اسم شریف بینالحرمین برای طرح تخریب شاهچراغ!
تاریخ شیراز گرفتار موجی به نام «تخریب» است؛ موجی که این روزها قدیم و جدید نمیشناسد و لودرهایش با رمز «توسعه» به جلو حرکت میکنند و هرچه بر سر راهشان است، زیر پا له میکنند.
تاریخ شیراز گرفتار موجی به نام «تخریب» است؛ موجی که این روزها قدیم و جدید نمیشناسد و لودرهایش با رمز «توسعه» به جلو حرکت میکنند و هرچه بر سر راهشان است، زیر پا له میکنند.
هرچند مسئولان و متولیان میراث فرهنگی از قوانین و تعهداتی حرف میزنند که لودرها باید به احترام آنها بایستند، اما اینبار به نظر میرسد لودرها خود قانون شدهاند و نه آیندهای میشناسند و نه گذشتهای میدانند.
شیراز که زمانی مهد فرهنگ، هنر ، معماری و شعر فارسی بود امروز به شهر ساختمان و آسفالت تبدیل شده است و تمام هَمّ و غمّ تصمیمسازان شهر در چند دهه گذشته نیز در این دو خلاصه میشود. صدها هکتار باغهای قصرالدشتِ شیراز را با ریشههای بلند و کهناش از شهرِ فرهنگ بیرون کشیدهاند و میسوزانند (خبری که 21 خرداد 94 رسانههای شیراز منتشر کردند) و به جای آن تخم هتل، آپارتمان و ساختمانهای تجاری ریختهاند.
سرتاسر دامنه کوههای اطراف که منظری بسیار زیبا در گذشته ایجاد میکرد نیز با این بناها جایگزین شدهاند. باید در دروازه ورودی شهر و در کنار دروازه قرآن و مقبره خواجوی کرمانی، هتلی بزرگ ساخته شود تا در شهر توسعه صنعت گردشگری نشان داده شود!
کوههایی که روزگاری حافظ و سعدی در حاشیه آن سکنی میگزیدند، اکنون مکانی برای معماری بی شخصیت امروزمان شود. دامنه کوه «دِراک» با بستر طبیعی بسیار زیبا که میتوانست جایگاه زیباترین فضای سبز منطقه شود تبدیل به ساختمانهایی بلند و بیروح و هویت شده است. پلهای هوایی منظر و خط آسمان باغهای قصرالدشت و پارک قدیمی میدان ولیعصر (ع) را در هم میشکند.
نخلهای بلوار فرودگاه را میبرند و جای آن را ایستگاههای مترو میگیرد. از «معالی آباد» تا شهرک «صدرا» شهرکسازی میشود، بدون اینکه به آینده زیست محیطی و ورود این همه انسان در طول روز به شهر فکر شود و بالاخره هر جای زیبا و بکری که در شهر بود را از بین بردند و با نام زیبایی نشانههای مدرن معماری را کاشتند، شاید نماد همهی این موارد را بتوان در هتل چمران و طراحی حاشیه بزرگراه چمران دید.»
برخی اطلاعات نیز از تخریب دهها خانه با ارزش تاریخی خبر میدهد و از همه مهمتر جدا کردن یک مسجد تاریخی 800 ساله از بافت پیرامونش بود که جای این محله تاریخی یک خیابان آسفالت و پارکینگ طبقاتی را گرفت.
شیراز نیز شاهد اجرای «الگوی عربستانی گسترش» در بافت تاریخی است. چندین هکتار از بافت تاریخی جنوب شاهچراغ تخریب و به مراکز خرید تبدیل شد. تا زائرین بتوانند راحتتر اجناس چینی را خریداری کنند
جالب است که مشاور طرح تفصیلی بافت تاریخی شیراز با مشاور طرح 57 هکتار یکی نیستند و هر کدام کار خود را میکنند. بر روی نقشه طرح تفصیلی بافت تاریخی لکهای قرمز کشیده شده که مشاور آن نباید به آن بپردازد، چون یک مشاور دیگر بر آن متمرکز است (بر اساس اطلاعات شخصی که در جلسات با مشاور در سازمان میراث فرهنگی برگزار شد.)
