روایت یک عشق کارگری!

نگاهی به فیلم خداحافظی طولانی

جالب است كه موتمن بارها در مصاحبه های مختلف تاکید کرده است که خود و سینمای خود را نماد روشنفکری نمی داند و علیرغم طرفداران فیلم شب های روشن او چندان این فیلم را دوست ندارد. دلیل ما هم برای تجربه گرایی این كارگردان همین فاصله ای است که از شب های روشن تا پوپک و مش ماشاالله و تا همین خداحافظی طولانی وجود دارد.
ردپای موتمن را می توان از یک فضای روشنفکری تا یک فضای کارگری ردیابی و ترسیم کرد. در واقع  درخداحافظی طولانی با یک فرزاد موتمن جدید مواجه هستیم که نه شبیه شب های روشن است و نه مثل پوپک و مش ماشاالله در خداحافظی طولانی شاهد بازگشت او به سینمای دهه 60 هستیم که شاید درپی یک نوستالژی بازی در دلتنگی های مدرنیته بی رحم امروز برای آدمی رخ می دهد. او نه با یک نگاه روشنفکرانه بلکه دریک تلاش همدلانه تلاش کرده تا به دشواری های زیست جهان کارگری پرداخته و به نوعی روانکاوی طبقه کارگر دست بزند.
شاید خداحافظی طولانی را بتوان یک تراژدی عاشقانه کارگری قلمداد که کنتراست محیطی/ فرهنگی این طبقه با تجربه رومانتیک عشق بستری جذاب فراهم می کند تا تقابل های اجتماعی در یک کنشمندی عاطفی دشوار به نمایش بگذارد. البته فیلم واجد پیرنگ اخلاقی نیز هست و موقعیت دوگانه یحیی در کنشمندی با دو زن و مواجهه اخلاقی او با موقعیت بیمار همسرش سویه دیگری از درام را تشکیل می دهد.

سالها بود شاید به واسطه سایه بلند سینمای فرهادی در ایران اکثر فیلم سازان به سراغ طبقه متوسط جامعه رفته بودند و طبقه کارگر و مسائل و مصائب آن کمتر مورد توجه قرار گرفت و در واقع به تدریج کمرنگ و فراموش شد، اما موتمن به ناگاه و پس از اینکه خود نیز در سینمای شخصی اش به این طبقه نپرداخته بود ، مصائب یک کارگر را دستمایه قصه خود قرار داد. به همین دلیل شاید پس از پوپک و مش ماشاالله به دلیل کمدی بودنش این فیلم در میان آثار موتمن مورد توجه طیف بیشتری از مردم هم قرار بگیرد.

تجربه های زیسته مشترک بسیاری از مخاطبان به ویژه طبقه کارگر می تواند فروش این فیلم را در گیشه های سینما نیز تضمین کند اما خداحافظی طولانی علیرغم ایده خوبش طولانی است و مکث های کشدارش خارج از منطق قصه و فضا سازی هایش آزار دهنده است. با این حال بازی خوب سعید آقاخانی از امتیازات این فیلم است. چهره تلخ و عبوس او که البته نشانه های یک زندگی سخت و انسان رنج کشیده را بارنمایی می کند خیلی با تصویر ذهنی مخاطب از وی به واسطه سابقه بازیگریش در آثار کمدی باعث شگفتی خیلی ها شود و آقاخانی نشان داد که چه خوب از پس این نقش متفاوت برآمده و البته دستمزد این بازی خوب را با دریافت سیمرغ بهترین بازیگر مرد در جشنواره اخیر دریافت می کند.
البته نگارنده فیلم را در جشنواره فجر دیده که کمی کشدار و کند بودن ریتم برایش آزار دهنده بود اما ظاهرا در نسخه اکران عمومی در یک تدوین مجدد ضرب آهنگ فیلم با حذف برخی پلان ها شتاب بیشتری گرفت.

از سوی دیگر اما رفتارشناسی قهرمان اصلی داستان در نوع مواجه با بیماری همسر اولش عجیب به نظر رسیده و واجد یک تضاد رفتاری- اخلاقی است. چطور مردی که عاشقانه همسرش را دوست دارد در بیمارستان به دلیل اینکه او زجر نکشد سرم و شیلنگ اکسیژنش را قطع می کند ! نمی شود باور کرد یک عاشق برای زجر نکشیدن معشوق راضی به مرگش شود و این موقعیت چندان منطق روانشناختی ندارد. با این حال خداحافظی طولانی را می توان فیلم شریف و تاثیر گذاری دانست که فارغ از برخی ارزش های مضمونی از ساختار و سویه زیبایی شناسی خوبی برخوردار بوده و اگرچه قصه در فضای زمخت و فقیرانه پایین جامعه روایت می شود اما از قاب بندی ها و زیبایی شناسی بصری خوبی برخوردار است. برخی از همین موقعیت و لوکیشن ها مثل ایستگاه قطار، کارخانه، نوع اتومبیل و برخی از صحنه های بیابانی آن را به یک وسترن ایرانی عاشقانه نیز بدل کرده است. خداحافظی طولانی شاید سلام تازه فرزاد موتمن به تجربه جنس جدیدی از سینما باشد.

شناسنامه خداحافظی طولانی

کارگردان: فرزاد موتمن
نویسنده: اصغر عبداللهی
بازیگران:سعید آقا خانی، ساره بیات ، میترا حجار و نادرفلاح
خلاصه فیلم: فیلم ماجرای مردی را روایت می کند که از اتهام یک قتل جنجالی تبرئه شده ولی جامعه و اطرافیانش هنوز به عنوان مجرم نگاهش می کنند. مرد که درگیر یک رابطه عاطفی است برای تداوم عشق و زندگی باید بر این بحران غلبه کند.

سید رضا صائمی
بخش سینما و تلویزیون تبیان