از اقیانوس تا آسمان
امواج موسوم به سونامی اغلب آثاری مخرب و کشنده بر سطح خشکی باقی می گذارند. اما این امواج اثراتی شگفت بر اتمسفر زمین هم دارند که کمتر به آنها پرداخته شده است.
امروزه دانشمندان در تلاش اند تا داده هایی را در مورد اقیانوس ویران گر بر اساس امواجی که ثبت می شود و شبکه های هشدار دهنده ی سونامی گردآوری کنند تا علائم و نشانه هایی این " امواج گرانش جَو" تولید شده توسط امواج سونامی را کشف کنند. آنها معمولا ً از ابزار مفید و درعین حال آشنای GPS استفاده می کنند.
میشل هایکی، استاد فیزیک و مسوول دانشگاه حمل و نقل هوایی در دانشگاه فلوریدا می گوید: "سونامی ها امواج گرانش اتمسفر را به طور موثری تولید می کنند؛ و چون بسیار سریع حرکت می کنند، قادرند به سمت اتمسفر هم بروند".
هایکی که بر روی مدل سازی کامپیوتری کار می کند، با همکارش که از GPS برای بررسی و مطالعه بر روی امواج تولید شده توسط سونامی کار می کنند به این نتیجه رسیده اند که منطقه ی تحت تأثیر این امواج، منطقه ی " یونسفر " در فاصله 50 تا 300 مایلی ( 80 تا 500 کیلومتری) سطح زمین است.
سونامی ها مانند مهمانانی ناخوانده امواجی را ایجاد و به یونسفر می فرستند؛ این امواج دیده نمی شوند؛ اما باعث ایجاد هیاهو و ناآرامی درمیان ذراتی می شوند که در این قسمت وجود دارند . یکی از اشکال این هیاهو، ایجاد اختلال در داده های GPS است و این مساله ممکن است به دانشمندان اجازه ی پیش بینی منشأ و بزرگی سونامی ها پیش از رسیدن آنها به زمین را می دهد. هایکی می افزاید:" ما هنوز در ابتدای راه هستیم؛ و قطعاً رسیدن به سیستم هشدار پیش از وقوع آن هدف ماست".
امواج سونامی بسیار عظیم و وحشتناک هستند. امواج می توانند بیش از180مایل (300 کیلومتر) بالاتر از سطح دریا بالا روند ، مسافتی معادل مسیر شیکاگو تا ایندیاناپلیس. قله ی این امواج و دره های ایجاد شده در دل آنها چنان وسیع است، که گاهی به صدها متر هم می رسد. فاصله ی میان قله ی یک موج تا قله ی موج بعدی چند صد کیلومتر است. اما هنگام آغاز حرکت موج؛ کوچک و کوتاه هستند و به تدریج به طول و ارتفاع آنها افزوده می شود.
نیروی یک سونامی قادر است فقط هوای 3 یا چهار سانتی متر بالاتر از سطح اقیانوس را تحت تاثیر قرار دهد. اما هنگامی که امواج اتمسفری به سمت بالا حرکت می کنند، به تدریج بزرگ تر می شوند.
گالوان پژوهشگر ناسا از پژوهشگرانی است که مطالعاتی با استفاده از جی پی اس برای ردیابی امواج اتمسفر داشته است در این زمینه می گوید:" چون هرقدربالا تر برویم از چگالی اتمسفر کاسته می شود، مولکول های هوا می توانند بدون این که به هم برخورد کنند مسیر بیشتری را طی کنند و جلو بروند".
همان طور که موج به سمت مواد رقیق تر و رقیق تر حرکت می کند، نوسانات بزرگ تری از آن را می تواند دریافت کند. همه ی این ها را این گونه می توان توضیح داد . برای نمونه، وقتی تخت خواب خود را مرتب می کنید؛ سعی کنید تا با یک پتوی ضخیم موج هایی را ایجاد کنید، می بینید که این موج ها در فاصله ی دوری شکل نمی گیرند، اما اگر همین آزمایش را با ملحفه ای نازک تکرار کنید، ملحفه به راحتی و نرمی موج برمی دارد. دقیقاً همین پدیده است که سونامی ها را در ابتدای راه می سازد. انرژی تولید شده توسط زلزله ای در زیر آب یا در خشکی های نزدیک دریا، بسیار عظیم است، و اختلال حاصل از آن به علت حجم بالای آبی که از طریق آن این انرژی حرکت می کند محسوس نیست. هنگامی که انرژی به ساحل می رسد، آب کمتر و کمتری برای انتقال این انرژی وجود دارد بنابراین موج ناگهان بزرگ می شود.
گالوان می گوید:" دانشمندان به تازگی دریافته اند که این امواج توسط سونامی ها ایجاد می شوند و هنوز پژوهش های بیشتری باید در تفسیر این که چگونه از داده های اتمسفر برای ردیابی خطر امواج در اقیانوس ها باید انجام شود".
وی در ادامه می افزاید:" این امواج گرانش اتمسفری تاحدی لوس و غیر قابل پیش بینی هستند؛ در بعضی جاها ظاهر می شوند و در جای دیگر حرکت نمی کنند، و ما نمی فهمیم چرا این نقطه ؟؟"
بررسی حرکت سونامی ها از جهت خطراتی که برای ما دارد حائز اهمیت است؛ در سال 2004، بر اثر این امواج بیش از 220000 نفر در سراسر جهان جام باختند.
این پژوهش که هنوز در مراحل اولیه است؛ نیازمند زمان است تا داده های آن به درستی تفسیر، مدل سازی و منتشر شود. پژوهشگران امیدوارند با بررسی دقیق تر امواج منتقل شده به اتمسفر پیش از وقوع سونامی، وقوع آنها را پیش بینی کرده و از خطرات جانی آنها بکاهند.
آنها توصیه می کنند که " اگر چیزی حس کردید، برای دیدن آنچه رخ می دهد؛ به سمت ساحل حرکت نکنید بلکه فوراً خود را به جای بلندی برسانید!"
مترجم سمیه جولایی/ دکترای علم اطلاعات و دانش شناسی
بخش دانش و زندگی تبیان
