مهم ترین جایی که مولا دستم را گرفت!

هر پدیده ای در عالم هستی علّتی و حکمتی دارد؛ که شک در اعتقادات نیز از این امر مستثنی نیست. گاه شک در اعتقادات می تواند نعمتی از جانب خدای حکیم باشد که بنده خود را از این طریق به سوی یقین های بالاتری سوق می دهد؛ لذا شک از هر سنخی که باشد می تواند باعث رشد و ترقّی انسان شود به شرط آنکه انسان از شک خود نتیجه نگیرد. برخی افراد به محض اینکه در چیزی شک می کنند حکم می کنند که آن چیز وجود ندارد؛ درحالی که شک نه یقین است و نه انکار، بلکه در بین این دو قرار دارد؛ لذا شخص شاکّ تا دلیلی بر اثبات یا ردّ هر کدام از دو سمت مساله نداشته باشد منطقاً نمی تواند یکی را بر دیگری ترجیح دهد.

یکی از شکوک که گاهی اوقات انسان را در بر میگیرد شک در وجود خداست! یعنی هرچه دیگران از حضور خدا حرف می زنند چون احساسی باین نتیجه می رسم بعد مدتی دوباره دچار تردید می شویم! اما باید برای از بین بردن این شک از اذهان به براهینی استدلالی که در این زمینه است کمک گرفت، مثلا برهان نظم! امام علی در این مقام خیلی زیبا دست فکرمان را گرفته اند توجه کنید!

بدون شک، برهان نظم یکی از متداول ترین براهینی است که بر وجود خدا اقامه شده است. این برهان نیز همانند بعضی از براهین اثبات وجود خدا، تاریخی به بلندی عمر انسان ها دارد. آدمیان از قدیم الأیام با مشاهده پدیده های منظم و هماهنگ به این فکر می افتادند که این نظم و هماهنگی موجودات، معلول چیست. آیا خود اجزاء با همکاری یکدیگر این نظم را پدید آورده اند یا این که ناظمی حکیم و با تدبیر، این اجزاء را با چنان دقت منظم کرده است؟ انسان بر اثر تأمل و تعمق در ساختار موجودات به این نتیجه می رسد که ناظمی حکیمی، چنین ساختار منظمی را پدید آورده است و به تعبیری این مجموعه های منظم نشانه های تدبیری است که ما را به خدا رهنمون می کند چنانچه امیرالمومنین علی علیه السلام می فرمایند: این خداست که با نشانه های تدبیر که در آفریدگانش دیده می شود، بر عقل ها آشکار شده است. ظهر فی العقول بما یری فی خلقه من علامات التدبیر.( نهج البلاغه، خطبه 182)

برهان نظم با بیان ساده

مقدمه ی اوّل: عالم طبیعت، پدیده ای منظم است یا این که در عالم طبیعت، پدیده های منظم وجود دارد.

مقدمه ی دوم: بر اساس بداهت عقلی هر نظمی از ناظم حکیم و با شعوری برخاسته است که بر اساس آگاهی و علم خویش، اجزاء پدیده منظم را با هماهنگی و آرایش خاصی برای وصول به هدف مشخصی در کنار هم نهاده و آن را بر اساس طرح حکیمانه ای منظم ساخته است.

بنابراین عالم طبیعت که پدیده ای منظم است ناظم حکیم و با شعوری که خدا نام دارد، آن را تدبیر کرده است.

در قرآن و روایات معصومین علیهم السلام، مخصوصاً در تعابیر امیرالموءمنین علی علیه السلام به این برهان اشاره شده است که برخی از آنها را مورد استناد قرار می دهیم و سپس با تفصیل بیشتر تقریرهای مختلف برهان نظم را با استشهاد به کلامات امیرالموءمنین علی علیه السلام مطرح می نماییم.

1. قرآن در آیات بسیار از جمله این آیه به موارد نظم در آسمان ها و زمین و خلقت انسان ها و جنبدگان اشاره می کند و آنها را نشانه هایی برای راهنمایی به ناظم حکیم معرفی می نماید:

«اِنَّ فِی السَّموات والاءرض لاعلیها السلام یات لِلْمُوءْمِنین* وَفی خلقکم ومایبثُ من دابة آیات لقوم یوقنون* واختلاف اللیل والنّهار و ما أنزل الله من السَّماء من رزق فَاگحیا بهِ الاگرض بَعد مَوتها وتَصریف الرِّیاح آیات لقوم یعقِلون* تِلک آیات الله نَتْلُوها عَلَیک بِالحَقّ فَباگی حدیث بَعد الله وآیاته یوءمِنُون».( جاثیه/36.)

