خوراک دام و طیور، شکلات بستنی، بسته بندی و...خواهد شد که هر کدام از این موارد در مناطق می توانند ارتزاق جوانان بسیاری را تامین کنند.
امید است که بزودی مسولین از سرخوشی نفتی خارج شوند و متوجه یک نکته بسیار حیاتی شوند که نفت در حال اتمام است و افسار قیمت و امکان فروشش دست دیگران و اما نخل و مانند نخل ها داخل ایران است و افسارش دست خودمان است.
لذا امید است که با استفاده از تجربیات جهانی در توسعه مناطق و استفاده از بنگا ههای کوچک و متوسط زنجیره های مزیت دار تولید را تکمیل و راه پیشرفت کشور را با ایجاد اشتغال پایدار برای جوانان هموار کنند.