حریص محروم از آسایش!
سنکا فیلسوف رومی می گوید:
«كسی كه از آنچه دارد راضی نیست، اگر صاحب تمام دنیا هم بشود، باز ناراضی و بینواست.»
خیلی از اوقات در زندگی خودمان یا گاهاً با توجه به مراوداتی که با مردم داریم، در زندگی دیگران مشاهده می کنیم که بعضی از مردم قانع نیستند و البته متأسفانه امروزه این ویژگی در جوانان بیشتر دیده می شود.
هرچی پدر و مادر برایشان تهیه می کنند، گویا کاری برایشان نکرده اند و اصلاً به چشمشان نمی آید و همیشه آنچه که در دست دارند را نمی بینند و تنها نگاهشان به زندگی دیگران است که چی دارند و چی ندارند...
این در حالیه که لقمان در یکی از سفارشات خود می فرماید: ای فرزند اگر عزت خواهی قطع طمع کن از آنچه در دست مردم است و بدانچه خدایت داده راضی باش.
در واقع هر کس که خواهش هایش بی پایان است ناگریز است به تلاش و زحمت پایان ناپذیری تن در دهد، خواهش ها او را به تلاش بر می انگیزند، در حالیکه سرانجام نه رضایت خاطری را که می طلبد بدست می آید و نه سعادتی را که می جوید فرا چنگ می آورد. «به نقل از بال گوی»
در آیات 19 تا 21 سوره معارج نیز می خوانیم: «إِنَّ الْإِنسَانَ خُلِقَ هَلُوعًا، إِذَا مَسَّهُ الشَّرُّ جَزُوعًا، وَإِذَا مَسَّهُ الْخَیْرُ مَنُوعًا .»
به راستى كه انسان سخت آزمند [و بى تاب] خلق شده است. چون صدمهاى به او رسد عجز و لابه كند. و چون خیرى به او رسد بخل ورزد.
در حقیقت در وجود هر انسانی، سلسله ای از تمایلات و انگیزه ها و استعدادهای ذاتی وجود دارد که یکی از آنها حرص است. حرصِ جبلّی و فطری حرص بر هر چیزی نیست، بلکه تنها حرص بر خیر و منفعت است؛ و لازمة این حرص این است که در هنگام برخورد با شرّ مضطرب و متزلزل شود و وقتی به خیری رسید خود را بر دیگران مقدم دارد و از دادن آن موقعیت به دیگران امتناع ورزد.
این هَلَع و حرصِ ذاتی از فروع و شاخه های حبّ ذات و حبّ نفس است و به خودی خود از رذایل اخلاقی نیست، زیرا تنها وسیله و جاذبه ای است که انسان را به سوی تحصیل سعادت و کمال دعوت می کند. پس حرص ابتدائاً چیز بدی نیست و وقتی بد می شود که انسان دربارة آن درست تدبیر نکند و در هر موردی که پیش آمد آن را به کار بندد. این غریزه مثل سایر غرایز انسان است؛ مثل غریزة جنسی، که ذاتاً مذموم نیست. هلوع بودن هم عیب نیست، لکن اگر کسی از این خصیصه صرفاً در راه کسب منافع مادی استفاده کند نتیجة آن بخل و بی قراری و... مذموم می شود.
هر انسانی از بدو تولدش حرص شدید دارد و این حرص شدید بر خیر صفتی کمال آور است؛ زیرا اگر نبود، انسان درصدد رسیدن به کمال و جلبِ خیر و دفع شر از خود بر نمی آمد؛ و انسان چون به حد بلوغ و رشد می رسد به یک نیروی ذاتی و فطری دیگر مجهز می شود و آن عبارت است از: عقل، که با آن می تواند حقایق امور را آن طور که هست درک کند و اعتقاد حق و عمل خیر را تشخیص دهد.
در حقیقت، از نیروهای دیگر فطری و ذاتی اش برای حرکت صحیح کمک می گیرد و آن حرصی که پیش از آن هر منفعتی را به سوی او جلب می کرد حرص دیگری می شود و فقط خیر واقعی را برای او می خواهد و از شرّ واقعی فزع و جزع می کند و می فهمد که خیر واقعی عبارت است: مسابقه به سوی مغفرت الهی، که باید به طرف آن با حرص حرکت کرد؛ و شر واقعی یعنی نافرمانی خدا، که باید با تمام وجود از آن گریخت.
نتیجتاً چنین کسی از کار خیر سیر نمی شود و گرد گناه نمی گردد. پس معلوم شد که حرص اگر تحت فرمان عقل قرار گیرد نه تنها چیز مذمومی نیست، بلکه زمینه برای رسیدن به کمالات و رهایی از سقوط است.
اما اگر انسان از آنچه عقلش درک می کند و فطرتش اعتراف می کند روی گردان شود (مانند دوران طفولیتش)، خدای تعالی نعمت حرص را برای او به نقمت مبدل می کند و آن را وسیلة شقاوت و هلاکش قرار می دهد.
به امید آنکه بتوانیم این غریزه بالقوه را در مسیر تکامل رشد دهیم.
فرآوری: زهرا اجلال
بخش قرآن تبیان
منابع:
رهروان ولایت
رادیو قرآن
مطالب مرتبط:
بدترین خصلتی که انسان را بیچاره می کند
حریص ترین و دنیا پرست ترین مردم دنیا
