اولین موزه ملی را چه کسی ساخت؟

اگر نگاهی به سابقه موزه در ایران بیندازیم می توان گفت نهادینه شدن موزه با آغاز کار و تاسیس کاخ موزه ناصر الدین شاه قاجار در کاخ گلستان آغاز شد. ناصر الدین شاه دستور داد تا قسمتی از ساختمان های سمت شمال کاخ را، از جمله محل موزه قدیمی شاهان قاجار که در آن هدایای خارجی را نگهداری می کردند تخریب کنند و اتاق موزه، کتابخانه، سرسرا، حوضخانه و سایر ملحقات را بسازند.
نخستین موزه سلطنتی و دولتی در ایران که توسط ناصرالدین شاه تاسیس شد در داخل عمارات سلطنتی و در یکی از تالارهای وسیع عمارت خروجی گلستان بود که بنای آن بین شمس العماره و گوشه شمال شرقی باغ قرار داشت ولی بعدها شاه بر اثر مسافرت به اروپا (1290 ه.ق)و دیدن موزه ها و گالری ها بزرگ کشورهای غربی تصمیم گرفت که او نیز موزه ای شبیه به موزه های اروپایی در ارگ سلطنتی تاسیس و ایجاد کند . به همین منظور پس از بازگشت به ایران دستور داد که عمارات قدیمی سمت شمال باغ گلستان را خراب کرده اتاق موزه وسرسرا وحوضخانه و ملحقات دیگر آن را ساختند که اینک تقریباهمگی باقی هستند .
ساخت اتاق موزه در سال ۱۲۹۱ ه.ق. آغاز و در سال ۱۲۹۴ ه.ق. پایان یافت. ولی به دلیل تزیینات زیاد و چیدن اشیایی که با نظارت مستقیم شاه صورت می گرفت بهره برداری از آن تا سال ۱۲۹۹ ه.ق. به طول انجامید.
از قرار در تنظیم موزه و تعیین محل اشیا و آثار و جواهرات و تابلوها خود ناصرالدین شاه نیز شرکت کرده و در آرایش تالار دخل و تصرف می کرده و تا چندین سال این کار همچنان ادامه داشته و شاه اوقات فراغت خود را صرف ترتیب موزه و به خصوص جواهرات آن میکرده است .
پس از انتقال تخت طاووس از موزه های قدیم و تالار آینه به این تالار و نیز برگزاری سلام های خاص و رسمی در آن؛  نام تالار سلام را به خود گرفت. در این تالار نفیس ترین اشیا و آثار هنری اهدایی، به ویژه جواهرات سلطنتی نگهداری می شد. در سال ۱۳۴۵ به دلیل برگزاری مراسم تاجگذاری محمدرضاشاه پهلوی در این تالار، موزه آرایی آن به طور کلی دگرگون شد و به شکل امروزی درآمد.

معماری این تالار و تالار آینه و سرسراها و وابسته‌های آن توسط صنیع‌الملک (حاج ابوالحسن معمارباشی) صورت گرفته است. در این تالار تابلوهای نفیسی از نقاشان ایرانی از جمله کمال الملک و همچنین برخی اشیای نفیس به نمایش درآمده است. اما شاید مهم‌ترین چیزی که در این تالار قرار داشته تخت مشهور به تخت طاووس (قاجاری) بوده است که اکنون در موزه جواهرات ملی قرار دارد و تنها بدلی از آن در تالار موجود است. از دیگر اشیای این کاخ می توان به ظروف زیبایی اشاره کرد که از جمله جالب ترین آنها سرویس چینی جنگ های ناپلئون بناپارت، سرویس اهدایی نیکلای اول، سرویس جواهر نشان اهدایی ملکه ویکتوریا و سرویس ساخته شده از سنگ گرانبها اهدایی الکساندر سوم  است. در دوره پهلوی این ظروف به تالار ظروف انتقال یافت.
 به هر تقدیر، موزه کاخ گلستان با غنا و تنوع آثار، کتابخانه و اسناد و مدارک کاخ، یکی از مهمترین موزه های کشورمان و یکی از معتبرترین موزه های جهان است. در طی سالیان بعد بخشی از مجموعه موزه از آن جدا شد. در زمان ناصرالدین شاه به علت سرقتی که در آنجا انجام گرفت، جواهرات سلطنتی که ابتدا در ویترین ها بود به مخزن هایی در زیرزمین و سپس به موزه جواهرات در بانک مرکزی منتقل گردید.

در سال 1295 ه. ش وزارت معارف و صنایع مستنطرفه موزه ملی ایران را تاسیس کرد. این موزه گویا در آغاز در یکی از اتاق های مدرسه دارالفنون قرار داشته و بانی آن مرتضی قلی خان ممتاز الملک بوده است. پس از مدتی این مجموعه از دارالفنون به ساختمان مسعودیه منتقل گردید و سپس با تاسیس موزه ایران باستان مجموعه آن شامل 280 قلم شی به موزه تازه تاسیس انتقال یافت.

در سال 1302 ه. ش به منظور آموزش اسلحه شناسی و تاریخچه سلاح به دانشجویان دانشکده افسری تهران، موزه ای در این دانشکده تشکیل شد. هسته مرکزی موزه را مجموعه سلاح های ناصرالدین شاه قاجار در موزه همایونی تشکیل می داد و پاره ای از سلاح های اهدایی سران کشورهای مختلف به شاهان قاجار نیز در این موزه در معرض نمایش قرار داشت. پس از شکوفایی انقلاب اسلامی، این موزه به مجموعه سعد آباد منتقل گردید و مجموعه آن غنی سازی شده، به خصوص یادبودهایی از دفاع مقدس در آن منظور شد و نام آن به موزه نظامی تغییر یافت.

در سال 1309 ه. ش حسین طاهرزاده بهزاد هنرستان صنایع قدیم را تاسیس نمود. آثار هنرمندان زمان و استادان و دانشجویان هنرستان بخشی از آن موزه بود. این مجموعه در حال حاضر در عمارت نگارستان قرار دارد و به نام موزه هنرهای ملی خوانده می شود و آثار هنرمندان معاصر در زمینه هنرهای سنتی در معرض نمایش قرار دارد. پس از تاسیس موزه ملی ایران این موزه نیز زیر پوشش قرار گرفت. (موزه هنر و صنایع سال 1309 ه. ش) سپس موزه مردم شناسی تهران در سال 1312 ه.ش تاسیس شد. این موزه نیز از ابواب جمعی اداره تحقیقات وزارت اوقاف و صنایع مستظرفه بود که در آغاز دایره انسان شناسی نامیده می شد، سپس به بنگاه و سرانجام به موزه مردم شناسی تغییر نام داد و در خیابان بوعلی در ساختمان مناسبی با مجموعه ای از اشیاء که از مساجد و تکایا گردآوری شده بود و با هدایای مردم کار خود را آغاز کرد. این موزه در سال 1347 به کاخ ابیض در محوطه کاخ گلستان انتقال یافت و زیر پوشش اداره کل موزه ها قرار گرفت.