رنسانسِ گرافیک در ایتالیا

در مورد تاریخ طراحی گرافیک می توان گفت که رنسانس در آثار اومانیست های ایتالیایی و ادبیات کلاسیک و تاریخ گرافیک به یک باره صورت گرفته و وابسته به یکدیگر بودند .در این مقاله شرحی از رنسانس طراحی گرافیک در ایتالیا را می خوانید.

واژه ی "رنسانس" به معنای "نوزایی" و یا تجدید حیات است اما معمولا به آن دورانی که "قرون وسطی"  تمام شد و وارد دوره جدیدی شد، دوران رنسانس یا  نوزایی می گویند. طراحی کتاب و حروفچینی در ایتالیا از ونیز که یک مرکز تجاری بود آغاز شد. شخصی به نام "یوهان دسپیرا" اولین کتاب خود را که اثر "سیسرو" بود در سال 1469 چاپ کرد .وی حروف زیبا و رومی را در کتابش به کار بست و برخی از ویژگی های گوتیک را که تا قبل از آن بکار می رفت کنار گذاشت و حروفی به کار برد که دارای نو آوری های ویژه ای بودند .

مدتی بعد از مرگ دسپیرا فردی فرانسوی به نام "نیکولاس جنسن" دومین چاپخانه ی ونیز را تاسیس کرد . از جنسن در تاریخ به عنوان یکی از بزرگترین طراحان و حروف سازان یاد می شود زیرا او اوج زیبایی حروف رومی را در کتاب "دپراپاراسیون اوانجلیکا اثر اوسبیوس"نشان داده است . همچنین او فضای بین حروف و درون هر شکل را به گونه ای در نظر می گرفت و یکدستی و تناسب اعجاب انگیزی در حروف بوجود می آورد که هیچ کس توان رقابت با او را نداشت .جنسن در حرفه خود از نبوغ و استعداد خاصی برخوردار بود . در دوران رنسانس تزئینات گلدار ، در تمامی اسباب و وسایل و معماری و کتابها و غیره اهمیت زیادی پیدا کرد. تحول دیگری که در این راستا شکل گرفت چاپ همه چیز با یک پرسِ چاپ بود در این دوران تعداد زیادی از نخستین چاپگران برای کتاب های خودشان علامت تجاری ساختند.

یکی از چاپگران این دوران به نام "اردهار راتدلت" در طراحی کتاب های چاپی خود نوآوری ها و خلاقیت های بسیاری ایجاد کرده است؛ وی کتاب "کالنداریوم" اثر "رجیومونتانوس" را چاپ کرد؛ « این اولین کتابی بود که یک صفحه عنوان کامل برای معرفی کتاب داشت. کتاب کالنداریوم ، علاوه بر صفحه عنوان ابتکاری ، شصت نمودار از خسوف و کسوف داشت که به رنگ زرد و سیاه "چاپ" شده بود .به منظور خوانایی ثبت خسوف و کسوف های گذشته و آینده با خطوط یک شبکه درست کردند .جهل و خرافات با شناخت پدیده های طبیعی کم کم از بین می رفت و چاپگران این دستاورد های علمی را منتشر می کردند . خورشید گرفتگی که جادویی شوم تلقی می شد و به واقعیت قابل پیش بینی تبدیل شد .»1
از دیگر خلاقیت های راتدلت استفاده از حواشی چاپ کلیشه ای چوبی و حروف سر آغاز به شکلی بسیار پر تزئیین بود. تزئینات این حروف از اشکال طبیعت گرایانه و نقوش باستانی غرب و به خصوص برگرفته از فرهنگ های اسلامی شرق بود .حاشیه ی سه جانبه کلیشه ای چوبی که راتدلت در صفحه عنوان به کار می گرفت ، نوعی علامت تجاری چاپهای وی بود.

با وجود تلاشهای فراوانی که وی در جهت طراحی و چاپ انجام داد، متاسفانه تزئینات گرافیک تا پایان قرن پانزدهم به شکوفایی چندانی نرسید. اولین چاپی که در آن عناصر تصویری و گرافیکی مانند حروف قالب ریزی شدند در کتاب "هنر مُردن" است . این کتاب در قرن پانزدهم توسط دو چاپگر ایتالیایی به نام های جیوانی و آلبرتو آلوویس به چاپ رسید . کتاب هنر مُردن پر فروش ترین کتاب قرن پانزدهم بود .در دوران رنسانس یک محقق و اومانیست ایتالیایی به نام "آلدوس مانوتیوس" برای اینکه بینش خود را عمومی کند یک چاپخانه در ونیز تاسیس کرد . هدف او چاپ آثار مهم متفکران بزرگ یونان و روم بود . وی آثار ارسطو را در یک دوره ی پنج جلدی منتشر کرد . شخصی به نام "فرانچسکو رابلینا" مشهور به "گریفو" مهمترین عضو چاپخانه آلدین(چاپخانه ی راتدلت) بود ، اولین حروف ایتالیک و الفبای رومی ، یونانی ، عبری را ساخت. آلدوس کتاب "نزاع در یک رویا" یا "رویای پلی فیلوس" را چاپ کرد وفنون خاصی را در آن به کار گرفت .لازم به ذکر است که در این میان مانوتیوس نوآوری های ارزشمندی در زمینه چاپ و طراحی کتاب ایجاد کرد، از جمله: خلق کتاب جیبی وطراحی حروف ایتالیک. مدتی بعد میان مانوتیوس و گریفو اختلاف ایجاد شد و در نتیجه ی این اختلاف و جدایی، نوآوری طراحی گرافیک در ونیز، به پایان رسید .

پی نوشت:

1. بی.مگز ، فیلیپ ، تاریخ طراحی گرافیک ، ترجمه ناهید اعظم فراست ، غلامحسین فتح اله نوری، انتشارات سمت ،( 1384) ،ص105و 107