کم‌شنوایی، از تولد تا بزرگ‌سالی
برخی از بیماری‌ها در دوران نوزادی، مصرف برخی داروها یا وارد شدن ضربه به سر ممکن است به بروز کم‌شنوایی، بد شنوایی یا اختلال در تفکیک اصوات در کودکی منجر شود.
کم‌شنوایی، اختلالی نیست که آثار و عوارض آن، اگر در کودکی به‌صورت مادرزادی یا ژنتیکی وجود داشته باشد، از دید والدین نادیده بماند. فقط، سن تشخیص آن بسته به توجه و حساسیت اطرافیان کودک و توجه آن‌ها به‌ضرورت انجام آزمون‌های غربالگری شنوایی‌سنجی متفاوت است.
اما نیمی از اختلالات شنوایی از عوامل و آسیب‌های محیطی ناشی می‌شود؛ آسیب‌هایی که طیف وسیعی از عوامل را از کودکی تا بزرگ‌سالی و حتی سالمندی ناشی می‌شود. به‌بیان‌دیگر، برخی از بیماری‌ها در دوران نوزادی، مصرف برخی داروها یا وارد شدن ضربه به سر ممکن است به بروز کم‌شنوایی، بد شنوایی یا اختلال در تفکیک اصوات در کودکی منجر شود. از سوی دیگر، افزایش سن، قرار گرفتن طولانی در معرض اصوات بسیار بلند و مصرف دخانیات نیز می‌تواند در بروز کم‌شنوایی در بزرگ‌سالان موثر باشد.
دکتر سعید ملایری، دکترای شنوایی‌شناسی، با اشاره به این‌که نیمی از عوامل موثر در بروز کم‌شنوایی، ناشی از محرک‌های محیطی است، می‌گوید: در 50 درصد موارد نیز اختلالات شنوایی، مادرزادی و ژنتیکی است. در دسته اختلالات مادرزادی و ژنتیکی، عوامل مختلفی از جمله بیماری‌های مادر طی بارداری، داروهایی که مادر در دوران بارداری استفاده کرده، آسیب احتمالی به جمجمه و سر در دوران جنینی و جهش‌های ژنتیکی دخیل است.
این متخصص شنوایی‌شناسی در گفت‌وگو با جام جم می‌افزاید: افرادی که در معرض اصوات خطرناک با شدت بالاتر از 80 دسی‌بل در طولانی‌مدت هستند یا در محیط‌های صنعتی کار می‌کنند، از نظر شنوایی، آسیب‌پذیری بیشتری نسبت به دیگران دارند؛ آسیب‌هایی که معمولاً به بخش حلزونی در گوش داخلی وارد می‌شود.
بر این اساس و طبق قوانین کار، افرادی که در محیط‌های صنعتی کار می‌کنند و در معرض اصوات شدید در طولانی‌مدت قرار می‌گیرند، باید برای جلوگیری از آسیب شنوایی، از محافظ استفاده کنند. بر این اساس، معیار استاندارد و مجاز برای شدت صدا ۸۵ دسی‌بل است و با افزایش هر پنج دسی‌بل، شدت صدا و ساعات مجاز کار باید نصف شود.
آیا شدت و آثار کم‌شنوایی‌های محیطی، با افزایش سن بیشتر می‌شود؟ پیشگیری از بروز کم‌شنوایی محیطی
دکتر ملایری پاسخ می‌دهد: اگر کم‌شنوایی در سنین پایین‌تر رخ دهد، اختلال ارتباطی ناشی از آن بیشتر است. درحالی‌که هر چه کم‌شنوایی دیرتر اتفاق بیفتد، تأثیرات اجتماعی و هیجانی ـ عاطفی آن بیشتر می‌شود. از طرف دیگر با افزایش سن، پیرگوشی نیز به کم‌شنوایی موجود افزوده می‌شود. البته اختلال ارتباطی در سالمندان، فقط مربوط به شنوایی نیست و ممکن است از مشکلات شناختی و ضعف حافظه نیز ناشی شود. به همین دلیل، تأثیرات کم‌شنوایی در سالمندان، تشدید می‌شود.
نایب‌رئیس انجمن علمی شنوایی‌شناسی ایران با تأکید بر این‌که سن طلایی تشخیص کم‌شنوایی در انواع ژنتیکی و مادرزادی، در بدو تولد و از طریق آزمون غربالگری است، می‌افزاید: بدون شک، تشخیص کم‌شنوایی در دوران نوزادی و سپس کودکی، از نظر پاسخگویی به درمان و کنترل عوارض شدیدتر آن در بزرگ‌سالی، از اولویت برخوردار است. در مورد کم‌شنوایی اکتسابی نیز باید توجه داشت که در سنین مختلف ممکن است اتفاق بیفتد، اما الگوی ایجاد آن در کودکان و بزرگ‌سالان متفاوت است. در کودکان، عفونت‌ها و مسمومیت‌های دارویی، به‌ویژه از طریق مصرف جنتامایسین ممکن است باعث آسیب به بخش حلزون گوش داخلی شده و کم‌شنوایی دائم ایجاد کند.
