خبری خوش از قصاص در میان ایرانی ها

ایرانی ها امسال، سال پربخششی را می گذرانند؛ این از آمار بخشش های خانواده ها از حق قصاص قاتلان یکی از اعضای خانواده هایشان پیداست. آماری که سخنگوی دستگاه قضائی آن را در شش ماه نخست سال ٩٤، ٢٥١ مورد اعلام کرده و این یعنی در شش ماه نخست امسال ٢٥١ خانواده، بخشیده اند و ٢٥١ نفر اعدام نشده اند.

فرآوری: ه.هدایتی-بخش اجتماعی تبیان

خبر را دو روز پیش «غلامحسین محسنی اژه ای»، سخنگوی قوه قضائیه اعلام کرد. او در کنار همه خبرهایی که برای اعلام کردن با خودش به هشتاد و هفتمین نشست خبری اش با خبرنگاران آورده بود، یک خبر خوش  هم داشت؛ افزایش بخشش از قصاص در میان ایرانی ها.
او گفت که در شش ماه نخست امسال، ٢٥١ نفر از حق قصاص خود صرف نظر کرده اند و حالا با توجه به این که حق قصاص توسط اولیای دم گذشت شده، این قاتلان قصاص نخواهند شد:  «اینها کسانی بودند که قبلا رضایت نگرفته بودند و احکام قطعی شده بود اما اکنون اولیای دم رضایت داده اند. حق قصاص یک حق شخصی است و شخص یا ولی دم می تواند درخواست قصاص یا رضایت بدهد که خوشبختانه با همکاری شورای حل اختلاف و اجرای احکام تلاش جدی می شود تا جایی که مقدور است رضایت اولیای دم گرفته شود.» اژه ای با بیان این که خانواده ها باید این گذشت را مغتنم بشمارند، گفت که «امیدواریم این افراد تنبیه شده باشند و دیگر دست به چنین جرایمی نزنند.»
آنطور که آمارهای قوه قضائیه نشان می دهد و سخنگوی قوه قضائیه هم در نشست های خبری اش اعلام کرده، در سال ٩٢، ٣٧٥ و در سال ٩٣، ٣٩٥ مورد رضایت اولیای دم از قصاص اتفاق افتاده است و اینها همه درحالی است که تنها در نیمه اول سال ٩٤، ٢٥١ مورد بخشش از قصاص وجود داشته است اما به راستی که لذتی که در بخشش است در انتقام نیست...

آنان که می بخشند

باید محکوم به قصاص بود تا فهمید ارزش هر لحظه زندگی چقدر است. باید هر لحظه با مرگ همخانه شد و سایه اش را روی اندام ها حس کرد تا دانست فردی که محکوم به اعدام است تا چه اندازه وحشت دارد. باید در یک قدمی مرگ بود تا درک کرد کلمه بخشش چه واژه دلچسبی است. باید جای یک قاتل محکوم به قصاص بود تا حس کرد بخشش و مهربانی ولی دم تا چه اندازه شیرین است.
تا به حال محکومان زیادی طعم این شیرینی را چشیده اند، تا به حال اولیای دم زیادی بزرگوارانه از خون عزیز خویش گذشته اند و احساسات عمومی را به غلیانی مثبت انداخته اند. اینها معلمان بخشش و مهربانی اند ؛ کسانی که پیرو این آموزه دینی اند که قصاص حق ولی دم، اما بخشش بهتر از انتقام است.

انگیزه بخشش؛ پول یا وجود فرهنگ گذشت
شاید بتوان یکی از دلایل ایجاد موج بخشش از اعدام ها را در سال گذشته پیدا کرد؛ وقتی در فروردین ٩٣ فوتبالیست سابق مازندرانی و همسرش، قاتل فرزند خود را در شهر نور در ملأعام بخشیدند و مادر مقتول طناب دار را از گردن محکوم به قصاص باز کرد. چند روز بعد از آن بود که پدر و مادر نیشابوری قاتل پسر ١٨ساله شان را بخشیدند. آن زمان پدر «مهران یوسفی مقدم»، نوجوان کشته شده درحادثه دعوا درباره انگیزه اش برای بخشش قاتل فرزندش گفت که اگر بقیه فرزندانم را هم بکشند، قاتلان را اعدام نمی کند: «من قبلا در فکرم اعدام نبود اما می خواستم مشخص کنم، حکم این کار اعدام است یا نه؟ می خواستم ثابت شود از نظر قضائی می توانم برای قاتل حکم اعدام بگیرم. پدرم رضایت داده بود، من هم به امام جمعه قوچان که از بستگانمان است، اختیار را داده بودم. به من گفتند اجرای حکم کار خوبی نیست. من هم که آدمکش نیستم. به هیچ عنوان راضی به قتل کسی نمی شوم، اگر زندان بماند، حرفی ندارم اما با اعدام موافق نیستم. اگر خدای نکرده، ۵بچه ام را هم بکشند، مور و پرنده را هم نمی کشم. من به خاطر خدا و امام حسین و امام رضا بخشیدم. جانش را بخشیدم. جوان من که رفت، گذاشتم جوان دیگری زنده بماند.» او هم یکی از اولیای دمی بود که با وجود پیشنهادهای مالی مختلف برای بخشش قاتل فرزندش هیچ دیه ای نگرفت.

