بشارتی برای مومنان واقعی

شهدا به نعمت و فضلى مى ‏رسند كه براى ما شناخته شده نیست آنها زندگى جمعى دارند، به یكدیگر ملحق مى ‏شوند و در انتظار ملحق شدن دیگران هستند.

فَرِحِینَ بِمَا آتَاهُمُ اللّهُ مِن فَضْلِهِ وَیَسْتَبْشِرُونَ بِالَّذِینَ لَمْ یَلْحَقُواْ بِهِم مِّنْ خَلْفِهِمْ أَلاَّ خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلاَ هُمْ یَحْزَنُونَ (آل عمران ـ 170)
به آنچه خدا از فضل خود به آنان داده است شادمانند، و براى كسانى كه از پى ایشانند و هنوز به آنان نپیوسته ‏اند شادى مى ‏كنند كه نه بیمى بر ایشان است و نه اندوهگین مى ‏شوند.

در روایات آمده است: مومنان واقعى كه قرآن و اهل بیت پیامبر علیهم السلام را با هیچ كتاب و رهبر دیگرى عوض نمى ‏كنند، مشمول بشارت این آیه هستند. همچنین استفاده مى ‏شود كهزندگى برزخى یك زندگى واقعى داراى رزق و حیات و شادى و بشارت است. و مراد از آن تنها باقى ماندن نام نیك در تاریخ نیست.

پیام‏های آیه:

1ـ شادى شهدا به الطاف الهى است، نه عملكرد خودشان. «فَرِحِینَ بِما آتاهُمُ اللَّهُ»
2ـ شهدا الطاف الهى را تفضّل الهى مى‏ دانند، نه پاداش خون خود. «مِنْ فَضْلِهِ»
3ـ شهدا از همرزمان خود دل نمى‏ كنند و آینده خوب را به آنها بشارت مى ‏دهند. «یَسْتَبْشِرُونَ بِالَّذِینَ لَمْ یَلْحَقُوا بِهِمْ»
4ـ شهدا زندگى جمعى دارند، به یكدیگر ملحق مى ‏شوند و در انتظار ملحق شدن دیگران هستند. «یَسْتَبْشِرُونَ بِالَّذِینَ لَمْ یَلْحَقُوا بِهِمْ»
5ـ علاقه به سعادت دیگران و ملحق شدن آنان به كاروان عزّت و شرف، یك ارزش است. «وَ یَسْتَبْشِرُونَ بِالَّذِینَ لَمْ یَلْحَقُوا»
6ـ كامیابى شهدا، همیشگى است و هرگز غم از دست دادن نعمتى را ندارند. «أَلَّا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ»

یَسْتَبْشِرُونَ بِنِعْمَةٍ مِّنَ اللّهِ وَفَضْلٍ وَأَنَّ اللّهَ لاَ یُضِیعُ أَجْرَ الْمُوْمِنِینَ (آل عمران ـ 171)
بر نعمت و فضل خدا و اینكه خداوند پاداش مومنان را تباه نمى‏ گرداند، شادى مى ‏كنند.

پیام‏ های آیه:

1ـ در عالم برزخ، بشارت و شادمانى وجود دارد. «یَسْتَبْشِرُونَ»
2ـ شهدا به نعمت و فضلى مى ‏رسند كه براى ما شناخته شده نیست. كلمه «بِنِعْمَةٍ» و «فَضْلٍ» نكره آمده است.
3ـ پاداش عملكرد مومنان، بیمه شده است. «لا یُضِیعُ أَجْرَ الْمُوْمِنِینَ»
4ـ وعده‏ى تضمین پاداش، انگیزه عمل است. «لا یُضِیعُ»

تفسیر اجمالی آیات:

