از طبق کشی تا خاک سپاری زنانه

آیین های محرم در ایران

هر سال با شروع ماه محرم مردم استان قزوین هم مانند شهرهای دیگر ایران به عزاداری برای امام حسین(ع) و یارانشان می پردازند؛ البته برخی از این آیین ها گاهی به آداب شهرهای دیگر هم شباهت دارد و به همان شکل اقامه می شود. در استان قزوین تکایای زیادی برپا می شود و شهر با پارچه های سبز و سیاه رنگ، جلوه دیگری به خود می گیرد. علاوه بر اینکه مردم در تکیه ها و حسینیه ها به عزداری داری می پردازند، نذورات خود را نیز ادا می کنند؛ مراسم خاصی مانند خاکسپاری زنانه، طبق کشی و درخت خونبار هم در این شهر برگزار می شود که آداب و آیین ویژه مردم قزوین برای عزاداری و در سوگ اباعبدالله الحسین(ع) است.

در شهر قزوین دو روضه خوانی بزرگ توسط خانواده های اصیل قزوین در محله های تاریخی خیابان و گذر مسجد جامع (حسینیه خیابانی،حسینیه آقا سید جمال) در دو نوبت صبح و بعد از ظهر برگزار می شود که مردم شهر در آن شرکت می کنند.
عزیمت هزاران مشتاق اهل بیت و عزادار حسینی از سراسر کشور به شهر قزوین و حضور در حسینیه «آقاسیدجمال» با سابقه بیش از یکصد سال در این شهر بر غنای عزاداری ها و سوگواری امام سوم شعیان می افزاید.
این دو حسینیه از جایگاه مذهبی خاصی در شهر برخوردار بوده و خیل عزاداران در روز های تاسوعا و عاشورا هم به این مراکز سر می زنند و به نوحه خوانی می پردازند.
مراسم رسمی در شهر قزوین از روز هفتم ماه محرم شروع می شود که هیات های حسینی از سراسر استان در شب هفتم به امامزاده آمنه خاتون، امامزاده علی و بیبی شهربانو، در شب هشتم به امامزاده سلطان سید محمد و شب نهم به امامزاده حسین می روند.

در قزوین هم مانند نقاط دیگر ایران، هیات ها به صورت دسته هایی که شامل علامت کشی، طبق کشی، طبل و سنج زنی، زنجیر زنی و سینه زنی است و با نشان خاص به عزاداری می پردازند؛ اما طبق کشی یکی از مراسم های ویژه عزاداری برای امام حسین(ع) در شهر قزوین است. آیین طبق کشی ثبت ملی شده است؛ این آیین در هیاتهای متعدد عزاداری به صورت عبور منظم دسته طبق، دسته علامتها، دسته پرچمها، دسته موسیقی و دسته سینه زنی در روزهای تاسوعا و عاشورا صورت میگیرد.

طبق کشى

این مراسم خاص شهر قزوین است. طبقى از چوب به ارتفاع حدود یک و نیم متر و قطر یک متر که بیشتر قسمت هاى آن آینه کارى شده تهیه مى کنند. این طبق استوانه اى شکل را بر سر گذاشته حمل مى کنند. در شهر قزوین در شب تاسوعا همه دسته هاى عزادار از مسجد و تکایا به طرف امام زاده سلطان سیدمحمد به راه مى افتند و آنجا تجمع مى کنند.
در روز عاشورا نیز هیاتها به امامزاده حسین رفته و با چرخیدن به دور صحن امامزاده و عزاداری در ادامه به مزار شهدا رفته و سپس به مساجد خود بر می گردند، مراسم شام غریبان نیز در تمام مساجد استان برگزار می شود که مردم با در دست داشتن شمع و گل گرفتن سر این مراسم را اجرا می کنند و به میهمانی مساجد محله های دیگر می روند.
بارگاه «امامزاده حسین (ع)» که در بین مردم قزوین به «شاهزاده حسین» معروف است از فرزندان امام هشتم رضا (ع) بوده و در روزهای تاسوعا و عاشورای حسینی محل عزاداری هیات های مذهبی شهر قزوین است.
در مناطق روستایی نیز اهالی هر روستا، در شب عاشورا به نزدیکترین امامزاده محل رفته و تمام شب را تا قبل از طلوع آفتاب به سینه زنی می پردازند و پس از خواندن نماز صبح به طرف روستای خود حرکت می کنند. دسته های عزادار، یک دور در محل می زنند و نوحه می خوانند و سپس به مسجد محل می روند.

