ایجاد شهر مدرن با اجرای طرح باغشهر

اگرچه در قرن‌های اخیر اکثر مردم، شهرها را به دلیل فرصت‌هایی که زندگی شهرنشینی برایشان فراهم می‌کرد برای زندگی انتخاب کرده‌اند. اما هنوز هم با وجود آنکه 70 درصد از مردم جهان دل به شهر بسته‌اند هیچ کس رویای دشت‌های سرسبز، مناظر زیبا، و هوای پاک و طبیعت دل‌انگیز زندگی روستا نشینی را فراموش نکرده است...

اگرچه در قرن‌های اخیر اکثر مردم، شهرها را به دلیل فرصت‌هایی که زندگی شهرنشینی برایشان فراهم می‌کرد برای زندگی انتخاب کرده‌اند. اما هنوز هم با وجود آنکه 70 درصد از مردم جهان دل به شهر بسته‌اند هیچ کس رویای دشت‌های سرسبز، مناظر زیبا، و هوای پاک و طبیعت دل‌انگیز زندگی روستا نشینی را فراموش نکرده است. و بشر با وجود پیشرفت حیرت انگیز تکنولوژی به دنبال فرصت بازگشت به سبک زندگی در کنار طبیعت و حتی به دنبال ایجاد برقراری تعادل میان زندگی روستا نشینی و شهر نشینی است.
ایده باغشهر به منظور ایجاد تعادل میان زندگی شهر و روستا در قرن نوزدهم شکل گرفت. «باغ‌شهر» برای جلوگیری از مهاجرت كشاورزان به شهرها كه به دلیل كمبود مسكن در روستاها اتفاق می‌افتاد و همچنین برای خلاص كردن كارگران از شهرهای كثیف و شلوغ، بدون حضور و نقش دولت به اجرا درآمد.

زمانی که این ایده مطرح شد هدف این بود كه باغ‌شهر‌ها مناطقی مستقل و خود‌كفا باشند كه نقشه‌شان از قبل كشیده شده و مزایای شهر و روستا را با هم در خود داشته باشند، زمان لازم برای رفت‌و‌آمد میان خانه و محل كار در آنها اندك باشد، اشتغال محلی در آنها بالا باشد، مردم از آب‌و‌هوایی مطبوع برخوردار باشند، كمر‌بند‌های سبزاحاطه‌شان كنند و مناطق مسكونی، صنعتی و كشاورزی متناسبی را در خود داشته باشند و مردمانی شاد در آنها زندگی كنند و در عین حال با ساخت آنها از طبیعت محافظت ‌شود.
اگرچه این ایده  در شهرسازی غرب به عنوان ایده ای مهم در خلق مجتمع های پایدار و برای ارتباط بیشتر با محیط اطراف، مطرح شد اما برای ما ایرانیان به هیچ وجه موضوع جدیدی نیست چرا که اکنون‌هم بسیاری از شهرهای تاریخی ایران از جمله تبریز، نطنز و زنجان که پیشینه‌ای هزاران ساله دارند به این شیوه دایر و حفظ شده اند. و همانطور که مهدی چمران رئیس شورای اسلامی شهر تهران می گوید: شهر تهران نیز در گذشته باغ‌شهر بوده است که امروز از آن باغ‌شهر خبری نیست.

وی می‌افزاید: مردم شهر تهران با توجه به فشردگی و تراکم جمعیت از فضای سبز کافی برخوردار نیستند و هم اکنون نیز نسبت به فضای سبز سایر شهرهای جهان کمبودهایی را داریم و امید است با همت شهرداری این فضای کم نیز تبدیل به سیمان و ساختمان‌های بلند مرتبه نشود و در شهر باقی بماند.
 اما آیا با وجود مشکلات بسیار از جمله کم آبی، قیمت بالای زمین، تراکم بالای جمعیت در شهرها، زاغه نشینی و مهاجرت روز افزون از روستا به شهر تحقق این ایده در سایر اجتماعات شهری ایران ممکن است؟
علاوه برآن در طی سالهای اخیر اقداماتی توسط دولت و شهرداری ها در استان‌های مختلف از جمله فارس، اصفهان و زنجان در جهت ایجاد باغشهرها انجام شده که به جز ضررهای هنگفت و نارضایتی مردم نتیجه‌ای نداشته و نهایت آن ایجاد شهر‌ک‌های کوچک ویلایی نشین و بسیار گران قیمت برای اقشار خاص  شده است. که این موضوع از فلسفه وجودی باغشهرها که ایجاد فضای مناسب برای همه مردم شهرنشین است بسیار دور است.
اما آیا همه اینها باعث می‌شود که رویای شهر سبز را به فراموشی بسپاریم؟