این آیات در واقع به گوشه‏اى از مزایا و بركات فراوان زندگى برزخى شهیدان اشاره كرده و مى ‏فرماید: فَرِحِینَ بِما آتاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ: آنها به خاطر نعمت هاى فراوانى كه خداوند از فضل خود به آنها بخشیده است خوشحالند.
یكى دیگر از دلایل خوشحالى آن ها به خاطر برادران مجاهد آنها است كه در میدان جنگ شربت شهادت ننوشیده‏اند و به آنها ملحق نشده‏اند؛ زیرا مقامات و پاداش هاى آنها را در آن جهان به خوبى مى ‏بینند و از این رو مستبشر و شاد مى ‏شوند، همانطور كه قرآن مى‏ گوید: وَ یَسْتَبْشِرُونَ بِالَّذِینَ لَمْ یَلْحَقُوا بِهِمْ مِنْ خَلْفِهِمْ.

به دنبال آن مى ‏فرماید: أَلَّا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ، یعنى شهیدان احساس مى‏ كنند كه برادران مجاهد آنها، پس از مرگ، هیچ گونه اندوهى نسبت به آنچه در دنیا گذارده‏اند ندارند و نه هیچ گونه ترسى از روز رستاخیز، و حوادث وحشتناك آن.
این جمله، تفسیر دیگرى هم ممكن است داشته باشد و آن اینكه شهیدان علاوه بر این كه با مشاهده مقامات برادران مجاهدى كه به آنها ملحق نشده‏اند خوشحال مى‏ شوند، خودشان هم هیچ گونه ترسى از آینده و غمى از گذشته ندارند. (به عبارت دیگر طبق تفسیر اول، ضمیرهاى أَلَّا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ به باقیماندگان در دنیا بر میگردد و طبق تفسیر دوم به خود شهیدان)
یَسْتَبْشِرُونَ بِنِعْمَةٍ مِنَ اللَّهِ وَ فَضْلٍ این آیه در حقیقت تأكید و توضیح بیشترى درباره بشارت هایى است كه شهیدان بعد از كشته شدن دریافت مى ‏كنند آنها از دو جهت خوشحال و مسرور مى ‏شوند:
نخست از این جهت كه نعمت هاى خداوند را دریافت مى ‏دارند، نه تنها نعمت هاى او بلكه فضل او كه همان افزایش و تكرار نعمت است نیز شامل حال آنها مى ‏شود.
دیگر این كه آنها مى ‏بینند كه خدا پاداش مومنان را ضایع نمی كند، نه پاداش شهیدان و نه پاداش مجاهدان راستینى كه شربت شهادت ننوشیدند (وَ أَنَّ اللَّهَ لا یُضِیعُ أَجْرَ الْمُوْمِنِینَ) در حقیقت آنچه را قبلاً شنیده بودند در آنجا آشكار مى ‏بینند.

شاهدى بر بقاى روح‏

از جمله آیات قرآن كه با صراحت، دلالت بر بقاى روح دارد آیات (169 تا 171 سوره آل عمران) است كه درباره حیات شهیدان بعد از مرگ مى ‏باشد، و اینكه بعضى احتمال داده‏اند كه مراد از حیات، معنى مجازى آن است و منظور باقى ماندن آثار زحمات و نام و نشان آنها است، بسیار از معنى آیه دور است و با هیچ یك از جمله ‏هاى آیات فوق، اعم از روزى گرفتن شهیدان و سرور آنها از جهات مختلف، سازگار نمى ‏باشد به علاوه این آیات، دلیل روشنى بر مسئله برزخ و نعمت‏ هاى برزخى است.

پاداش شهیدان‏

درباره اهمیت مقام شهیدان، سخن بسیار گفته شده و هر قوم و ملتى براى شهداى خود احترام خاصى قائل است ولى بدون اغراق، آن احترامى كه اسلام براى شهداى راه خدا قائل شده است بى نظیر است.

