سیمای پیامبران در سینمای ایران

کارنامه سینمای ایران در حوزه آثار تاریخی و مذهبی چندان پربار نیست و اگر بخواهیم از میان این تعداد اندک، غربال گری کنیم و تنها آثاری را که مستقیما به یکی از پیامبران الهی پرداخته اند فهرست کنیم تنها به 4 فیلم می رسیم. فیلم هایی که طی دو دهه گذشته تولید شده اند و وجه مشترک آن ها تجربه ای است که به انبان تجربیات سینمای ایران افزوده اند. تجربه هایی که اگرچه اندک هستند اما امروز با استناد به تازه ترین فیلم سینمای ایران در این حوزه می توان با اطمینان گفت که بسیار پربرکت و راهگشا بوده اند. باشد که مکرر شوند.

ایوب پیامبر/ 1372/  فرج الله سلحشور

فرج الله سلحشور نه فقط در تلویزیون که در مدیوم سینما هم پرچم دار فیلمسازی پیرامون بزرگان مذهبی در ایران است. فیلم «ایوب ٍپیامبر» را می توان گام های نخست این فیلمساز در مسیری دانست که بعدها با «مردان آنجلس» و «یوسف پیامبر» به اوج خود رسید. سلحشور در فیلم «ایوب پیامبر» علاوه بر نویسندگی و کارگردانی، بازیگری را هم برعهده داشت. در خلاصه داستان این فیلم آمده است: «مقام ایوب پیامبر در پیشگاه خداوند شیطان را دچار حسد می كند و مشیت الهی بر این قرار می گیرد كه ایوب را با مشكلات بیازماید...»

بشارت منجی/ 1383/ نادرطالب زاده

احمد سلیمان نیا و شباهت عجیب و غریبش به سیمای ثبت شده از عیسی مسیح(ع) در آثار هنری، جدی ترین اتفاق خبرسازی بود که تلاش یکی از سرشناس ترین منتقدان رویکرد مذهبی سینمای غرب یعنی نادر طالب زاده برای ثبت نخستین تجربه کارگردانی، در همان مرحله پیش تولید رسانه ای کرد. فیلمی که بعدها در قالب یک مجموعه تلویزیونی هم روی آنتن تلویزیون رفت تا به نسبت نسخه سینمایی ارتباط موفق تری با مخاطب داشته باشد. طالب زاده در این تجربه سینمایی چندان موفق نبود و به همین دلیل «بشارت منجی» امروز بیش از یک اثر سینمایی به عنوان مجموعه تلویزیونی در یادها مانده است. درخلاصه داستان این فیلم سینمایی آمده است: «درسال 29 میلادی. انحطاط و تباهی بر تمام عرصه های فرهنگی، اجتماعی، و اقتصادی عبرانیان سایه افكن شده و در این آشفته بازار، فساد سكه رایج است: چه در دربار هیرودس پادشاه دست نشانده روم و چه در تالارهای معبد مجلل سلیمان. یحیی بن زكریا(ع) پیامبر بنی اسراییل، برآشفته و خشمناك نزدیكی نزول قهر الهی را به مردمان خبر می دهد.»

ابراهیم خلیل الله/ 1384/ محمدرضا ورزی

در میان پیامبران الهی، حضرت ابراهیم(ع) نه ففط در سینما که در ادبیات داستانی هم کمتر مورد ارجاع و توجه بوده است و از این لحاظ می توان دورخیز محمدرضا ورزی برای ثبت روایتی تصویری از این پیامبر الهی بر پرده سینما را فی نفسه ارزشمند توصیف کرد. با این همه اما ورزی که بیشتر در حوزه سریال سازی تخصص و تجربه دارد، در به سرانجام رسیدن این پروژه هم چندان نتوانست از این تجربیات فاصله بگیرد و ناگزیر سر و شکل محصول نهایی بیش از یک اثر سینمایی رنگ و بوی تلویزیونی داشت. بازی محمد صادقی در نقش «حضرت ابراهیم(ع)» از امتیازات فیلم بود که اوج آن را می توانید در سکانس مربوط به ذبح اسماعیل (با بازی حسام نواب صفوی) که از سکانس های به نسبت خوب فیلم هم بود به یاد بیاورید. از دیگر نکات قابل تأمل درباره این فیلم هم اینکه مانند اغلب تولیدات مرتبط با تاریخ ادیان و پیامبران در سینمای ایران، این فیلم هم محصول صداوسیما بود و با حمایت گروه فیلم سریال شبکه دوم به سرانجام رسید.

