شکنجه‌های سیا
نگاهی گذرا به کتاب «دکترین شوک؛ ظهور سرمایه‌داری فاجعه» اثر «نائومی کلاین»
خانم کلاین در جای جای این کتاب نشان می‌دهد که سرمایهدارىِبنیادگرا نه فقط با دموکراسی عجین نیست، بلکه نوزادى است که قابلهاش بىرحمانهترین شکلهاى قهر و اجبار بوده است- قهر و اجباری که ضرباتِش هم برپیکر جامعه سیاسى و نیز بر بدن‌های رنجور تعداد بىشمارى از افراد جامعه وارد آمده است.
گزارش مهم کمیته اطلاعاتی سنای آمریکا درباره کاربرد احتمالی شکنجه در بازجویی سیا در روز گذشته، (سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا) از مظنونان در «جنگ علیه تروریسم» بعد از مدت‌ها تأخیر منتشر شد.
نکته جالب توجه در این تحقیق 6700 صفحه‌ای که گزارش منتشرشده صرفاً خلاصه‌ای از آن است آشکار شدن بی‌نتیجه بودن شکنجه ها است زیرا که این شیوه‌ها به «اطلاعات مهم و قابل‌پیگیری» منجر نشده و جزییات به‌دست‌آمده از این بازجویی‌ها در دفاع از امنیت ملی آمریکا «کلیدی» نبوده است. در این گزارش که به گفته رئیس کمیته اطلاعاتی سنا، سناتور دیان فاینستاین نتیجه دست‌کم بررسی 19 بازداشتگاه مخفی سی آی ای در کشورهای ثالث و بازجویی دست‌کم 119 نفر با شیوه‌های خشن که در مواردی به شکنجه تبدیل‌شده است، از روش‌های به‌اصطلاح «خشونت‌آمیز» شکنجه تعریفی هم چون «محرومیت از خواب، سیلی و کوبیدن فرد به دیوار، جای دادن بازداشتی در جعبه‌های کوچک، نگهداری فرد در انزوا و تهدید مدام به مرگ» آمده است؛ اما در مورد چرایی این‌گونه شکنجه‌ها، یا هدف اصلی این روش خاص شکنجه که در گزارش منتشر شده از آن به عنوان «شکنجه خشونت‌آمیز» یاد شده است یا حتی ارتباط آن با علم «روان‌پزشکی» چیزی بیان نشده است. البته باوری عمومی در مورد شکنجه وجود دارد که آن را تنها روشی برای تخلیه اطلاعاتی افراد خراب‌کار می‌داند که به سود جامعه است و کاربرد مناسبی در «جنگ با تروریسم» دارد؛ اما اگر کمی در سخن «آلفرد دبلیو. مک کوی» مورخ تاریخ شکنجه که از شکنجه‌های جدید مانند ایجاد شوک به‌وسیله محرومیت‌های حسی و ... به‌عنوان «اولین انقلاب واقعی در علم سنگدلانه تحمیل درد طی بیش از سه قرن» یادکرده است، تأمل‌کنیم به نتیجه‌ای یکسر متفاوت میآ‌رسیم.
نائومی کلاین در فصل اول پاره نخست کتاب «دکترین شوک؛ ظهور سرمایه‌داری فاجعه» با عنوان «دکتر ایوون کامرون و پژوهش جنون‌آمیز وی برای زدودن و بازآفرینی ذهن انسان، با همکاری سازمان سیا» به چگونگی آغاز کار سیا برای به کار گرفتن این‌گونه شکنجه (ایجاد بی‌خوابی، نگهداری در اتاق انزوا و ...) ارتباط آن با پژوهش‌های دیوانه‌وار روان‌پزشک آمریکایی، «ایوون کامرون» می‌پردازد. ایوون کامرون که یکی از سه روان‌پزشک آمریکایی بود که از آنان خواسته شد تا در مورد سلامت روانی «رودلف هس» در محاکمات جنایت‌های جنگی نازی‌ها در دادگاه نورنبرگ شهادت بدهند، درحالی‌که خود دست‌کمی از «خالق آشویتس» نداشت. کمی خنده‌دار به نظر می‌رسد از مخترع دستگاهی به نام «پیج_ راسل» که برای قالب شکنی (به عبارتی بازآفرینی) ذهن بیماران روان رنجور «به‌جای یک شوک، شش تکانه پی‌درپی وارد می‌آورد» خواسته شود در مورد سلامت روانی کسی که آشویتس را به کارگاه آدم کشی تبدیل کرد شهادت بدهد.
