دستگاه ادراری

دستگاه ادراری
دستگاه ادراری شامل دو کلیه، تعدادی بخش های ضمیمه نظیر حالب، مثانه و پیش آبراه ادراری است.

کلیه:
عضوی است لوبیایی شکل که سینوس کلیه شامل بخش وسیعی است به نام حالب (لگنچه).
کلیه دارای دو بخش است قشری و مرکزی که بخش مرکزی دارای 12 هرم کلیوی (مالپیگی) است و هرم‌ها به وسیله ستون هایی از قشر از یکدیگر جدا شده‌اند (ستون قشری یا برتن).
تعداد زیادی اشعه مغزی به طرف قشر کشیده شده‌اند، بین اشعه‌ها لابیرنت قرار دارد.
لوله‌های ادراری از دو ناحیه فعال ساخته شده‌اند : نفرون و لوله ادرار

الف : نفرون
نفرون دارای قسمت های مختلف است:
گلومرول یا کلافه خونی، کپسول بومن، لوله پیچیده نزدیک، قوس هنله و لوله پیچیده دور
گلومرول داخل کپسول بومن قرار دارد و در قشر کلیه قرار گرفته است.
لوله پیچیده دور و نزدیک هم در قشر قرار دارد.
بخش‌های مستقیم مبدائی و انتهای لوله همراه با قوس هنله در مرکز کلیه قرار دارند.

کلافه خونی و کپسول بومن :
کپسول بومن دو جداره است:

• لایه خارجی پوشش جداری یا پوشش کپسولی.
• لایه داخلی لایه احشایی یا پوشش گلومرولی.
  

عمل جداسازی بین پوشش گلومرولی و گلومرول و فضای ادراری که گلومرول را از پوشش کپسولی جدا می‌کند رخ می‌دهد. فضای ادراری با فضای لوله پیچیده نزدیک تداوم دارد. بدین ترتیب دو قطب رگی و ادراری تشکیل می‌شود.
قطب رگی شامل شریانچه‌های آوران و وابران است.قطب ادراری محل ورود کپسول بومن به لوله پیچیده نزدیک می‌باشد.
پوشش لایه جداری سنگفرشی است. در قطب ادراری پوشش نظیر پوشش گلومرولی (پودوسیت) است که پودوسیت ها دارای زوائد بلند اصلی هستند که کلافه را می‌پوشاند.

لوله پیچیده نزدیک :
روزانه 180 لیتر مایع صاف شده گلومرولی وارد این لوله می‌شود، ضمن عبور از این لوله مقدار زیادی از ترکیبات این مایع دوباره به جریان خون می‌ریزند و بقایای این مایع غلیظ حدود 2-1 لیتر است که همان ادرار می‌باشد.
موادی که در این لوله باز جذب می‌شود عبارتند از: سدیم، پتاسیم، کلرور و بیکربنات یون ها، گلوکز، آمینواسیدها، پروتئین‌های کوچک و اسیداسکوربیک می‌باشد.

لوله پیچیده دور :
این لوله شامل بخش مستقیم لوله دور، کانون متراکم، بخش پیچیده لوله دور است.
قسمت مستقیم بخش ضخیم صعودی قوس هنله می‌باشد. این لوله دارای مجرای مرکزی بزرگ است زیرا میکروویلی زیادی ندارد.پوشش آن مکعبی ساده و کوتاه است.

قوس هنله :
جانورانی که قوس هنله ندارند اوره غلیظ تولید نمی‌کنند، گرچه غلظت اوره در لوله پیچیده دور و لوله حامل ادرار تحت تأثیر ADH اتفاق می‌افتد.
قوس هنله در اشعه‌های مغزی و مرکز کلیه یافت می‌شود. پوشش ناحیه نازک و قوس سنگفرشی ساده است. میکروویل های کوتاه و نازک در رأس سلول ها پراکنده‌اند.

ب : لوله حامل ادرار
این لوله و لوله پیچیده دور محل اصلی فعالیت ADH است. ADH نفوذپذیری مجرای حامل ادرار را افزایش می‌دهد. پوشش مجاری کوچک حامل‌ ادرار مکعبی و مجاری بزرگ استوانه‌ای است.
سلول های لوله حامل ادرار روشن (سلول های اصلی 60%) و تیره (سلول های ارتباطی 40%)  هستند.

ج : دستگاه جنب گلومرول :
از سه نوع سلول تشکیل شده است :
کانون متراکم در ناحیه کوچکی از لوله دور قرار دارد.

• سلول های جنب گلومرول سلولهای عضلانی هستند که در جدار شریان آوران قرار دارد.
• سلول های لاسیس یا پلی‌کیسن در زاویه بین شریان‌آوران و کانون متراکم قرار گرفته‌اند.
  

بخش‌های ضمیمه (پیشابراه‌ها)
این بخش شامل کالیس‌های اصلی و فرعی، لگنچه، حالب و مثانه می‌باشد.
مشخصه خاص این مجاری ضخامت ماهیچه آنهاست که از کالیسها تا مثانه بتدریج کلفت‌تر می‌شود. پوشش مخاطی از نوع بافت متغیر است. ماهیچه مخاطی در مجاری ادراری انسان وجود ندارد. به غیر از غدد موکوسی اپی‌تلیومی در مثانه غدد دیگری در مجاری یافت نمی‌شود.

مرکز یادگیری سایت تبیان

نویسنده: مجتبی مشهدی