عکس نویسنده

نویسنده : الهام گارسچی

بازدید :

تاریخ : سه شنبه 1393/10/23

زندگی اجتماعی زنبور عسل چگونه است؟ - جلسه سوم

اهداف جلسه:

• آشنایی مختصر با جمعیت زنبور عسل

• آشنایی با شكل شناسی خارجی زنبور عسل

وسایل مورد نیاز: -------------------------

روند کار:

مقدمه

حال كه با اهمیت وجود زنبور عسل، تاریخچه وجود زنبور عسل بر روی كره زمین و انواع نژاد آن آشنا شدیم. قصد داریم ابتدا مختصری درباره جمعیت كندو و سپس شكل شناسی خارجی زنبور عسل بدانیم. در داخل كندو معمولاً ملكه، زنبوران كارگر و زنبور نر زندگی می كنند كه این سه دسته به لحاظ ظاهری و نوع فعالیت در داخل و خارج كندو، باهم متفاوتند. برای تشخیص این سه دسته از یكدیگر و شناخت فعالیت های آنها نیاز است ابتدا با شكل شناسی خارجی زنبور عسل آشنا شویم.

3-1 جمعیت زنبور عسل داخل كندو

در داخل هر کندوی زنبور عسل معمولاً یک ملکه، تعداد زیادی کارگر و وقتی مواد غذایی در کندو کافی، شرایط آب و هوایی مناسب و کلنی در حال رشد باشد تعداد کمی زنبور نر وجود دارد. تعداد کارگرها و نرها در داخل کندو به عوامل مختلفی بستگی داشته و در طول سال این تعداد تغییر می کند. در یک کلنی متوسط در فصل رشد حدود 40-60 هزار کارگر، 2-3 هزار نر و یک ملکه وجود دارد. این تعداد زنبور بصورت اجتماعی زندگی کرده و برحسب سن، فعالیت های کندو بین آنها تقسیم می گردد.

فعالیت زنبور های عسل داخل كندو

از نظر جنسی در کندو دو نوع زنبور وجود دارد که شامل نرها و ماده ها هستند. نرها از تخم های بارور نشده و ماده ها از تخم های بارور شده بوجود می آیند. در هر کلنی وظیفه ملکه تنها تخمگذاری است. مهمترین وظیفه زنبوران نر جفتگیری با ملکه است که هیچگاه داخل کندو صورت نمی گیرد و فقط در بهار و در هوای آزاد انجام می گیرد. تمامی فعالیت های دیگر کندو به عهده زنبوران کارگر که همان زنبوران ماده است صورت می گیرد. این فعالیت ها اعم از موم سازی تغذیه نوزادان و کارهای خارج کندو مانند جمع آوری عسل و گرده گل است.

تفاوت ظاهری زنبور نر و كارگر

اختلاف بین زنبوران کارگر و ملکه اختلافات ظاهری یا فنوتیپیکی بوده و هیچگونه اختلافات ژنتیکی ندارند. این اختلافات در ملکه و کارگرها اساساً بستگی به نوع و مقدار تغذیه در دوران لاروی دارد. عده ای معتقدند که این اختلافات به مقدار مواد غذایی اصلی در دوران لاروی بستگی دارد نه نوع مواد غذایی. مواد غذایی اصلی در تغذیه لاروها ژله شاهانه می باشد.

نرها هم از نظر جنسیت و هم از نظر بعضی از اعضاء خارجی بدن با زنبوران کارگر و ملکه فرق دارند. زنبوران ملکه و کارگر از نظر ژنتیکی با هم شبیه بوده ولی به علت تغذیه مختلف در دوران لاروی هم از نظر ظاهری و هم از نظر بعضی از دستگاه های داخلی بدن با هم فرق دارند.

تفاوت ظاهری زنبور كارگر، ملكه و زنبور نر

3-2 شکل شناسی خارجی زنبور عسل

به دلیل گستردگی مبحث شكل شناسی زنبور عسل در این فصل بخشی از شکل شناسی خارجی زنبور عسل، تقسیمات بدن و ضمائمی که به آن متصل می گردد شرح داده می شود. ادامه این مطلب در جلسه بعد آورده شده است.

زنبور عسل مانند سایر حشرات و بر خلاف مهره داران دارای اسکلت خارجی می باشد. این اسکلت سخت از قطعات و حلقه های سخت کیتینی درست شده که تمام اعضاء داخلی بدن را احاطه کرده و آنها را در مقابل آسیب ها و ضربه های مکانیکی خارجی حفظ می کند.

زنبور عسل حشره ای است تقریباً استوانه ای شکل و تقارن دو طرفی دارد، یعنی اعضاء در قسمت های چپ و راست با هم شبیه می باشند. بدن زنبور عسل مانند سایر حشرات حلقه حلقه بوده و این حلقه ها طوری کنار هم قرار گرفته اند که بدن زنبور را بطور مشخص به سه قسمت سر، سینه و شکم تقسیم می نماید.

شكل ظاهری زنبور عسل (زنبور عسل كارگر)

در روی سر زنبور که قسمت جلویی بدن را تشکیل می دهد، چشم ها، شاخک ها و قطعات دهانی قرار دارند و در روی سینه ضمائم حرکتی زنبور شامل پاها و بال ها مستقر می باشند.

