همه زیر و بم‌های «استانی شدن انتخابات»
امسال سال انتخابات است و عده‌ای با رای مردم راهی بهارستان خواهند شد و بر صندلی‌های سبز مجلس به‌عنوان نمایندگان خانه ملت تکیه خواهند زد. موضوعی که نمایندگان فعلی مجلس بر روی آن بحث دارند و در گذشته نیز مطرح شده و بی نتیجه مانده بود، پروسه استانی شدن انتخابات است.
موضوعی که موافقان و منتقدان جدی دارد. اما آنچه نباید از نظر دور داشت تلاش جهت حضور حداکثری مردم در انتخابات به عنوان یکی از مهمترین نمادهای دموکراسی و مردم‌سالاری است. ارائه، تصویب یا رد هر طرحی باید با رویکرد افزایش مشارکت و دفاع از حقوق ملت باشد.
موضوع «استانی شدن انتخابات» و بحث بر سر ابعاد و آثار مختلف این طرح، برای نخستین بار در پنجمین دوره مجلس شورای اسلامی آغاز شد اما هیچ‌گاه به نتیجه نرسید؛ تا اینکه برخی نمایندگان این دوره مجلس با ارائه آن، بار دیگر موضوع استانی شدن انتخابات مجلس را به جریان انداختند و یک فوریت آن را تصویب کردند و در صورت تصویب کلیات، محدوده جغرافیایی هر استان به‌عنوان حوزه انتخابی اصلی و حوزه‌های انتخابیه موجود تابعه استان، حوزه‌های انتخابیه فرعی به حساب می‌آیند.
درحال حاضر در انتخابات مجلس، هر حوزه انتخابیه که شامل یک یا چند شهر می‌شود، براساس جمعیت، یک یا چند نماینده دارد و نامزدهای انتخاباتی پس از به دست آوردن اکثریت آرا، نماینده آن حوزه خواهند بود و در کنار تمامی وظایف نظارتی و قانون‌گذاری، موظف به پیگیری مطالبات منطقه‌ای خود نیز هستند.
طرح «استانی شدن انتخابات» در یک نگاه
طرح استانی شدن انتخابات مجلس شورای اسلامی از دوره پنجم مجلس مطرح بوده است اما مسکوت ماند و بی‌نتیجه. براساس این طرح نامزدهای انتخاباتی در عین حال که از حوزه‌های شهرستان‌ها، بخش‌ها و روستاها برمی‌خیزند اما در استان در معرض رای مردم قرار می‌گیرند. این نگاه که نگاه غالب در طرح استانی شدن انتخابات است سبب می‌شود دامنه رقابت‌های انتخاباتی که اکنون به استثنای مراکز استان‌ها و کلان شهرها متاثر از رقابت‌ها، مناسبات و گاها برخی حساسیت‌های طایفه‌ای و قومی‌است، تغییر ماهیت داده و متغیرهای تعیین‌کننده در رفتارهای انتخاباتی مردم و انتخاب شوندگان درباره مسائل، موضوعات و عوامل استانی و ملی باشد.
در صورت تصویب کلیات این طرح، ملاک در تعیین تعداد نمایندگان هر استان مجموع نمایندگان آن استان بر اساس «قانون تعیین محدوده حوزه‌های انتخاباتی مجلس شورای اسلامی» خواهد بود، همچنین هر یک از رای‌دهندگان می‌توانند برای کلیه کرسی‌های استانی ذی‌ربط نماینده انتخاب کنند.
براساس این طرح، علاوه بر آنکه هر یک از داوطلبان نمایندگی مجلس شورای اسلامی باید منحصرا برای یکی از حوزه‌های انتخابیه فرعی استان ثبت‌نام کند، هر داوطلب نمایندگی باید متولد محدوده جغرافیایی حوزه انتخابیه فرعی محل ثبت‌نام بوده یا سابقه نمایندگی مجلس شورای اسلامی از آن حوزه یا سابقه حداقل پنج سال سکونت در آن محدوده را داشته باشد. همچنین انتخابات مجلس شورای اسلامی در حوزه‌های مشمول این قانون یک مرحله‌ای است و از هر حوزه فرعی داوطلب یا داوطلبانی که بالاترین رای را در کل استان به دست آورده‌اند، نماینده یا نمایندگان استان از آن شهرستان محسوب می‌شوند.
موافقان چه می‌گویند؟
طرح استانی شدن انتخابات مجلس شورای اسلامی موافقان و مخالفان جدی دارد. موافقان این طرح که ایستادگی زیادی برای تصویب فوریت آن در مجلس کردند و سرانجام به نتیجه رسیدند، کاهش و حتی از بین رفتن امکان خرید و فروش رأی در حوزه‌های انتخابیه را از جمله محاسن این طرح می‌دانند و معتقدند این موضوعی است که به افزایش سلامت انتخابات و کاهش تاثیر افراد بر هیات‌های اجرایی و نظارت منتهی خواهد شد. این موضوع که اگر به سمتی برویم که نظام انتخاباتی کشور را از قالب شخصی، قومی و قبیله‌ای در بیاوریم و به سمت حزبی و ائتلافی پیش رویم، از جمله دلایل مطروحه از سوی موافقان این طرح است.
