شاخص های طلایی مطبوعات موفق

مطبوعات، علاوه بر رسالت خبر رسانی با بهره گیری از عناصر متعهد و اخلاقی، می توانند سهم عمده ای در روشنگری مردم در خصوص حوادث و رویدادهای جامعه بر عهده داشته باشند. دستیابی به این امر منوط است به رعایت قوانین و آداب مهمی که در آموزه های دینی و اخلاقی بر آن تأکید و سفارش فراوانی شده است.

یکی از مهمترین و پرکاربردترین عوامل و ارکان توسعه و رشد فرهنگی در جامعه، مطبوعات می باشند. بالندگی، پیشرفت و توسعه جامعه، ارتباط تنگاتنگی با مطبوعات فعال، متعهد و به روز دارد.
حضور گسترده مطبوعات در حوزه های مختلف سیاسی، اقتصادی و فرهنگی و اجتماعی می تواند تأثیر بسزایی در ارتقاء دانش و بصیرت افزایی آحاد جامعه داشته باشد. اطلاعاتی که از طریق انواع رسانه ها بخصوص رسانه های مکتوب به دست مردم می رسد، ایشان را به جریان های مختلف فرهنگی و سیاسی موجود در جامعه واقف می سازد، همین امر موجب بیداری و هوشیاری مردم نسبت به اوضاع جامعه می شود.

شاخص های طلایی مطبوعات کارآمد و مؤثر

رعایت اصول اخلاقی در مطبوعات:

اصول اخلاقی، اصولی است که در یک نظام اسلامی «دین مدار»، «دین باور» و «دین دار» باید همه افراد، نهاد ها، سازمان ها و از جمله جمیع رسانه های مکتوب و غیر مکتوب به آنها پایبند باشند. اصول اخلاقی و ارزشی که توسط مطبوعات می بایست رعایت شود مجموعه قواعد و قوانین اخلاقی و ارزشی است که ریشه در باورها و ارزش های اصیل اسلامی دارد. آیات قرآن کریم، احادیث و سیره پیامبر اکرم (صلی الله علیه و اله) و ائمه اطهار (علیهم السلام) سرشار از آموزه ها و رهنمودهایی است که تبیین کنندۀ اصول حرفه ای رسانه و مطبوعات به حساب می آیند. [1]

اصل و شاخص اول: تقویت و بارور سازی پایه های اعتقادی و دینی جامعه:

قرآن کریم و رهنمودهای معصومین (علیهم السلام) هدف از خلقت و آفرینش را معرفت، عبادت و تقریب به سوی پروردگار عالم بیان فرموده اند: «وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلاَّ لِیَعْبُدُونِ؛ [سوره ذاریات، آیه 56] جن و انس را جز براى پرستش خود نیافریده ام».
مطبوعات و انواع رسانه های جمعی سهم بسزایی در آشنایی و معرفی این هدف بزرگ به آحاد جامعه بر عهده دارند، در واقع مطبوعات به واسطه رسالت دینی و ارزشی که بر عهده دارند، با نشر و تلقین ارزش ها و هنجارهای دینی و اخلاقی به مخاطبان، هویت دینی و الهی خاصی را در جامعه القاء می نمایند، به گونه ای که این فعالیت ارزشی می تواند بحران هویت دینی، فرهنگی و اجتماعی را در جامعه بهبود بخشد.
هارولد لاسول، نظریه پرداز ارتباطی آمریکایی معتقد است: رسانه ها در حکم انتقال دهنده فرهنگ، ارزش ها، هنجارها از یک نسل به نسل دیگر هستند، آنها با گسترش بنیان تجربه مشترک، انسجام اجتماعی را افزایش می دهند. [2]
وظیفه سنگینی که در این خصوص بر عهده صاحبان مطبوعات و رسانه است، این است که، با بهره گیری از نیروی های متعهد و صاحب اندیشه و تخصص، گامی مهم در جهت بارور سازی پایه های اعتقادی و فرهنگی و علم آموزی بردارند. کار زیبایی که در مدح آن این چنین نقل شده است: قال الصادق (علیه السلام): «مَن تَعَلَّمَ العِلمَ و عَمِلَ بِهِ و عَلَّمَ لِلّهِ دُعِىَ فى مَلَكُوتِ السَّماواتِ عَظیما فَقیلَ: تَعَلَّمَ لِلّهِ و عَمِلَ لِلّهِ و عَلَّمَ لِلّهِ؛ [3] هر كس براى خدا دانش بیاموزد و به آن عمل كند و به دیگران آموزش دهد، در ملكوت آسمانها به بزرگى یاد شود و گویند: براى خدا آموخت و براى خدا عمل كرد و براى خدا آموزش داد».

2-اصل و شاخص دوم: هدایت گری و بصیرت افزایی

در نظام اسلامی بزرگترین و مهمترین رسالت مطبوعات، هدایت گری و بصیرت افزایی و آشنا کردن مخاطبان با معارف ارزشمند اسلامی است. این اصل بنیادین، حاکم بر همه اصول دیگر است.
در اندیشه دینی هدف از خلقت انسان، نیل به سوی کمال و سعادت است. هدایت انسان ها، اصلی ترین فلسفه بعثت انبیاء می باشد. جای جای قرآن و منابع روایی به این امر مهم اشاره دارد و بر هدایت انسان ها به سوی نور و کمال و سعادت تأکید دارد.
نتیجه هدایت گری انسان ها، اطمینان، امنیت خاطر و عدم آسیب رسانی گمراهان است ؛کما اینکه خداوند متعال در این خصوص می فرماید: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا عَلَیْكُمْ أَنْفُسَكُمْ لا یَضُرُّكُمْ مَنْ ضَلَّ إِذَا اهْتَدَیْتُمْ؛ [سوره مائده، آیه 105] اى كسانى كه ایمان آورده اید! مراقب خود باشید! اگر شما هدایت یافته اید، گمراهى كسانى كه گمراه شده اند، به شما زیانى نمى رساند».
به عبارت دیگر هدایت و تربیت صحیح اسلامی، موجب مصونیت انسان با ایمان می گردد. [4] لطمه و آسیبی که جوامع مختلف در اثر بی بصیرتی و کم آگاهی متحمل می شوند. بر کسی پوشیده نیست که این موضوع وظیفه و رسالت مطبوعات را چند برابر می سازد.

