انجام کاری برای استجابت دعا !

روابط اجتماعی در اسلام در جایگاه محوری قرار گرفته است؛ زیرا انسان از نظر ساختار وجودی به گونه ای است كه بی ارتباط انسانی، از نقص بزرگی رنج می برد و هرگز به كمال بایسته و شایسته خویش نخواهد رسید.

نگاه قرآن به موضوع روابط انسانی تا بدان جا اهمیت دارد كه رهایی از خسران و زیان ابدی كه دامنگیر همه بشریت است، جز بدان تحقق پذیر نیست، به گونه ای كه تنها گلیم خویش از آب بر كشیدن نمی تواند زیان ابدی را از انسان بردارد، بلكه می بایست افزون بر گلیم خویش، در اندیشه گلیم دیگران بود و دستگیر و راهنمای آنان شد.

كمال انسانی در گرو مسئولیت اجتماعی

برخلاف همه ادیان و مذاهب، اسلام دینی با محوریت همگرایی اجتماعی است؛ به گونه ای كه دستیابی به كمالات انسانی، تنها با محوریت اجتماع انسانی تحقق می یابد و این گونه نیست كه انسان بتواند برپایه خودبینی و خود محوری به كمالات بایسته و شایسته برسد.

از این رو عرفان اسلامی، عرفان اجتماعی است؛ چرا كه شناخت خداوندی و خدایی شدن تنها از مسیر خلق می گذرد و انسان در همه مسیر عرفان و شناخت و تزكیه، در ارتباط با خلق عمل می كند تا به موفقیت می رسد.

بر همین اساس هرگونه گوشه نشینی و رهبانیت به عنوان سلوكی غیر اسلامی مطرح می شود و دیر و خرابه نشینی مذموم و ناپسند شمرده شده و چله نشینی، در اعتكاف مساجد و در میان مردم و نمازگزاران معنا می یابد.
خداوند در آیات بسیاری از جمله در سوره عصر به این نكته محوری در سیر و سلوك خدایی گشتن، این گونه اشاره دارد كه هر كسی در زیان و خسران است مگر آن كه به حق، ایمان داشته باشد و كار نیك انجام داده و دیگران را به حق و كار نیك دعوت و سفارش نماید.
هر چند كه عمل صالح دایره وسیع و گسترده ای دارد كه شامل نماز و روزه و دیگر عبادات محض شرعی می شود، ولی اگر به خوبی توجه شود، این معنا به دست می آید كه احسان به دیگران و خدمت به همه موجودات و آفریده های خداوندی از جمله انسان، مهم ترین و اساسی ترین كارهای نیك و اعمال صالحی است كه انسان می تواند در مقام انسانیت و مظهریت ربوبیت به عنوان خلیفه الهی انجام دهد.

به عنوان نمونه خداوند در كنار نماز، مسأله انفاق و پرداخت زكات را مطرح می كند كه یك عمل اجتماعی و مرتبط با دیگران است؛ به این معنا كه هر چیزی را كه از هر طریق از جمله تلاش و كار و كوشش به دست آورده می شود می بایست بخشی از آن را به دیگران بخشید بی آن كه منتی بر آنان گذاشته شود؛ چرا كه آنان در این دستاوردهای شما حقی دارند كه باید ادا شود.

ادای چنین حقی از سوی شما به معنای حركت در مسیر خدایی شدن است؛ زیرا خداوند نیز بی هیچ منتی وجود را به شما هدیه كرده و نعمت های بی شماری را به شما بخشیده و می بخشد.
از نظر آموزه های وحیانی قرآن، مرد و زن در كنار هم معنا می یابند و به كمال می رسند؛ زیرا زوجیت مبنای هستی است و این اجتماع كوچك در حقیقت نفس واحد و یگانه ای را شكل می دهند. (نساء، آیه 1 و آیات دیگر)

بنابراین، كمال نفس به همراهی زن و شوهر و تحقق زوجیت واقعی است و هیچ یك از مرد و زن نمی تواند به تنهایی به كمال بایسته و شایسته خویش برسد؛ زیرا نقص، زمانی برطرف می شود كه نفس، یكتا و یگانه شود. از این رو كمال هر انسانی دست كم به زوجیت و حركت در این مسیر است. زوجیت بنیاد هر اجتماعی است و از آن جا اجتماعات بزرگ تری از خانواده و عشیره و قبیله و ملت و جامعه بشری شكل می گیرد.
همچنین خداوند در آیاتی دیگر در كنار آموزه وجوب تعبد به توحید، تعبد به احسان به والدین را مطرح می كند كه خود بیانگر جایگاه بلند و رفیع، خدمتكاری به عنوان بخشی مهم از فرآیند خدایی شدن انسان است.