موافقان بر این باورند که استانی شدن انتخابات سبب کوچک شدن دایره‌های قومی شده و افراد با مسئولیت‌شناسی و مقبولیت ملی بیشتری برای نمایندگی مجلس انتخاب می‌شوند. در عین اینکه استانی شدن انتخابات و نماینده استان بودن موجب می‌شود تا نمایندگان، تنها به حوزه انتخابیه خود توجه نکنند و به بقیه استان هم بپردازند.
با این همه، طراحان طرح استانی شدن انتخابات مجلس، اهدافی را برای طرح مذکور در نظر گرفته‌اند که از آن میان می‌توان به پرداختن نمایندگان به بررسی امور ملی و پرهیز از صرف اوقات نمایندگی برای امور جزئی، ارتقای سطح کیفی و افزایش کارآیی مجلس، متمایل کردن انتخاب‌کنندگان و انتخاب‌شوندگان به سمت ایجاد نظام انتخاباتی متناسب با ساختارهای سیاسی و حقوقی ایران، حذف رقابت‌های شدید و اختلاف‌برانگیز قومی و قبیله‌ای و تقویت همبستگی ملی، کاهش تعداد داوطلبان و هزینه‌های اجرایی انتخابات و تقویت فرهنگ تحزب اشاره کرد.
چرا برخی انتقاد می‌کنند؟
طرح استانی شدن انتخابات مخالفان جدی دارد که برخلاف موافقان، بر این باورند که با این طرح هرکه به کانون‌های قدرت و ثروت متصل باشد آرای بیشتری را تصاحب خواهد کرد و این یعنی بی‌عدالتی. به باور مخالفان، مراجعه مردم شهرها و بخش‌ها به نمایندگان، فرصتی برای «نظام» است تا بتوان از ظرفیت نمایندگان شهرهای کوچک برای حل مشکلات مناطق محروم استفاده کرد.
برخی از مخالفان نیز بر این باورند که با اجرای طرح استانی شدن انتخابات، مشارکت مردم در انتخابات پایین می‌آید و این یعنی یکی از نمادهای تاثیر مردم در سرنوشتشان را مخدوش کرده‌ایم.
درحال حاضر در انتخابات مجلس، هر حوزه انتخابیه که شامل یک یا چند شهر می‌شود، براساس جمعیت، یک یا چند نماینده دارد و نامزدهای انتخاباتی پس از به دست آوردن اکثریت آرا، نماینده آن حوزه خواهند بود و در کنار تمامی وظایف نظارتی و قانون‌گذاری، موظف به پیگیری مطالبات منطقه‌ای خود نیز هستند
نتیجه
با توجه به آنچه گفته شد و نقش و جایگاهی که قانون اساسی به‌عنوان بالاترین سند کشور برای مجلس شورای اسلامی در نظر گرفته است، اگر اقدامی موجب تقویت و ارتقای سطح کارآمدی این قوه شود، شایسته و بجا خواهد بود. جایگاه مجلس در قانون به‌گونه‌ای دیده شده است که می‌تواند بر همه امور نظارت و رصد داشته باشد و حتی امام خمینی(ره) نیز آن را در راس امور دانسته بودند و نمایندگان مجلس نیز عصاره فضایل ملت خوانده شده‌اند. مجلس در صورتی می‌تواند از این جایگاه خود به نفع منافع ملی استفاده کند که تک‌تک نمایندگان مجلس به‌گونه‌ای انتخاب شوند که امکان دربرگرفتن فضایل ملت توسط رای مردم در این نهاد فراهم شود.
برآیند‌ها از مجموع اظهارات پیرامون این طرح، اینچنین است که طرح استانی شدن انتخابات مجلس در صورت انجام کار کارشناسی دقیق‌تر می‌تواند به نفع مصالح انقلاب و منافع ملی کشور باشد و علاوه بر افزایش مشارکت مردمی، موجبات انتخاب صحیح‌تر نمایندگان را فراهم آورد.
در حال حاضر نمایندگان یك فوریت طرحی را به تصویب رساندند كه بر اساس آن «حوزه‌های انتخابیه» در «انتخابات مجلس شورای اسلامی»، «استانی» می‌شود. طرح «استانی شدن حوزه‌های انتخابیه انتخابات مجلس شورای اسلامی» به امضای 169 نفر از نمایندگان رسید و علاوه بر این، فوریت آن با آرای موافق 133 نماینده مواجه شد. حال باید منتظر شد تا کلیات طرح نیز بررسی و در صورت تصویب، نظر شورای نگهبان درباره طرح مذکور نیز دریافت شود.
بخش سیاست تبیان