روایت زیر نمونه روشنى از احترامى است كه اسلام براى شهداء قائل شده و در پرتو همین تعلیمات بود كه یك جمعیت محدود عقب افتاده آن چنان قدرت و نیرو گرفتند كه بزرگترین امپراطوری هاى جهان را به زانو در آوردند.
امام على بن موسى الرضا علیهما السلام از امیر مومنان على علیه السلام چنین نقل می كند كه هنگامى كه حضرت، مشغول خطبه بود و مردم را تشویق به جهاد می كرد، جوانى بر خاست و عرض كرد:

اى امیر مومنان! فضیلت جنگ جویان در راه خدا را براى من تشریح كن امام در پاسخ فرمود: من بر مركب پیغمبر صلی الله علیه و آله و پشت سر آن حضرت سوار بودم و از غزوه ذات السلاسل بر مى‏ گشتیم همین سوالى را كه تو از من نمودى من از پیامبر صلی الله علیه و آله كردم.

پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: هنگامى كه جنگجویان، تصمیم بر شركت در میدان جهاد می گیرند خداوند آزادى از آتش دوزخ را براى آنها مقرر می دارد. و هنگامى كه سلاح بر می دارند و آماده میدان می شوند فرشتگان به وجود آنها افتخار می كنند و هنگامى كه همسر و فرزند و بستگان آنها با آنها خداحافظى می كنند، از گناهان خود خارج مى ‏شوند ... از این موقع آنها هیچ كارى نمی كنند مگر اینكه پاداش آن، مضاعف می گردد و در برابر هر روز، پاداش عبادت هزار عابد براى آنها نوشته می شود و هنگامى كه با دشمنان رو به رو مى‏ شوند، مردم جهان، نمی توانند میزان ثواب آنها را درك كنند و هنگامى كه گام به میدان براى نبرد بگذارند و نیزه‏ ها و تیرها رد و بدل شود، و جنگ تن به تن شروع گردد، فرشتگان با پر و بال خود اطراف آنها را می گیرند و از خدا تقاضا می كنند كه در میدان، ثابت قدم باشند، در این هنگام منادى صدا می زند: الجنة تحت ظلال السیوف‏ : بهشت در سایه شمشیرها است، در این هنگام ضربات دشمن بر پیكر شهید، ساده ‏تر و گواراتر از نوشیدن آب خنك در روز گرم تابستان است.
و هنگامى كه شهید از مركب فرو مى ‏غلطد، هنوز به زمین نرسیده، حوریان بهشتى به استقبال او مى ‏شتابند و نعمت هاى بزرگ معنوى و مادى كه خدا براى او فراهم ساخته است، براى او شرح می دهند و هنگامى كه شهید بر روى زمین قرار می گیرد، زمین می گوید: آفرین بر روح پاكیزه‏اى كه از بدن پاكیزه پرواز می كند، بشارت باد بر تو، نعمت هایى در انتظار تو است كه هیچ چشمى ندیده و هیچ گوشى نشنیده و بر قلب هیچ انسانى خطور نكرده است و خداوند مى‏ فرماید: من سرپرست بازماندگان اویم، هر كس آنها را خشنود كند مرا خشنود كرده است و هر كس آنها را به خشم آورد مرا به خشم آورده است. (آنچه در بالا ذكر شد خلاصه روایتى است كه مفسر بزرگ اسلام مرحوم طبرسى در مجمع البیان ذیل آیه فوق نقل كرده است.)

بحث لغوی:

یستبشرون: ابشار و استبشار به معنى شاد شدن است، استبشار به معنى طلب شادى و بشارت دادن نیز می آید.
فرحین: فرح (بر وزن الف) شادمان. جمع آن فرحون است.

آمنه اسفندیاری               

کارشناس ارشد علوم قران و حدیث
بخش قرآن تبیان              

مطالب مرتبط:

نعمت حاکمیت مومنان

شما مومن هستید یا نه؟

هم‌نشین فرشتگان شوید

بعضیها زنده وارد برزخ می شوند