با همه اینها اما درمیان کارشناسان حقوقی هستند کسانی که می گویند دلیل تعداد زیادی از بخشش ها از اعدام، انگیزه های مالی است. «عبدالصمد خرمشاهی»، وکیل دادگستری که سال هاست پرونده های مختلف قصاص را بررسی کرده، یکی از آنهاست. او در گفت وگو می گوید: همزمان با رشد جرایم درجامعه و گسترش خشونت درمیان بخشی از جامعه به ویژه جوانان، متاسفانه خصلت های خوب گذشته مانند برقراری صلح و سازش درمیان اختلافات و اعلام گذشت از جنبه شخصی رفته رفته درجامعه کمرنگ تر شده است: «اگرچه براساس آمارهایی که اعلام شده در ٦ماهه نخست امسال، آمار گذشت از قصاص رشد صعودی نسبت به سال گذشته نشان می دهد اما به نظر می رسد با بررسی دقیق موضوع بسیار خوشبینانه و ساده باوری است که تصور کنیم خصلت گذشت و بروز عاطفه درمیان خانواده های اولیای دم و بزه دیدگان، پررنگ تر شده است زیرا موجباتی برای اینگونه محاسبه و تحلیل وجود ندارد.»

او ادامه می دهد: «به نظر می رسد بروز مشکلات مالی فراوان و نیاز خانواده های بزه دیده این انگیزه را برای آنها تقویت می کند تا به جای اعمال برخورد متقابل و مجازات مرتکب جرم از جنبه حق شخصی خود صرف نظر کرده و با دریافت مبالغی از مرتکب جرم، موضوع را فیصله دهند. احساس گذشت یا انگیزه به دادن رضایت، سابق بر این درمیان خانواده های بزه دیده با عنایت به فرهنگی که درجامعه ما حاکم بوده، تا حدودی وجود داشت و آمار پرونده های مختومه در سال های گذشته نشانگر این موضوع است اما به نظر می رسد همان گونه که عنوان شد، درحال حاضر صرفا بحث مشکلات مالی و نیاز خانواده بزه دیده به رفع مشکلات است که آنها را ترغیب می کند تا به جای انتقام متقابل و رفتار تلافی جویانه با گرفتن مبالغی، انگیزه انتقام را از بین برده و در هرحال و شکل از حق شخصی خود صرف نظر کنند اما چرا این احساس گذشت و خصیصه صلح طلبی و مدارا در میان مردم کمرنگ شده است، نیاز به واکاوی روانشناسانه دارد و برعهده کارشناسان فن است که در این زمینه تحقیق کرده و راهکارهایی ارایه کنند تا خصلت خوب گذشت بدون چشمداشت به مسائل دیگر بار دیگر درمیان خانواده های بزه دیده پررنگ شود.»
اما دراین باره نظرهای مخالفی هم وجود دارد؛ مثلا کسانی مانند «غلامحسین محسنی اژه ای»، سخنگوی قوه قضائیه همین چند وقت پیش دراین باره گفت: درهمه حال نظام اسلامی اولویتش براین است که اولیای دم را به عفو و گذشت ترغیب کند: «در این باره مکانیزم های خوبی در سال های گذشته پدید آمده و از برکات همین تلاش ها و فعالیت های وسیع دستگاه های حکومتی، سازمان های غیردولتی و خصوصا قوه قضائیه بوده است که ما در سال ٩٢، ٣٧٥ مورد رضایت اولیای دم داشتیم که این در نوع خود یک دستاورد بزرگ محسوب می شود.»
«سعید خراط ها»، جامعه شناس هم دراین باره می گوید که روند ایجادشده در سال های گذشته برای بخشش دراین باره تاثیرگذار بوده است: «در سال های گذشته و رفته رفته گروهایی برای رضایت گرفتن دست به کار شدند و بعد از آن هنرمندان، چهره های فرهنگی و ورزشی اضافه شدند و به نوعی این موضوع به فرهنگ تبدیل شد. همین الان هم برادر من به همراه جمعی از هنرمندان برای یک پرونده بخشش از قصاص تلاش می کنند. ازطرف دیگر خانواده هایی بوده اند که با بخششی که انجام داده اند، توانسته اند مسیر یک طرفه اعدام را متوقف کنند و به نوعی این فرهنگ را دوسویه کنند. بنابراین هم از طرف مردم این فرهنگ ایجاد و تقویت شده و هم هنرمندان پاپیش گذاشته اند. نقش رسانه ها، تلاش مردم و این تکریم بخشش و ستایش مردم و اهالی محل هم باعث شده که بخشش به یک فرهنگ تبدیل شود و درمجموع حرکت خوبی درحال شکل گیری است.»