بر مبنای مستندات ارائه‌شده در کتاب، کار پژوهشی دکتر کامرون که سازمان سیا در سال 1957 از طریق پول‌شویی سازمانی واسطه تحت نام «انجمن تحقیقات بوم‌شناسی انسانی» هزینه مالی آن را بر عهده می‌گیرد بر رد نظریات گفتار درمانی فروید است. آنجا که فروید می‌کوشید با «گفتار درمانی» به علل ریشه‌ای بیماریآ‌های روانی بیماران برسد که بعد از عدم جامعیت این روش (زیرا همه بیماران هیپنوتیزم نمی‌شدند و باعث ارتباطی خاص میان بیمار و روانکاو می‌شد)، به روش «تداعی آزاد» روی آورد تا در آن بیماران «لایه فوقانی ضمیر آگاهشان» را کنار بزنند. این روش به‌منزله وسیله‌ای برای رسیدن به «موضوعات فراموش‌شده ناخودآگاه فرد بیمار» بود که وظیفه اصلی روانکاو نیز به شمار می‌آمد؛ اما دکتر کامرون که کوچک‌ترین اعتقادی به روش فرویدی نداشت، با باور به اینکه «اگر در هجمه‌ای همزمان به مغز، از همه‌چیزهایی استفاده شود که عملکرد مغز را مختل می‌کند. آنگاه می‌توان به مرحله «لوح سپید» رسید ، «انستیتو آلن مموریال» را به آزمایشگاه شکنجه تبدیل کرد. وی با اعتقاد به اینکه ایجاد اتاقک انزوا، از بین بردن کل تجربیات حسی انسان با روش‌های گوناگون من‌جمله عوض کردن زمان وعده‌های غذایی، تزریق دزهای بالای مواد روان‌گردان به‌طوری‌که فرد بیمار به مدت بیست و دو ساعت در خواب باشد و روش‌های خلاقانه بسیار دیگر، نقص سوگندنامه پزشکی (بقراط) نیست زیرا که این اقدامات خشونت‌بار که پر واضح است همان نابودی ذهن بیمار است، «اولین گام در مسیر سلامت روانی آن‌هاست» افراد متفاوت را در مدت‌زمان‌های مختلف تحت شکنجه‌های خشونت‌باری قرار داد، شکنجه‌هایی که سازمان سیا آمریکا حامی مالی آن، منتظر نتایج عملی آزمایش‌ها بود تا هر چه زودتر در لوای آنچه در بحبوحه جنگ سرد «اقدامات کافی برای مقابله جاسوسان آمریکایی با شست‌وشوی ذهنی در شوری به هنگام اسارت» اعلام می‌کرد، به کارآمدترین و سودده‌ترین روش‌های شکنجه «مدرن» برسد. بر طبق اطلاعاتی که از دسته‌بندی محرمانه سازمان اطلاعات و امنیت آمریکا خارج‌شده‌اند، روش شکنجه مدرن بر اساس آزمایش‌ها دکتر کامرون، در همان سال‌ها، در جزوه ای 128 صفحه‌ای بانام «کوبارک» در اختیار شکنجه گران قرار گرفت. دستورالعملی که «مدعی است که اگر روش‌های ارائه‌شده (روش‌های مدرن شکنجه) به‌طور کامل و صحیح مورد استفاده قرار بگیرند بازجویان بر منبع اطلاعاتی مقاوم چیره شده و ظرفیت وی را برای مقاومت نابود خواهند کرد». گویا هنوز این دفترچه در میان شکنجه‌گران آمریکایی دست‌به‌دست می‌شود و بعد از حدود گذشت چند دهه، هیچ روش خلاقانه دیگری به آن اضافه نشده است. گزارشی که دیروز منتشر شد همان‌طور که در ابتدای متن صحبت آن رفت، این‌گونه شکنجه‌ها را بدون هیچ ثمری اعلام کرد، هرچند که تاکنون بارها سازمان سیا مجبور شده است غرامت‌های سنگینی به افرادی بدهد که زمانی با این روش خواسته بر «سوژه مقاوم» پیروز شود، اما گویا سازمان اطلاعات آمریکا، هنوز در آرزوی ایجاد لوح پاک‌شده انسانی ایست تا بتواند دنیایی یکسر مطیع خود را بسازد.
صحبت نائومی کلاین، در کتاب «دکترین شوک؛ ظهور سرمایه‌داری فاجعه» بیشتر در مورد «سرمایه‌داری فاجعه» است، سرمایه‌داری که برنامه‌های اقتصادی خود را همراه با یک شوک طبیعی (زلزله، سیل...) یا غیرطبیعی (کودتا، جنگ...) پیاده می‌کند تا بتواند خود را تثبیت کند. بحث کلائن پیرامون این موضوع به حدود هفت‌صد صفحه می‌رسد که در این متن تنها از تکه‌ای چهل‌صفحه‌ای از کتاب سخن به میان آمد. پر واضح است که موضوعات بسیار دیگری در این کتاب هست که با خواندن آن‌ها دیدگاهی متفاوتی به رویدادهای اطرافمان پیدا می‌کنیم، چیزی شبیه به احتیاطی که «الی لونتال» از آن سخن می‌گوید: آنچه در نگاه نخست بالنسبه در نظر ما جهان بی‌زیان سرگرمی و مصرف می‌نماید، اگر در معرض مشاهده دقیق‌تری قرار گیرد، خود را قلمرو وحشتی روحی نشان خواهد داد که توده‌ها در حیطه آن به شناخت غفلت پذیری و بی‌اهمیتی زندگی روزمره خود نیاز دارند. در جهان «ترین» ها میان آگهی‌های تبلیغاتی و وحشت وحدتی ناگسستنی وجود دارند.