اجرای طرح باغشهر و تجربه سایر کشورها

مهاجرت بین شهری در عمده كشورها به ویژه در کشورهای رو به رشد و در حال توسعه با هدف یافتن شغل بهتر برای رفاه بیشتر انجام می‌گیرد. در این میان، كشورهایی كه طی سال‌ها با مشكل رشد جمعیت مهاجر در شهرهای اصلی و بزرگ روبه‌رو بوده‌اند، سعی كردند با انتقال مراكز كار و فعالیت به شهرهای كوچك‌تر و مهاجرفرست، بارگذاری جمعیت شهری را تعدیل كنند اما این راهكار به دلیل عدم استقبال بخش خصوصی از جابه‌جایی بین شهری، تقریبا در همه این كشورها شكست خورد. اخیرا در آلمان و آمریكا، دولت‌ به جای تمركز بر خانوارهای نیازمند شغل به مهاجرت معكوس، گروه‌های سنی بالاتر را جامعه هدف قرار داده و برای تشویق آنها به خروج از شهرهای اصلی، آلوده و پرجمعیت، چند شهر كوچك را به باغ‌‌شهر تبدیل كرده است.
در این شهرها، خانه‌های خالی و مراكز متروك، با هزینه دولت، به فضاهای سبز و گردشگری تبدیل شده و با تغییر چهره محله‌ها به باغ‌شهر، جذابیت كافی برای جذب خانوارهایی كه به آستانه دوران بازنشستگی رسیده‌اند و تمایل دارند تجربه جدیدی از سكونت زندگی غیرماشینی در نقطه‌ای به دور از شلوغی را آغاز كنند، به وجود آورده است.

تجربه ایجاد باغشهر در ایران

پس از آنکه ایده ایجاد باغ‌شهر در دولت دهم در سراسر کشور مطرح شد انتقادات بسیاری پیرامون آن شکل گرفت و عده بسیار زیادی آن را نشدنی و مخرب عنوان کردند. و در بسیاری از مکان‌هایی که اقدامات احداث این باغ‌شهرها با عنوان شهرهای جدید مطرح شد بسیاری از شرکت‌های خصوصی و شهرداری‌ها دچار ضررهای سنگینی شدند. اما با این حال نباید از نظر دور داشت که در هر صورت ایجاد شهرهای جدید به هر شکلی با هزینه‌های هنگفت همراه است اما با باز سازی نوین و اصلاح معماری و شهرنشینی فعلی در ایران به مرور زمان می‌توان علاوه بر هزینه‌های کمتر اقدامات ماندگار و موفق‌تری را در جهت ایجاد باغشهرها به ثمر رساند. اقدامی که  نیازمند اندیشه و برنامه ریزی طولانی مدت است.

سیستم مناسب برای آبیاری فضای سبز/  جداسازی آب شرب از سایر مصارف

همانگونه که گفته شد کم آبی مهمترین مانع پیش روی ایجاد باغشهر ها در ایران محسوب می‌شود. اما یکی از راههای اساسی جهت صرفه جوئی در مصرف آب و بالا بردن راندمان آبیاری استفاده صحیح از سیستم های آبیاری تحت فشار است. مهمترین محاسن این روش عبارتند از صرفه جوئی در مصرف آب و افزایش بازده آبیاری، عملیات زراعی آسانتر و کاهش هزینه های کارگری، افزایش محصول در مقایسه با سایر روشهای آبیاری، کاهش مشکلات ناشی از علفهای هرز و کاهش هزینه  مبارزه با آن.
همچنین یکی از مهمترین اقداماتی که می‌توان در جهت کاهش مصرف آب شهرها انجام داد جدا سازی آب شرب از سایر مصارف آب است. اقدامی که اگرچه سالهاست لزوم آن گوشزد می‌شود اما تاکنون اقدام عملی در مورد آن انجام نگرفته است.

بازنگری در صدور تراکم‌های ساختمان سازی/ تبدیل خرابه‌ها به باغ و فضای سبز

شاید دیگر برای داشتن شهری که تنها مولفه آن آسمان‌ خراش‌ها نباشند کمی دیر شده باشد اما هنوز هم می‌توان با بازنگری در صدور تراکم‌های ساختمان سازی و تبدیل ساختمان‌های متروکه و خرابه‌ها به باغ و فضای سبز تصویری زیبا از شهر را رقم زد. هنوز هم در جای جای شهرها مکان های مخروبه‌ای را می‌بینیم که سالهاست بی استفاده افتاده‌اند. این مکان‌ها بهترین فرصت را برای ایجاد فضای سبز فراهم می‌کنند.

حفظ خانه‌های ویلایی

هیچکس صفای خانه‌های ویلایی قدیمی را با حوض‌ها و باغچه‌های دورشان فراموش نمی‌کند. این خانه‌ها نمونه کاملی از خانه‌های باغشهری محسوب می‌شوند که متاسفانه در سالهای اخیر به دست فراموشی سپرده شده و اکنون جای خود را به برج‌هایی چندین طبقه سپرده‌اند. اما هنوز هم می‌توان نمونه‌هایی از آن را در محله‌های قدیمی شهر مشاهده کرد.  و البته نمونه‌های نوین و گران قیمت آن نیز در محلات لوکس شمال شهری به وفور قابل مشاهده است.

استفاده از گونه‌های مقاوم و کم آب

اکنون دانش گیاه شناسی و مهندسی کشاورزی یافتن گونه‌های مقاوم و کم آب را برای پرورش و ایجاد فضای سبز در کشور بسیار راحت کرده است. گونه‌های درختی بومی بسیاری در کشورمان یافت می‌شوند که کاملا با طبیعت گرم  خشک آن مناسب بوده و نقش بسیار مهمی در جلوگیری از فرسایش خاک، تصفیه هوا و ذخیره آب ایفا می‌کنند. با شناسایی و کاشت و پرورش این درختان در حاشیه شهرها و حتی در داخل آنها می‌توان ضمن ایجاد فضای سبز در تلطیف هوا، جلوگیری از ساخت و ساز بی رویه و گسترش بیابان جلوگیری کرد.