بی نظمی های جهان آفرینش

در مقاله چرا در وجود خدا شک نمی کنید؟ در موضوع خداشناسی به بحث برهان نظم رسیدیم. در صغرای برهان نظم مطالبی مطرح شد و نتیجه آن این بود که در سراسر عالم نظم وجود دارد. وجود انسان نیز سراسر نظم است و اگر بخواهد بیولوژی وجود خود را مطالعه بکند شگفتی های عجیبی در وجود خود می بیند. در عالم آفرینش هم همین طور است. در این زمینه مجله ها و کتاب های علمی بسیاری نوشته شده که با مطالعه آنها می توان نظم موجود در عالم را مشاهده کرد.
اما اشکال هایی بر این برهان مطرح شده و به همین دلیل در این نوشتار به یکی از اشکال هایی که معمولاً زیاد مطرح می شود پاسخ می دهیم.

ثابت می شود

گفته شده برهان نظم نمی تواند واجب الوجود را ثابت کند. نمی تواند خدای رحمان و رحیمی که قدرت و علمش بی حد است را ثابت کند.
در پاسخ باید گفت درست است از این برهان این انتظار نمی رود. رسالت برهان نظم در همین حد است که ما یک ناظم ماوراء این عالم را ثابت بکنیم که آن ناظم عالم، قادر و دارای شعور است و بیشتر از این هم  از این برهان انتظار نداریم. واجب الوجود را باید با برهان های عقلی ثابت کرد.
اشکال دیگری که مطرح می کنند بی نظمی های موجود در عالم است که در واقع این اشکال، اشکال به صغرای برهان است که می گوید در عالم نظم هست ولی ما در عالم بی نظمی می بینیم به عنوان مثال موجود ناقص الخلقه و بچه های ناقص الخلقه ای که به وجود می آیند خلاف نظم است. سیل، زلزله، حوادث طبیعی، ماه گرفتگی، خورشید گرفتگی، بیماری ها، مرگ و میرها، جوان مرگ شدن ها و چیزهایی از این قبیل همگی امور خلاف نظم است.
این مهم ترین اشکالی است که به برهان نظم وارد می شود. در حالی که این اشکال به صغرای برهان وارد است که می گوید عالم دارای نظم است ولی عالم دارای نظم نیست بنابراین برهان کامل نیست. اما ما می گوییم مواردی از این قبیل که اشاره شد مطابق با نظم است.
در پاسخ به چند نکته اشاره می کنیم:

نکته اول: برای اثبات برهان نظم لازم نیست که همه عالم نظم داشته باشد بلکه به ازای هر نظمی که وجود دارد ثابت می شود که برهان نظم وجود دارد. بر فرض که بی نظمی هم وجود داشته باشد اشکال ندارد ولی بلاخره نظمی وجود دارد یا نه؟ اگر حتی یک مورد نظم در دنیا پیدا بکنیم همان یک مورد برای برهان ما کافی است و می پرسیم ناظم این نظم کیست؟ اگر بر فرض بی نظمی وجود داشته باشد لطمه ای به این برهان نمی زند چون ما نگفتیم که با توجه به اینکه بی نظمی در عالم وجود ندارد، باید ناظمی باشد که در پاسخ ما بگویند نه بی نظمی وجود دارد.

از طرفی می گوییم چون در عالم بی نظمی وجود دارد ناظم می خواهد. بنابراین برای برهان لازم نیست که بی نظمی در عالم وجود نداشته باشد.
نکته دوم: اصلاً  قبول نداریم که در عالم بی نظمی وجود دارد. مثال هایی هم که زده شد در جای خودش ثابت می شود که هیچ کدام بی نظمی نیست بلکه بر اساس نظام علّیت و قوانین حاکم بر عالم است. قانون علیت می گوید وقتی که علت این گونه بود معلولش هم این گونه خواهد شد. وقتی علت ناقص باشد معلول هم ناقص می شود و این خود نوعی نظم است یعنی ناقص الخلقه هم بر اساس نظم خاص خودش به وجود می آید. سیل هم تابع نظم خاص خودش است و بارانی است که آب زیاد آن سیل می شود. البته این بحث باید در عدل الهی مطرح بشود که آیا فایده ای در آن هست یا بی فایده هستند؟ و آیا انسان نمی تواند سیل را کنترل کرده و از آن استفاده بکند؟
پس بی نظمی را قبول نداریم. مواردی که تصور می شود خلاف نظم است از اشکال هائیست که بر برهان نظم وارد شده. اما در اینکه فلسفه وجودی آنها چه هست؟ آیا در آن نظم کلی عالم که یک نظام اندام واره و یک نظام ترکیبی متصل به هم هست اینها هم جایگاهی دارند یا خیر؟ گاهی هم تصور می کنیم که برخی موجودات فلسفه وجودی خاصی ندارند پس دلیل وجودشان چیست؟ اگر چه بحث مفصل تری می خواهد اجمالاً می گوییم آنچه که به ظاهر از آن تصور بی نظمی می شود بی نظم نیست. بلکه مطابق نظم خودش حرکت می کند و ممکن است ما نظم آن را درک نکنیم.

گاهی با موجوداتی که غیر از آنها هستند مقایسه می کنیم و خیال می کنیم بی نظم هستند. در حالی که آنها نظم خودشان را دارند. موجود کامل الخلقه نظم خاص خودش را دارد و تابع دلایل خاص خود و علت های خود هست و آن هم تابع علت های خودش هست به طوری که در مسیر خودش منظم است.

چکیده

در این عالم نظم وجود دارد. هر چه را که فکر می کنیم بی نظم است در واقع نظم خاص خود را دنبال می کند. لازم نیست بی نظمی در عالم نباشد تا ما بتوانیم برهان نظم را اقامه بکنیم. بر فرض هم وجود داشته باشد برهان نظم به قوت خودش هست.

بازآوری: دکتر جعفری    

بخش اعتقادات شیعه تبیان

منبع: پاسخ به سوالات اعتقادی استاد محمدی، موجود در سایت رادیو معارف

مطالب مرتبط:

اثبات وجود خدا با برهان نظم

اگر خدا را شناختی رهایش نمیکنی!

چرا در وجود خدا شک نمی کنید؟