بر این اساس، رسیدن به هر كمال انسانی در گرو انجام مسئولیت هایی در قبال دیگران از جمله خدمتكاری و نوكری خلق است.

مسلمانی غیر از خدمت به برادران مسلم و اهتمام در رفع مشكلات آنان نیست

ارتباط ایمان واقعی با مسئولیت های اجتماعی

خداوند در آیه 177 سوره بقره می فرماید: «نیكی آن نیست كه روی خود، به جانب مشرق و مغرب كنید؛ بلكه نیكوكار كسی است كه به خداوند و روز بازپسین و فرشتگان و كتاب خدا و پیامبران ایمان آورد و مال خود را با آن كه دوستش دارد، به خویشاوندان و یتیمان و درماندگان و مسافران و گدایان و در بند ماندگان ببخشد و نماز بگزارد و زكات بدهد و اینان چون عهدی می بندند بدان وفا می كنند و در بینوایی و بیماری و به هنگام جنگ، صابرند.»
در این آیه به درستی رابطه ایمان واقعی با فعالیت ها و مسئولیت های اجتماعی بیان شده و عبادات فردی در كنار عبادات اجتماعی معنا و مفهوم می یابد.

از این رو امیرمومنان علی (علیه السلام) می فرماید: اساس ایمان، همان احسان به مردم است. (غرر الحكم، ج4، ص52)
امام صادق (علیه السلام) نیز در تفسیر ایمان خالص و واقعی می فرماید: نیكی به برادران دینی و تلاش و جدیت برای رفع مشكلات آنان در تمام زمینه ها و در هر شرایط، برخاسته از ایمان خالص است. (بحار الانوار، ج71، ص 317)
پیامبر (صلی الله و علیه وآله) نیز در تبیین همین معنا و نگرش وحیانی قرآن، اسلام و نه ایمان را در گرو خدمت به خلق می داند؛ به این معنا كه اسلام به عنوان دین فطرت همانند عقل سالم، حكم می كند كه كمال را می بایست در خدمت به آفریده های الهی دید و برای خودسازی و تزكیه باید از مسیر خدمت به آفریده ها عبور كرد نه در گوشه نشینی و رهبانیت. از این رو می فرماید: مسلمانی غیر از خدمت به برادران مسلم و اهتمام در رفع مشكلات آنان نیست. (اصول كافی، ج2، ص167، بحارالانوار، ج71، ص337)
در روایتی دیگر آمده است: بهترین مردم سودمندترین ایشان به مردمان است. این بدان معناست كه معیار در خوب و بد را می بایست در نفع و ضرر فرد به دیگران دید نه در گوشه نشینی و ریاضت كشی و رهبانیت گرایی. بنابراین، انسانیت انسان در گرو مسئولیت های اجتماعی اوست.
از دیگر مفاهیم در این حوزه می توان به مواسات اشاره كرد. پیامبر گرامی (صلی الله و علیه وآله) می فرماید: بلند مرتبه تر در نزد خداوند نیكوترین در مواسات و كمك رسانی و پشتیبانی از دیگران است. (بحارالانوار، ج71، ص341)

کلام را با روایتی از پیامبر اکرم صلی الله و علیه وآله به پایان می بریم، حضرت می فرمایند:
مَنْ اَرادَ اَنْ تُسْتَجابَ دَعْوَتُهُ وَ اَنْ تُكْشَفَ كُرْبَتُهُ، فَلْیُفَرِّجْ عَنْ مُعْسِرٍ ؛
هر كس می ‌‏خواهد دعایش مستجاب و غمش از بین برود، باید گره از كار گرفتارى باز كند. (مسند ابن حنبل ، ج ۲، ص ۲۴۸، ح ۴۷۴۹)

این روایت جز این نیست که بازگو کننده اهمیت خدمت کردن به خلق می باشد ...

فرآوری: زهرا اجلال

بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان

منابع:

افکار نیوز

حوزه

مطالب مرتبط:

خدمت به خلق را جدّی بگیریم !

چگونه اهل احسان شویم ؟

آثار احسان به دیگران

در سختی و گشایش احسان کنید