دکتر ملایری با تأکید بر این‌که در کم‌شنوایی محیطی نیز عواملی چون سروصدا، سالمندی، مسمومیت‌های دارویی یا عفونت‌های ویروسی و باکتریایی باعث ایجاد کم‌شنوایی می‌شود، می‌گوید: در دوران کودکی، رعایت بهداشت برای جلوگیری از عفونت‌ها، اجتناب از قرار گرفتن کودک در موقعیت‌های خطرناک به‌منظور جلوگیری از ضربه به سر، استفاده نکردن از اصوات موسیقی بلند، به‌ویژه گوشی‌های موبایل و قرار نگرفتن در محیط‌هایی که دود سیگار یا مواد سمی وجود دارد، در پیشگیری از بروز کم‌شنوایی‌های محیطی موثر است.
در بزرگ‌سالان نیز استفاده از مواد آنتی‌اکسیدان نظیر سبزیجات و میوه‌جات تازه، اجتناب از گوش دادن به موسیقی‌های بلند از طریق هدفون‌های موبایل، استفاده نکردن از دخانیات، انجام فعالیت‌های ورزشی روزانه و کنترل بیماری‌هایی چون فشارخون و دیابت، به جلوگیری از بروز اختلالات شنوایی بسیار کمک می‌کند.
این متخصص شنوایی‌سنجی در مورد تأثیر استرس و اضطراب در بروز کم‌شنوایی تأکید می‌کند: استرس، عامل ایجادکننده کم‌شنوایی نیست، اما بروز کم‌شنوایی و مشکلات مرتبط با آن نظیر وزوز گوش را تشدید می‌کند و عملکرد گوش دادن به صداها را نیز دچار مشکل می‌کند.
نشانه‌های کم‌شنوایی در کودکان را نادیده نگیرید
دکتر ملایری با تأکید بر این‌که توجه به نشانه‌های کم‌شنوایی در کودکان، در تشخیص و درمان به‌موقع این نوع اختلالات، نقش بسیار مهمی دارد، می‌گوید: تأخیر در صحبت کردن، بی‌توجهی به صداها و مشکلات یادگیری، از مهم‌ترین علائم کم‌شنوایی در کودکان است، به‌ویژه تأخیر در رشد مهارت‌های زبان و گفتار، به‌خصوص تکلم اصوات گفتاری، به‌عنوان مهم‌ترین نشانه کم‌شنوایی در کودکان تلقی می‌شود.
کودکانی که به صداهای گفتاری بی‌توجه هستند و به حرکات لب توجه بیشتری نشان می‌دهند یا نسبت به همسالان خود، دیرتر زبان‌باز می‌کنند و اصوات گفتاری کم‌شدت و زیر مثل صدای ز، ش و س را به‌درستی تلفظ نمی‌کنند، باید از نظر ابتلای احتمالی به کم‌شنوایی موردبررسی تخصصی قرار بگیرند. توجه داشته باشید اگر کودک یا دانش‌آموز در محیط شلوغ بی‌توجه است و خیلی زود خسته می‌شود، ممکن است مبتلا به کم‌شنوایی باشد. همچنین کودکانی که اصوات گفتاری را به‌درستی بیان نمی‌کنند یا در دیکته نوشتن و خواندن کند هستند، باید از سوی متخصص شنوایی مورد ارزیابی شنوایی قرار گیرند.
کاهش و کنترل آثار کم‌شنوایی‌ها
بسیاری از کم‌شنوایی‌ها را می‌توان با روش‌های بازتوانی شنوایی از جمله استفاده از سمعک درمان کرد. دکتر ملایری دراین‌باره توضیح می‌دهد: خوشبختانه فناوری‌های سمعک، پیشرفت زیادی کرده و از قابلیت‌های بسیار متنوع و گسترده‌ای برخوردار است. حتی در سال‌های اخیر با افزایش آگاهی جامعه از کم‌شنوایی و روش‌های درمانی موجود و نیز کاهش تأثیرات اجتماعی استفاده از سمعک در جامعه، دسترسی افراد کم‌شنوا به تسهیلات آموزشی و اجتماعی، گسترش پیدا کرده است.
البته برخی از انواع کم‌شنوایی را می‌توان با دارودرمانی یا جراحی، درمان قطعی کرد، اما در بسیاری دیگر از آسیب‌های شنوایی، امکان درمان قطعی وجود ندارد و با روش‌های بازتوانی شنوایی می‌توان تأثیرات مخرب کم‌شنوایی بر فرد را کاهش داد. با این حال، درمان باید بلافاصله پس از تشخیص کم‌شنوایی آغاز شود. بی‌شک، هر چه سن تشخیص و درمان زودتر باشد، نتیجه درمان بهتر خواهد بود.
