خانه شاهکارهایی از «هیچ»

«جهت بزرگداشت هشتمین سالگرد پر کشیدن ، ژازه تباتبایی هنرمند مکتب سقاخانه ،یادی از وی و آثار خلاقانه اش شد ؛ همچنین هدف حفظ خانه (گالری) او و آثار موجود در آن توسط شهرداری تهران مطرح شد...»

زنده یاد ژازه می گفت : « انسان زمان ما ترد و شکستنی و بی بقاست و برای همین است که مجسمه های من، کلمات من و رنگهای من سنگین و محکم هستند و وزنه اضطراب انگیز انسانها را نمایشگرند .»

سیدعلی طباطبایی معروف به «ژازه تباتبایی» سال 1309 در تهران متولد شد. او به هنرستان رفت، دیپلم نقاشی گرفت و نمایشگاه گذاشت، اما این ها تنها مسیر او در دنیای هنر نبود؛ ژازه به دانشکده ی ادبیات نیز رفت، در رشته کارگردانی و مبانی تئاتر هم شاگرد اول دانشکده شد، نمایشنامه نوشت و تئاتر کارگردانی کرد.به کار بردن ایده های خلاقانه در مجسمه سازی باعث شد کارهای این هنرمند مورد توجه جامعه ی هنری آن زمان قرار گیرد.
او برای ساخت مجسمه هایش از قطعات ماشین های اسقاطی استفاده می کرد. رفت وآمدش به گاراژهای تهران برای یافتن این قطعات باعث شده بود، گاراژدارها و اوراقچی های مناطق مولوی و شوش، او را خیلی خوب بشناسند.موضوعات آثار ژازه ریشه در افسانه ها و آداب مردمان این سرزمین دارد؛ قصه هایی كه ژازه با آنها بزرگ شده بود. هنر مدرن ایران بی ژازه قسمت مهم كمی خواهد داشت. او تنها هنرمند ایرانی است كه به صورت همه گیر از مواد و بازمانده های ماشین های مدرن، مجسمه آفریده است، آن هم مجسمه هایی كه به جای زشتی و عبوسی این قراضه ها، افسانه های ژازه را با خود همراه دارند .

کارهایی از این دست در ایران برای اولین بار با ژازه آغاز می شود و بعدها دیگران از جمله هنرمند خودآموخته ای چون اسماعیل توکلی( مش اسماعیل) هم احجام منحصربفردی با این روش می سازد.
نقاشی های ژازه هم معرف بیان خاص ژازه و دربرگیرنده فرهنگ و نمادهای مهمی است که تابع بیان فیگوراتیو و عامه پسند ویژه اوست. نقاشیهای او را به خصوص به لحاظ شیوه به کارگیری عناصر و بنمایه های گذشته و استفاده از بعضی نقوش سنتی و همچنین خط، در زمره کارهای مکتب سقاخانه به شمار می آورند. عموم این آثار با بهره گیری از فضاهایی خیالی و کاربرد تلفیقی خط و رنگ و نقشهای آشنا و در عین حال ضربات احساسی و غیرپرداختی قلم مو بر سطح بوم شکل گرفته است؛ یعنی استفاده و هماهنگی میان فرم و شکل عامیانه و پرداخت حرفهای و خاص با محتوا و نمادهای عامیانه.
یک مجسمه ساز تأکید کرد: ژازه تباتبایی هنرمندی بود که از «هیچ» شاهکارهایی ساخت که اکنون زینت بخش بسیاری از گالری ها، موزه ها و کلکسیون های هنری است.
جمشید مرادیان - مجسمه ساز - به مناسبت هشتمین سالگرد درگذشت ژازه تباتبایی - نقاش و مجسمه ساز - درباره ی این هنرمند و آثارش به خبرنگار سرویس هنرهای تجسمی ایسنا گفت: «ژازه» چه در تابلوهای نقاشی و چه در مجسمه هایش، یک هنرمند مؤلف بود و نمی توان او را فقط یک هنرمند صرف دانست. او یک بدعت گذار بود و من همیشه او را با «آلبرتو جاکومتی» - نقاش و مجسمه ساز سوییسی - مقایسه کرده ام.
او ادامه داد: ژازه به سراغ آهن های قراضه و اشیایی که از دور خارج شده بودند، می رفت و با اتصال آن ها، از «هیچ» شاهکار می ساخت.
این هنرمند همچنین بیان کرد: او مجسمه سازی پرکار، کم توقع و تأثیرگذار بود که مجسمه سازهای بعد از او، از این هنرمند بسیار تأثیر پذیرفتند و این بزرگ ترین امتیاز ژازه است. خیلی از هنرمندان شیوه کاری او را دنبال کردند، اما وقتی درباره هنرشان صحبت می کنند، با بی اخلاقی حرفی از تأثیر ژازه بر هنرشان نمی زنند.