درخت خون بار

در روستای «زرآباد» از توابع بخش «رودبارالموت»، درخت چنار کهن سالی وجود دارد که به اعتقاد و شهادت اهالی محل، هر ساله هنگام اذان صبح روز عاشورا، از ساقه های آن مایع قرمز رنگی مانند خون تراوش می کند.
به همین خاطر هر سال، افراد بسیاری از مناطق دور و نزدیک به این محل می آیند و زیر درخت خون بار می روند تا هم به عزاداری بپردازند و هم شاهد تراوش خون از آن باشند. مردم این روستا بر این باورند که بر روی بعضی از برگ های این درخت، نام پنج تن «آل عبا» حک شده است.

درخت چنار کهن سالی در حیاط امامزاده علی اصغر در روستای زرآباد الموت در استان قزوین وجود دارد که به درخت چنارخون بارمشهوراست. خون بار بودن این درخت، قدمت دیرینه ای دارد و حتی در زمان شاه سلطان حسین صفوی نیز روایت هایی از آن مطرح شده است.
در نزدیکی سحرگاه روز عاشورا، صمغی قرمز رنگ شبیه خون از این درخت خارج می شود که آزمایش هایی هم روی آن انجام شده است البته هیچ کدام از آزمایش ها با وجود مشاهده ترکیبات مشابه خون در این صمغ ، این مسأله را تأیید نکرده اند که این مایع، به خون انسان مربوط می شود.
نکته ی جالب این است که این مایع فقط روز عاشورا از درخت خارج می شود، یعنی با توجه به متفاوت بودن سال های هجری شمسی و هجری قمری، این اتفاق درست در روز دهم ماه محرم رخ می دهد و پس از آن، این شاخه ها خشک می شوند.

خاکسپاری زنانه

مراسم نمادین خاك سپاری شهدای كربلا، یک مراسم کاملا زنانه است که هر سال در روز دوازدهم ماه محرم برگزار می شود. مراسمی که قزوینی ها به آن «سوم امام» می گویند و در آن تمام زنان شهر بیل و کلنگ به دست، پیکرهای نمادین شهدای عاشورا را با خود تا مسجد یا حسینیه اصلی شهر حمل می کنند.
 
عزاداران قزوینی در این روز در مسجد على اکبر جمع مى شوند، عده اى با بیل و کلنگ و عده اى با دست گرفتن پیکرهاى پارچه اى بدون سر، به دور شره مى چرخند و دوباره به مسجد برمى گردند و سینه زنى و نوحه خوانى مى کنند.
 
بر اساس روایات نقل شده، در سال 61 هجری، زنان آزاده طایفه بنی اسد پس از واقعه دردناك كربلا به خاكسپاری شهدای كربلا اقدام کرده اند و این مهم ترین دلیلی است که مراسم نمادین خاک سپاری شهدای کربلا را تبدیل به یک مجلس کاملا زنانه می کند. مراسمی که امروزی ها معتقدند نقش زنان را در دفاع از ارزش های اسلام و جهاد به زنان امروز یادآوری می کند. در حین این مراسم هم نوحه خوانی، وعظ و عزاداری جریان دارد و مردان که تقریبا در حاشیه مراسم قرار گرفته اند، با گل اندود کردن سر و لباس خود عزاداری شان را اعلام می کنند.

منابع:محرم در ایران،جام جم،ادیان