این اثر که به ترجمه‌ی مهرداد(خلیل) شهابی و میرمحمود نبوی توسط نشر «کتاب آمه» منتشر شده‌است چهارمین دفتر از مجموعه کتاب‌های «پشت پرده مخملین» است. دفترهای پیشین این مجموعه عبارت بودند از:
1- «اعترافات یک جنایتکار اقتصادی»، جان پرکینز، ترجمه میرمحمود نبوی ومهرداد (خلیل) شهابی، نشر اختران، چاپ اول 1385
2- «به من دروغ نگو! (گزارش‌هایی تاریخ‌ساز از روزنامه‌نگاران کاوشگر)»، به کوشش جان پیلجر، ترجمه مهرداد (خلیل) شهابی و میرمحمود نبوی، نشراختران، چاپ اول 1387.
3- «اربابان جدید جهان»، جان پیلجر، ترجمه مهرناز شهابی و مهرداد (خلیل) شهابی، نشراختران، چاپ اول 1388.
هوارد زین، مورخ فقید برجسته‌ی آمریکایی و نویسنده کتاب ماندگار «تاریخ مردم آمریکا» در مورد این کتاب می‌گوید:
«عالی است، از مهم‌ترین آثاری است که از گذشته‌های دور تا به امروز خوانده‌ام»
مطالب این کتاب فقط بخشی از آن چیزی است که از روی بی خبری کامل، در کتاب‌های درس اقتصاد ناگفته می‌ماند.
فهرست مطالب کتاب:
پیشگفتار مترجمان
مقدمه- تهی زیباست: سه دهه امحا و بازسازیِ جهان*
پاره‌ی نخست- دو استاد شوک‌درمانی: پزوهش و توسعه
فصل 1: آزمایشگاه شکنجه: دکتر ایووِن کامرون . پژوهش‌های جنون آمیز وی برای زدودن و بازآفرینی ذهن انسان، همکاری با سازمان سیا
فصل 2: دیگر استادِ شوک درمانی: میلتون فریدمن در جستجوی آزمایشگاهی برای اقتصاد آزاد
پاره‌ی دوم- نخستین آزمایش: دردهای زایش
فصل 3: مراحل شوک: زایش خونین ضد انقلاب
فصل 4 : پاکسازی لوح: ترور انجام وظیفه می‌کند
فصل 5: کلاً نامرتبط: چگونه یک ایدئولوژی را از جنایاتش تطهیر کردند
پاره‌ی سوم- ماندگاریِ قوانین مخرّب چون بمب در حاکمیت دموکراسی
فصل 6: جنگ نجات‌بخش: تاچریسم و دشمنان به درد بخورش
فصل 7: استاد جدید شوک درمانی: جنگ اقتصادی جایگزین دیکتاتوری می‌شود
فصل 8: کارساز بودن بحران‌ها: نحوه‌ی عرضه‌ی شوک‌درمانی
پاره‌ی چهارم- بیراهه رفتن در مسیر گذار: آنگاه که می‌گریستیم، آنگاه که بر خود می‌لرزیدیم و آنگاه که می‌رقصیدیم
فصل 9: در بستن به روی تاریخ: بحرانی در لهستان، کشتاری جمعی در چین
فصل 10: تولد دموکراسی در بند: آزادی در بند کشیده شده‌ی آفریقای جنوبی
فصل 11: آتش بازیِ دموکراسی نوپا: روسیه «گزینه‌ی پینوشه» را انتخاب می‌کند
فصل 12: کارت شناسایی نظام سرمایه‌داری: روسیه و عصر جدید بازار بی‌نزاکت
فصل 13: بگذار بسوزد: غارت آسیا و «سقوط دیوار برلین دوم»
پاره‌ی پنجم- زمانه‌ی هولناک: ظهور «مجموعه‌ی سرمایه‌داری فاجعه»
فصل 14: شوک‌درمانی در ایالات متحده آمریکا: حباب «امنیت کشور»
فصل 15: حکومت صنف‌گرا: حذفِ درِ گردان و ساخت گذرگاه سرپوشیده
پاره‌ی ششم- عراق، تکرار داستانی قدیمی: شوک زیاد از حد
فصل 16: نابودی عراق: به دنبال «الگویی برای خاورمیانه»
فصل 17: تفِ سربالای ایدئولوژی: فاجعه‌ای با ماهینی دقیقاً سرمایه‌دارانه
فصل 18: روز از نو، روزی از نو: از لوح پاک و نانوشته تا زمین سوخته
پاره‌ی هفتم- منطقه‌ی سبز منقول
فصل 19: زدودن ساحل دریا: دومین سونامی
فصل 20: آپارتاید فاجعه: دنیایی از مناطق سبز و مناطق قرمز
فصل 21: از کف رفتن انگیزه‌ی صلح: اسرائیل: یک هشدار
موخره- آثار شوک رفته رفته محو می‌شود
نمایه
منابع:
ایمنا /محمدرضا غلام شاهی
انسان شناسی و فرهنگ