3-اصل و شاخص سوم: پایبندی به مصالح نظام اسلامی

در نظام اسلامی، مطبوعات و تمام رسانه های مکتوب و غیر مکتوب مجاز به پخش و تولید هر گونه مطلب و محتوایی نیستند، چرا که محتوای این رسانه ها می بایست بر اساس مصالح عالیه نظام اسلامی و سمت و سو و جهت آن می بایست در راستای تحقق ارزش ها و معارف اهل بیت (علیهم السلام) باشد. به همین جهت اگر محتوای رسانه ای هر چند بر گرفته از یک واقعیت خارجی باشد، ولی با مصالح نظام اسلامی در تضاد و تعارض باشد، نباید منتشر گردد. این اصلی بنیادین است که در هر حال بر سایر اصول اخلاقی مقدم است، بنا بر این اصل، امکان دارد در مواردی برای حفظ نظام اسلامی، اصل اخلاقی همانند راستگویی در بیان خبر و مطلبی تعطیل گردد. برای نمونه از امام صادق (علیه السلام) این چنین نقل شده است: «إِفْشَاءُ السِّرِّ سُقُوط؛[5] افشای اسرار موجب سقوط و ورطه هلاکت است».

آسیب های پیش روی مطبوعات

الف). وابستگی به جریان های ضد دینی و فرهنگی:

یکی از خطرناک ترین آسیب های ارباب مطبوعات، وابستگی به جریان های انحرافی و ضد دینی و فرهنگی است. با توجه به ابزار اطلاع رسانی و نفوذ و تأثیری که صاحبان مطبوعات بر عهده دارند، هر گونه دوستی و گرایش به جریان های انحرافی، خطرناک و تهدید کننده است: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَتَّخِذُوا عَدُوِّی وَعَدُوَّكُمْ أَوْلِیَاء تُلْقُونَ إِلَیْهِم بِالْمَوَدَّةِ وَقَدْ كَفَرُوا بِمَا جَاءكُم مِّنَ الْحَقِّ ... تُسِرُّونَ إِلَیْهِم بِالْمَوَدَّةِ وَأَنَا أَعْلَمُ بِمَا أَخْفَیْتُمْ وَمَا أَعْلَنتُمْ وَ مَن یَفْعَلْهُ مِنكُمْ فَقَدْ ضَلَّ سَوَاء السَّبِیلِ؛ [ممتحنه، آیه1] اى كسانى كه ایمان آورده اید! دشمن من و دشمن خودتان را دوست نگیرید! شما نسبت به آنان اظهار محبّت مى كنید، در حالى كه آنها به آنچه از حقّ براى شما آمده كافر شده اند ... شما مخفیانه با آنها رابطه دوستى برقرار مى كنید در حالى كه من به آنچه پنهان یا آشكار مى سازید از همه داناترم! و هر كس از شما چنین كارى كند، از راه راست گمراه شده است!».

ب) تخریب، شایعه پراکنی و اعتماد به خبرهای بی پایه و اساس:

از جمله آسیب های پیش روی مطبوعات که، ایشان را از اهداف عالی و ارزشی باز می دارد، اعتماد به خبرهای سست و بی پایه و اساس است. صاحبان مطبوعات و رسانه ها که در معرض داوری عموم مردم قرار دارند، به خوبی می دانند که یک خبر کذب تا چه اندازه می تواند ماهیت و جایگاه بک رسانه را مخدوش نماید، به همین  جهت سزاوار است کسانی که مسئولیت پالایش اخبار را بر عهده دارند به خوبی به صحت و سقم اخبار آگاهی داشته باشند، تا اینکه با یک خبر اشتباه و متروک موجبات فراهم نمودن شایعه را در بستر جامعه فراهم ننمایند. بر اساس روایات اسلامی، اخبار و سخنان دروغین موجب از دست دادن محبوبیت مردم می شود. از امام علی (علیه السلام) در این خصوص نقل شده است: «دروغگو با دروغگویى خود سه چیز بدست مى آورد: خشم خدا را نسبت به خود، نگاه تحقیرآمیز مردم را نسبت به خود و دشمنى فرشتگان را نسبت به خود».[6]

جمع بندی و سخن آخر:

به طور خلاصه می توان، پایبندی به محاسن و مکارم اخلاقی، تعهد در بیان حقایق، رعایت انصاف، پایبندی به مصالح جامعه اسلامی، امانت داری و راز داری و پرهیز از اخبار بی پایه و اساس و عدم وابستگی به جریان های انحرافی را از جمله اصول اخلاقی مطبوعات به حساب آورد.

پی نوشت ها:
[1]. اصول اخلاقی حاکم بر رسانه از دیدگاه اسلام، محمد فولادوند: ص150.
[2]. ورنر سورین و جیمز تانکارد، نظریه های ارتباط جمعی، ترجمه علیرضا دهقان: ص452.
[3]. الكافی، ج 1، ص35، ح6.
[4]. اصول اخلاقی حاکم بر رسانه از دیدگاه اسلام: ص154.
[5]. بحار الأنوار، ج 75، ص229، ح107.
[6]. تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص 221 ، ح 4418.