به نظر میرسد اگر این بافتهای تاریخی مستندسازی نشوند، برای مخربانش بهتر است، چون آگاهی از ارزش بافت تاریخی به معنای مانعی بزرگ برای تخریب آنهاست، هر چند که مخربان نشان دادهاند که اگر بنایی صفوی یا تاریخیتر از آن هم وجود داشته باشد، برای دستیابی به هدفشان آنرا تخریب خواهند کرد.
«الگوی گسترش عربستانی» در بافتهای تاریخی
افرادی که شهرهای مقدس مدینه و مکه را دیدهاند، به خوبی میدانند که در این شهرها به دلیل ساخت وسازهای اخیر آثاری از معماری گذشته حرم مقدس حضرت رسول (ص) و همچنین قبرستان بقیع باقی نمانده است و همهی آثار تاریخی اطراف مسجدالنبی (ع) تخریب شده و هتلها و آپارتمانها جایگزین آنها شدهاند.
در اطراف مکه و خانه مقدس کعبه نیز وضعیتی مشابه شهر مدینه به وقوع پیوسته است، هر آنچه در این محدوده به عنوان آثار تاریخی صدر اسلام و قرون ابتدایی مطرح بود، نابود شده است. اینهمه تخریبها تنها با یک شعار و بهانه انجام میشود؛ «تکریم زوار و ایجاد بستری مناسب برای حضور و آسایش آن ها.»
ما به همهی اتفاقاتی که در رابطه با این تخریبها در عربستان انجام شده با دیده تردید و ایراد نگاه میکنیم و معتقدیم که آنها بخشی از شناسنامه عینی تاریخ اسلام را پاک کردهاند و به جای آن خیابان و هتلهای بلندمرتبه و فضاهایی باز دورتادور حرم ایجاد کردهاند. در مکه یک اثر برجای مانده از گذشته در محدوده حرم، یک کتابخانه تازهساز است، که گفته میشود پیش از آن در جایش خانهای وجود داشته که ولادت حضرت رسول (ص) در آن اتفاق افتاده است.
با حفظ زمین، خانه خراب شده و آن به کتابخانه تبدیل شده است، بنا به گفته افراد محلی توسط یکی از شهرداران مکه این اتفاق رخ داده است. در شهر مکه، هر آنچه از آثار تاریخی نظیر مسجد قبا و مساجد موجود دیده میشود همگی تخریب و مجدد نوسازی شدند. این شیوهای است که «شیوه عربستانی گسترش و نوسازی» مینامیم که سیاست پیشگان عربستانی دنبال کرده و بخشی از تاریخ ارزشمند اسلام را با بناهایی مدرن و بدون ریشهی بینالمللی معاوضه کردند.
در طرحهای توسعه مراکز مذهبی در ایران چه اتفاقی میافتد؟
در ایران سه حرم بزرگ امام رضا (ع) در مشهد، حضرت معصومه (س) در قم و حرم شاهچراغ (ع) در شیراز وجود دارد و اقداماتی مشابه به برنامهها و سیاستهای "گسترش عربستانی" در حال انجام است. در خراسان تقریباً هیچ یادگار تاریخی از پیرامون حرم باقی نمانده است و همه بناهای تاریخی به جز چند بنای تاریخی که در مجاورت حرم قرار دارند، تخریب شدهاند. کمربندی از هتلهای بزرگ (در بهترین حالت هم شکل با هتلهای مدینه) و پاساژهای تجاری در جای جای آن روییدهاند.
هر چند مسئولان شورای شهر فعلی مشهد، همگی به دلیل از بین رفتن هویت شهر، اذعان به نگرانی کردهاند. اما این دغدغهها کمترین نمودی در رفتارهای عمرانی شهر ندارد. در مشهد کنونی چیزی به عنوان شهر تاریخی وجود ندارد و گویی شهر مشهد همین دیروز ساخته شده است. خراسان قدیم را دیگر باید در بخارا و هرات دید.