ملک سلیمان/ 1387/ شهریار بحرانی

شاید بیراه نباشد که از منظر تجربه تولید، فیلم سینمایی «ملک سلیمان» را نسخه ای مقدماتی و گامی اولیه در راستای تحقق پروژه ای در مختصات فیلم تازه مجید مجیدی توصیف کنیم. فیلمی که شهریار بحرانی برای ساخت آن از بسیاری از استانداردهای سینمای ایران پارا فراتر گذاشت و سعی کرد لااقل از منظر بصری ذائقه مخاطبان سینمای ایران را با طعمی تازه تر آشنا کند. این فیلم اگرچه به عنوان قسمت نخست پروژه ای سه گانه کلید خورد و از ابتدا قرار بود قسمت های بعدی آن هم تولید شود اما برخی اتفاقات فرامتنی مانند اکران نه چندان موفق فیلم سبب شد که در همان گام نخست فیلم متوقف بماند و تولید قسمت های بعد به محاق برود. در خلاصه داستان این فیلم که تنها فیلم سینمایی پیرامون حضرت «سلیمان(ع)» در سینمای ایران محسوب می شود آمده است: «خداوند به وسیله نشانه هایی به سلیمان نشان می دهد که باید از شرایط سختی برای رسیدن به یک جامعه آرمانی عبور کند. اما سلیمان برای بدست آوردن چنین حکومتی باید جهان اجنه و شیاطین را تحت سلطه خود درآورد.»

یوسف پیامبر/ 1390/ فرج الله سلحشور

یکی از مشهورترین و موفق ترین روایت های تصویری سینما و تلویزیونی ایران از پیامبران الهی است که در قیاس با نمونه های مشابه و البته تا پیش از رونمایی و اکران عمومی تازه ترین ساخته مجید مجیدی، توانست دامنه گسترده ای از مخاطبان داخلی و خارجی را با خود همراه کند. این موقعیت باعث شده است که روایت فرج الله سلحشور از یوسف پیامبر(ع) یکی از دیده شده ترین تولیدات سینما و تلویزیون ایران پیرامون پیامبران الهی باشد. این اثر ابتدا در قالب سریال الف ویژه در گروه فیلم و سریال شبکه اول سیما تولید شد و یک سال پس از پایان پخش تلویزیونی با تصمیم مدیران سینمایی وقت و عوامل اصلی تولید، نسخه سینمایی آن نیز آماده و روانه پرده سینماها شد. فیلمی که بعنوان اکران مناسبتی در ماه رمضان سال 90 روی پرده رفت و همانطور که قابل پیش بینی هم بود چندان فروش موفقی نداشت. درباره پخش جهانی این مجموعه آمار و ارقام متناقضی وجود دارد اما آنچه مسلم است این مجموعه با استقبال ویژه ای در برخی کشورهای منطقه مواجه ومورد اقبال قرار گرفته است.

محمد رسول الله(ص)/ 1393/ مجیدمجیدی

به صراحت می توان فیلم عظیم «محمدرسول الله(ص)» نقطه اوج تجربیات سینمای ایران در حوزه ثبت تصویر پیامبران الهی بر پرده سینما است. به خصوص که این فیلم با محوریت پیامبر اسلام(ص) و در مختصاتی بین المللی به سرانجام رسیده و در تاریخ سینمای جهان هم پس از فیلم سینمایی «الرساله» به کارگردانی مصطفی عقاد، دومین پروژه جدی سینمای جهان درباره پیامبر اسلام(ص) محسوب می شود. نکته قابل توجه درباره این پروژه حضور پررنگ چهره های حرفه ای سینمای جهان در ترکیب عوامل اصلی است که از این منظر کیفیت ساختاری فیلم را فراتر از استانداردهای معمول سینمای ایران و در ترازی بین المللی قرار داده است. مجیدی در انتخاب داستان و رویکرد محتوایی فیلم هم با گزینش مقطع کودکی حضرت رسول(ص) سعی در رسیدن به روایتی مورد اجماع در جهان اسلام داشته است تا فیلم از این منظر نیز ماهیتی وحدت بخش داشته باشد.

فیلم سینمایی «محمدرسول الله(ص)» اگرچه به جمع ۹ فیلم نهایی بخش غیر انگلیسی زبان آکادمی اسکار راه نیافت، اما در جشنواره مونترال مورد استقبال منتقدان و رسانه های جهان قرار گرفت. مرور آن چه درباره فیلم گفته شده یک نکته ظریف دربر دارد: باید از ظرفیت سینما به درستی استفاده کرد.فیلم «محمدرسول الله(ص)» شاعرانه ای است که تصویری واقعی از اسلام و پیامبر مهربانی به جهانیان نشان داده است.