«به راستی در آسمان ها و زمین، برای موءمنان نشانه هایی است و در آفرینش خودتان و آنچه از [انواع] جنبدگان پراکنده می گرداند برای مردمی که یقین دارند، نشانه هایی است و [نیز در ] پیاپی آمدن شب و روز و آنچه خدا از روزی از آسمان فرود آورده و به [وسیله [آن زمین را پس از مرگش زنده گردانیده است و [همچنین در ] گردش بادها [به هر سو] برای مردمی که می اندیشند نشانه هایی است. این[ها]ست آیات خدا که به راستی آن را بر تو می خوانیم، پس، بعد از خدا و نشانه های او به کدام سخن خواهند گروید».

2. امیرالموءمنین علی علیه السلام نیز دربیاناتشان بسیار از نظم و تدبیر جهان و موجودات سخن می گویند که با مشاهده این موارد نظم می توان به ناظم حکیم و با شعور که خدا می باشد، آگاهی پیدا کرد:

الف)در اتقان صنع، نشانه ای کافی بر خداوند است و در ترکیب طبیعت (اشیاء) دلیل کافی بر او وجود دارد و در حدوث خلقت برهان کافی بر قدیم بودن او و در استحکام صنع مخلوقات عبرتی است کافی برای شناخت او. (بحارالأنوار:4/221/2.)

ب) آثار حکمت خدا در آفریده های بدیعش هویداست و آنچه آفریده حجت و دلیلی بر وجود او و منتسب به او هستند هر چند به ظاهر مخلوقی خاموشند ولی دلیل گویا بر تدبیر ذات پاک او می باشند. (نهج البلاغه، خطبه91)

ج) آیا به خردترین چیز که آفریده نمی نگرند که چه سان آفرینش او را استوار داشته و ترکیب آن را برقرار ، آن را شنوایی و بینایی بخشیده و برایش استخوان و پوست آفریده، بنگرید به مورچه که جثه آن کوچک و پیکره آن لطیف و زیباست. ( نهج البلاغه، خطبه 185)

3. امام باقرعلیه السلام در روایتی می فرماید:

کسی که خلقت آسمان ها و زمین واختلاف شب و روز و دوران افلاک و خورشید و ماه و نشانه های شگفت انگیز او را راهنمایی نکند بر این که آنچه در ورای اینها وجود دارد عظیم تر است، پس او در آخرت، کوردل و گمراه خواهد بود. . (التوحید، ج6، ص 445)

از مجموع آیات و روایات به خوبی برمی آید که یکی از راههای شناخت خدا، تأمّل در آثار صنع و حکمت خداوند است و به تعبیری از نظم شگفت انگیز در این مخلوقات می توان دست توانای خداوند را که ناظم جهان است، مشاهده کرد. اینک به توضیح مفهوم نظم، و ویژگیهای آن و تقریرهای مختلف این برهان می پردازیم.

تعریف نظم: از بیانات امیرالموءمنین علی علیه السلام در باب برهان نظم برمی آید که نظم معنای روشنی دارد و در مقابل هرج و مرج است که می توان آن را چنین نیز تعریف کرد: پدیده منظم مجموعه ای است که اجزاء آن به نحوی در کنار هم و در ارتباط با یکدیگر قرار گرفته باشند که در مجموع هدف مشخصی را تعقیب کند. یا این که نظم، گرد آمدن اجزاء متفاوت با کیفیت و کمیت ویژه ای در یک مجموعه است به طوری که همکاری و هماهنگی آنها، یک هدف معین را تأمین کند. برای توضیح نظم، می توان تعریف مصداقی نیز کرد یعنی اگر مصادیق نظم را برشماریم، معنای نظم روشن می شود.

فرآوری: زین الدینی  

بخش نهج البلاغه تبیان

منابع:

برهان نظم از دیدگاه امام علی (ع) نویسنده: محمد، محمدرضایی

براهین اثبات خدا شناسی، سایت پرسمان دانشجویی

مطالب مرتبط:

آیا خدا وجود دارد؟!

براهین وجود خدا (6)

دلیل وجود خدا چیست؟

علت اینکه گاهی اوقات غمگینیم!