در شهر مقدس قم نیز اتفاقی مشابه انجام شده است. در آن جا نیز طرح توسعه حرم تا حرم به تقلید از شیراز مطرح شد و بخش بزرگی از بافت تاریخی به این بهانه و بهانههای دیگر با خیابانی بزرگ تخریب و محلات را از هم جدا کرد. شهری که جای جای آن مکان قدم زدن و حضور علمای بزرگ شیعه و همچنین مبین زندگی و فرهنگشان بود به شکلی تدریجی محو و به خیابانهای بزرگ، پاساژهای تجاری و محلاتی بیهویت و بیشخصیت تبدیل میشود.
شیراز که زمانی مهد فرهنگ، هنر ، معماری و شعر فارسی بود امروز به شهر ساختمان و آسفالت تبدیل شده است و تمام هَمّ و غمّ تصمیمسازان شهر در چند دهه گذشته نیز در این دو خلاصه میشود
زمانی این امکان وجود داشت که با نگاهی به شهر قم از سّرِ درون و فحوای تفکر شیعه پیام گرفت. شهر قم که زندگی مردمانش و خانهها و بناهایش مرکز آموزش جهان اسلام و تشیع بودند امروزه با اجرای سیاستهای نادرست در توسعه کالبدی شهر، از فرهنگ و هویت معماری گذشته¬اش چیزی را روشن نمیکند تا جایی که برخی از مراجع نیز به دلیل برخی از اقدامات در توسعه شهری گلایهمند هستند. البته اقدام به ساخت منوریل در محدوده بصری و منظر حرم مطهر از جملهی این اقدامات است.»
«الگوی عربستانی گسترش» بلای جان بافت تاریخی شیراز
شیراز نیز شاهد اجرای «الگوی عربستانی گسترش» در بافت تاریخی است. چندین هکتار از بافت تاریخی جنوب شاهچراغ تخریب و به مراکز خرید تبدیل شد. تا زائرین بتوانند راحتتر اجناس چینی را خریداری کنند.
ما که حرمت حرم علم و عقل، تاریخ، فرهنگ و فلسفه و ادبیات شیراز را با این اقدامات شکستهایم، چگونه جرات میکنیم اسم شریف بینالحرمین را برای طرح تخریب و نه توسعهی «شاهچراغ» و محلاتی که از آنها بزرگان علم و معرفت بپا خواستهاند، بگذاریم. شاید با انتخاب این اسامی میخواهیم جلوی جراتِ دیگران در اعتراض به کشتن عقلانیت بگیریم.
کجای دنیا غیر از عربستان با تاریخشان چنین کردهاند که ما نیز اقتباس کردهایم؟! پروژه بتنی تجاری در یک بافت صفوی با تخریب چندهزار متری از تاریخ و هویت شیراز؟! این برای خوشایند زوار است یا خوشایند ....؟! پاسخی دیگر به این سوال وجود ندارد که آیا میتواند یکی خرید کُند و بافت را تخریب نکند ...؟!
در طرح کنارگذر «مسجد نو» شیراز نیز همین داستان دیده میشود. تخریب بخشی از یک بافت تاریخی و تبدیل آن به جاده آسفالت و نامگذاری "9 دی" بر آن.
به نظر میآید با اختصاص دادن محدوده 57 هکتاری بافت قدیم برای توسعه و گسترش شاهچراغ (ع) به دنبال تخریب و جایگزینی بناهای تاریخی ارزشمند به همان چیزهایی است که تاکنون دیدهایم؛ یکسری هتلها و پاساژهای تجاری برای دریافت سودهای کلان و احتمالاً برای جبران مخارجی که این طرحها به همراه خواهد داشت. چون هر قدر هم قبر در حریم حرم واگذار شود جبران ساخت یک پروژه عمرانی را نخواهد کرد.»
منبع : ایسنا