در روی شکم ضمائمی وجود نداشته، بلکه فقط در انتهای آن دستگاه تناسلی خارجی قرار دارد. نیش که در انتهای بدن زنبوران ماده قرار دارد از تغییر شکل تخم ریز بوجود آمده است. بیشتر ضمائم زنبور عسل مفصلی یا بند بند می باشند.

1- سر

سر زنبور جمجمه سختی است که در جلو بدن قرار دارد. سر از روبرو مثلثی و در قسمت عقب یعنی محل اتصال به گردن کمی فرو رفته است. در روی سر زنبور قطعات دهانی و اعضاء حسی مهمی چون چشم های ساده، مرکب و شاخک ها قرار می گیرند. سر حشرات توسط قطعه نرمی بنام گردن به سینه متصل می گردد.

سر زنبور عسل

2- چشم ها

زنبور عسل دو نوع چشم دارد. چشم های مرکب و چشم های ساده. چشم های مرکب به صورت لوبیایی و بزرگ در دو طرف و بالای سر قرار دارند. هر کدام از چشم های مرکب از تعداد زیادی سلول های شش وجهی درست شده اند که هر کدام بعنوان یک واحد بینایی عمل می کنند. تعداد سلول های شش وجهی در زنبور نر خیلی بیشتر از زنبور ملکه و کارگر می باشد. چشم های ساده سه عدد هستند که در فرق سر و در بین چشم های مرکب به صورت قرینه قرار می گیرند. چشم های ساده معملاً از یک عدسی بسیار ساده درست شده اند. مجموعه چشم های ساده و مرکب، حس بینایی زنبور را تشکیل می دهند.

چشم زنبور عسل

3- شاخک ها

شاخک ها زواید بندبند بوده که به تعداد یک جفت در جلو و معمولاً در بین و کنار چشم های مرکب قرار می گیرند. تعداد بندها در زنبورهای نر 13 و در زنبور ملکه و کارگرها 12 بند هستند. در روی شاخک هفت نوع سلول های حسی تشخیص داده اند، که به عنوان اعضاء حسی تماسی، بویایی و همچنین اعضاء حسی که نسبت به درجه حرارت، رطوبت و گاز کربنیک حساس می باشند مشخص گردیده اند.

شاخك های زنبور عسل

4- قطعات دهانی

به طور کلی قطعات دهانی زنبور عسل از چهار قسمت زیر دست شده است:

الف ـ لب بالا

در جلو سر و جلو سایر قطعات دهانی قطعه سخت مستطیلی شکلی قرار دارد که توسط قسمت نرمی به جلو سر یا صورت متصل می گردد.

قطعات دهانی زنبور عسل

ب ـ آرورا های بالا

در زیر لب بالا دو زایده بسیار سخت معمولاً قهوه ای یا سیاهرنگ، مقعر الطرفین که از دو نقطه به جمجه سر متصل گردیده که دارای حرکت افقی بوده و در عمل تغذیه و همچنین ساختن لانه های مومی بکار برده می شوند.

ج ـ آرواره های پایین

آرواره های پایین در قسمت زیر یا عقب آرواره های بالا قرار می گیرند. هر آرواره پایین از پنج قسمت تشکیل یافته است.

د ـ لب پایین

لب پایین در وسط دو آرواره پایین قرار داشته و خود مانند آرواره پایین از 5 قطعه درست شده است. از رویهم قرار گرفتن زواید لب پایین و آرواره های پایین، خرطوم، زبان و در نتیجه کانال مواد غذایی و کانال بزاقی به وجود می آیند.

تکلیف: برای این جلسه اطلاعات اجزاء خارجی بدن زنبور عسل را با تفكیك نوع آن (زنبور كارگر،نر یا ملكه) به همراه تصویر هر بخش به صورت یك روزنامه دیواری درآورده و برای مابقی بخش های بدن زنبور عسل كه در جلسه آینده می آموزیم فضای كافی قرار دهید.

محل بازدید/ اردو/ خرید: برای این جلسه كافی است یك زنبور اتاله شده را در اختیار داشته باشید تا با اجزاء خارجی بدن آن بیشتر آشنا شوید . بهتر است زنبور اتاله شده از هر سه نوع، زنبور كارگر، زنبور نر و ملكه باشد. زنبور های عسل اتاله شده را می توانید در نمایشگاه های حشرات مشاهده نمایید.

منابع مطالعه:

برای كسب اطلاع بیشتر به منایع زیر مراجعه نمایید.

- كتاب راهنمای پرورش زنبور عسل (‌فصل دهم- كالبد شناسی زنبور عسل)، تألیف:دكتر مسعود هاشمی

- كتاب زنبور عسل و پرورش آن (فصل هشتم- ساختمان بدن زنبور عسل)، تألیف: دكتر نعمت الله شهرستانی

- کتاب زنبور عسل، تألیف:مهندس سید جاود سعادتمند

- وب سایت فارسی زبان زنبور عسل ایران:

www.mellifera.ir/modules.php?name=News&file=article-seo&sid=231--