مرادیان گفت: ژازه تباتبایی هم پایه گذار این شیوه از مجسمه سازی بود و هم آن را به اوج رساند. آنچه روی تابلوی نقاشی می آورد، می توانست جذبه ایجاد کند و این یعنی او مطلب را فهمیده بود. او جان شیفته ای داشت و آن چیزی را که کار می کرد کاملا درک کرده بود و این هاست که برای یک هنرمند، مهم است.
این مجسمه ساز درباره وضعیت گالری و آتلیه ژازه تباتبایی پس از درگذشتش، توضیح داد: یک گالری دار خصوصی مذاکراتی را با خانواده ژازه درباره گالری این هنرمند انجام داده که هنوز به نتیجه ای نرسیده است. متأسفانه وقتی ژازه در بیمارستان بود، عده ای درِ آتلیه اش را شکستند و تعدادی از آثارش غارت شد. خسرو سینایی - کارگردان سینما - برای ژازه و آثارش زحمت زیادی کشید و با فیلم مستندی که ساخت، این هنرمند را به خوبی معرفی کرد.
مرادیان همچنین افزود: در کشوری که هنر مجسمه سازی در آن، مشکلات زیادی دارد و کار در این حوزه دشوار است، ژازه دشوارترین نوع مجسمه سازی را انتخاب کرد، اما متأسفانه به این گونه هنرمندان در زمان حیات شان توجهی نمی شود.

یک سال پس از درگذشت ژازه تباتبایی - نقاش و مجسمه ساز معاصر -، بزرگداشتی برای این هنرمند برگزار و در این مراسم موضوع حفظ خانه (گالری) او و آثار موجود در آن توسط شهرداری تهران مطرح شد. پس از مدتی بحث پیگیری، خرید این خانه به سازمان زیباسازی شهرداری تهران محول شد تا اقدامات لازم را برای حفظ و نگهداری این مکان انجام دهد.
به گفته ی سیدمجتبی موسوی که اکنون معاون فرهنگی و هنرهای شهری سازمان زیباسازی شهرداری تهران است، پرونده ی خریدن خانه ژازه و آثار آن همچنان در سازمان زیباسازی باز است و شهرداری پیگیری می کند تا این موضوع به سرانجام برسد و تهران صاحب یک موزه دیگر شود.
در مراسم بزرگداشتی که یک سال پس از درگذشت ژازه تباتبایی برگزار شد، حسن حامدی - سردبیر نشریه تندیس - اظهار کرده بود: گالری ژازه بدون کم وکسر یک موزه کامل است که باید قدر آن دانسته شود. امیدواریم شهرداری یا هر مسؤول دیگری که وظیفه پیگیری این موضوع را دارد، هرچه سریع تر به وضعیت این گالری رسیدگی کند.
آثار نقاشی و مجسمه های ژازه تباتبایی در موزه ها و کلکسیون های شخصی مانند موزه ی لوور در پاریس، موزه ی متروپولیتن در نیویورک، موزه ی هنرهای معاصر تهران، نگارخانه ی سیحون در تهران و پریوات کلکسیون در آلمان نگهداری می شوند. همچنین آثار این هنرمند در نمایشگاه های مختلفی در کشورهای بریتانیا، فرانسه، ایتالیا، یونان، آلمان، ترکیه، هند، چین و آمریکا به نمایش گذاشته شده است.

منابع :
- ایسنا
- نشریه هنرهای زیبا - هنرهای تجسمی دوره17، شماره 3، پاییز1391