راهی طولانی تا ساحل دریای بی پهنای اسوه ای یگانه
«به درستی که صبر نیکوست مگر بر دوری تو و بی تابی بد است مگر بر مصیبت تو. قطعا که مصیبت تو بسیار بزرگ است و هر مصیبتی قبل و بعد از آن، ناچیز.[1] اگر نبود كه امر فرمودی به شكیبائى و نهى كردی از بی تابی، آنچنان بر تو میآ‌گریستیم که اشکی كه از چشم مىآید تمام گردد.... فداى تو باد پدر و مادرم، ما را نزد پروردگار خود یاد كن، ما را از یاد مبر».[2]
مصیبت از دست دادن رسول خدا صلی الله علیه و آله آنچنان بزرگ است که امیرالمومنین علی علیه السلام در هنگام دفن زهرای اطهر نیز، برای تسلای دل داغ دار خویش چنین می گوید:
« اى پیامبر، از فراق دختر برگزیده و پاكت پیمانه صبرم لبریز شده و طاقتم از دست رفته، اما پس از رو برو شدن با رحلت تو، هر مصیبتى به من برسد قابل تحمل است؛ با دست خود تو را در میان قبر قرار دادم، و هنگام رحلت سرت بر سینهام بود كه قبض روح شدى، فانا للّه و انا الیه راجعون».[3]
خدای متعال به اهل اسلام می گوید: «قطعا رسول خدا برای شما الگویی نیکو است؛ برای آنها که به خدا و قیامت امید داشته و بسیار یاد خدا کنند.»[4]
آنچه مهم است شناختن آن جناب و الگو پذیری از ایشان است. و یکی از بهترین منابع برای شناخت رفتار و اخلاق فرستاده خدا، کتاب خدا است. در قرآن علاوه بر توصیف هایی که برای رسول الله صلی الله علیه و آله آمده است، دستورهای فراوانی نیز به ایشان داده شده است.
از آنجا که رسول خدا صلی الله علیه و آله مطیع کامل دستورات الهی بوده، تمام آنها را با میل و رغبت کامل انجام می داد. یکی از راه های شناخت رفتار ایشان همین دستورهای خدای متعال به او است؛ چه اینکه قطعا پیامبر صلی الله علیه و آله این دستورها را اجرا کرده است. پس مفاد تمام این دستورات نیز جزو سیره و رفتار رسول الله صلی الله علیه و آله به حساب می آید.
پناهگاه شجاعانِ میدان نبرد
شجاعت، استواری و انعطاف ناپذیری پیامبر صلی الله علیه و آله در برابر کفار و منافقان بسیار شدید بود. آن حضرت چنان بود که امیر المومنین علی علیه السلام، پهلوان صحنه های سخت نبرد، چنین می گوید: «آنگاه که جنگ بسیار شدید می شد، ما همگی به رسول خدا صلی الله علیه و آله پناه می‌بردیم، در این حال هیچ کس از او به دشمن نزدیکتر نبود!»[5]
پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله پیروان خود را به خوبی ها خوانده، از بدی ها پرهیز می دهد، پاکی ها را برایشان جایز و آنان را از پلیدی ها بر حذر می دارد و زنجیرهایی را که بر خود بسته اند از آنان باز می کند
سرسخت با دشمنان خدا، مهربان با دوستان خدا
ایشان همان کسی است که خدای متعال رفتارش با کفار را شدید و سخت می داند.[6] رسول خدا صلی الله علیه و آله با کفار و منافقان جنگیده و بر آنان تنگ گرفته است.[7] او مامور بود در برابر کافران، جهادی بزرگ راه بیاندازد.[8] رسول گرامی صلی الله علیه و آله نه تنها خود با اهل کفر می‌جنگید، بلکه به دستور الهی مومنان را نیز بر این کار ترغیب می کرد.[9]
اما همین مردِ بزرگ میدان جهاد، و انسان سختگیر بر دشمنان خدا، چنان قلب رئوفی دارد که خدا در توصیفش او را رحمتی برای تمام انسانها می داند![10] او کسی است مقصد رسالتش نجات همه انسانها، از تاریکی‌ها به روشنایی بود.[11] فرزند عبدالله آنقدر بر گمراهی و هدایت نشدن کافران غصه خورد که خدای متعال -که خود سرچشمه همه رحمت ها و مهربانی ها است- دو بار با حالتی عتاب گونه به او فرمود: «چه بسا از غصه ی اینکه ایمان نمی‌آوردند] و از ظلمتها به نور کوچ نمی کنند[خودت را دق دهی!»[12] خدای متعال رسولش را به مردم (چه مومن و چه غیر مومن) چنین معرفی می کند: « رسولی نزدتان آمد که از خودتان است. سختی های شما بر او گران بوده، برای نجات و هدایت شما حرص می‌خورد».[13]
باده آب حیات بر لبان تشنگان ایمان
هر چند در قرآن آیات متعددی در موضوع دلسوزی رسول خدا صلی الله علیه و آله برای تمام مردم آمده است، اما رفتار آن جناب با اهل ایمان توصیفی زیباتر دارد.
پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله، مومنان را به آب حیات دعوت کرده است، آبی که هر کس از آن بنوشد زنده خواهد شد.[14] او آنچنان در راه رساندن این آب، خود را به زحمت انداخته است، که خدای مهربان با حالتی تند می فرماید:
«طاها![15] ما قرآن را بر تو نازل نکردیم تا خود را اینقدر در سختی بیاندازی».[16]
خدای متعال در پایان آیه هایی که در آن رسولش را برای عموم مردم معرفی کرده است، وصفی مخصوصِ ارتباط پیامبر صلی الله علیه و آله با مومنان اضافه می کند تا بفهماند او برای اهل ایمان دلسوزی چند برابر دارد:
«رسولی نزدتان آمد که از خودتان است. سختی های شما بر او گران بوده، برای نجات و هدایت شما حرص می خورد و بر مومنانِ شما، رووف و مهربان است».[17]
در همان آیه که رسول خدا صلی الله علیه و آله و همراهانش مدال شدت و استواری در برابر کفار را از خدا دریافت می‌کنند، بلافاصله به زینت رحمت با یکدیگر نیز آراسته می شوند:
«محمد، رسول خدا و آنان که با اویند، بر کفار شدید، اما با یکدیگر مهربانند».[18]
فرزند عبدالله آنقدر بر گمراهی و هدایت نشدن کافران غصه خورد که خدای متعال -که خود سرچشمه همه رحمت ها و مهربانی ها است- دو بار با حالتی عتاب گونه به او فرمود: «چه بسا از غصه ی اینکه ایمان نمی آوردند ]و از ظلمت ها به نور کوچ نمی کنند[ خودت را دق دهی!»
پیامبر صلی الله علیه و آله که خدایش او را رحمتی برای همه معرفی کرده است، به مدد رحمت الهی، علاوه بر این مهربانی عمومی، با اهل ایمان نرمی ویژه ای دارد؛ نرمی ای که به دنبال آن، از خطاهاشان چشم پوشیده، برایشان از درگاه الهی استغفار می کند:
«پس با مدد رحمت الهی، با آنان (مومنان) نرم شدی... پس آنان را ببخش و برایشان استغفار کن».[19]
پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله پیروان خود را به خوبی ها خوانده، از بدی‌ها پرهیز می دهد، پاکی ها را برایشان جایز و آنان را از پلیدی ها بر حذر می دارد و زنجیرهایی را که بر خود بسته‌اند از آنان باز می کند.[20] پیامبر صلی الله علیه و آله، اهل ایمان را از آلودگی ها تطهیر کرده، باعث رشد و آراستگی آنان شده و با صلوات فرستادن بر آنان، به آنان آرامش می بخشد.[21]
تمام اینها اوصافی است که خدای متعال در کتاب خود برای آخرین فرستاده خویش بیان فرموده است. اما شاید زیباترین تعبیر در مورد رفتار رسول الله صلی الله علیه و آله با مومنان، زیر پَر گرفتن پیروانش باشد: «به مومنان رسیدگی کن و با لطف و رحمت آنان را در بر گیر و مراقبشان باش».[22]
راهی که باید طی کرد
اگر اینها، رفتار و سیره رسول خدا صلی الله علیه و آله است و ما باید از ایشان الگو بگیریم، اگر ما نیز باید با کافران شدید و با مومنان[23] چنین رفتار مهربانانه ای داشته باشیم، هنوز تا نزدیک شدن به ساحل دریای بی پهنای رفتار آن اسوه‌ی یگانه ، راه طولانی ای را باید طی کنیم.
پی نوشت:
[1] - نهج البلاغه(صبحی صالح)، کلمات قصار 292.
[2] - نهج البلاغه(صبحی صالح)، خطبه 235.
[3] - ترجمه گویا و شرح فشردهاى بر نهجالبلاغه، ج2، صفحهى 358.
[4] - احزاب،21.
[5] - نهج البلاغه صبحی صالح، غریب کلامه، ش 9.
[6] - فتح29.
[7] - توبه73 و تحریم9.
[8] - فرقان 52.
[9] - انفال65.
[10] - انبیاء،107. آنجا که غیر مسلمانان در برابر اسلام علم جنگ برداشته، دست به توطئه و آسیب رسانی میزنند، رسول خدا صلی الله علیه و آله به شدت بر آنان میخروشد. همچنین اگر مانع ترویج اسلام و رسیدن پیام آن به دیگران شوند، نبی مکرم صلی الله علیه و آله با قدرت در رفع مانع تلاش میکند. اما در غیر این صورت، و حتی در همین حال نیز، برای گمراهان دلسوز بوده، اگر خودشان روزنه امیدی باز گذاشته باشند او در جهت هدایتشان کوشش میکند.
[11] - ابراهیم،1.
[12] - شعرا،3 و نزدیک به همین معنا کهف،6.
[13] - توبه، 128.
[14] - انفال24: هرچند مورد آیه مربوط به جهاد با دشمن است اما همانطور که علامه طباطبایی فرموده است منظور آیه این است که تمام دعوتهای رسول خدا صلی الله علیه و آله زنده کننده است. ر.ک: تفسیر المیزان،ج9،ص45.
[15] - بنا بر برخی روایات، طاها یکی از نامهای رسول خداست: ر.ک: البرهان، ج3، ص748 و المیزان، ج14، ص127.
[16] - طه،1و2.
[17] - توبه، 128.
[18] - فتح29.
[19] - آل عمران، 159. نکته ی قابل توجه در این آیه این است که خدایی که به رسولش دستور میدهد برای مومنان استغفار کند، در آیه 80 سوره توبه میفرماید: «اگر برای منافقان هفتاد بار هم استغفار کنی، هرگز خدا آنان را نخواهد بخشید!!»
[20] - اعراف،158.
[21] - توبه،103.
[22] - حجر،88 و شعرا،215. برای روشن شدن معنای دقیق آیه ر.ک: المیزان، ج12،ص 192 و193.
[23] - روشن است که منظور از مومنان، اهل اسلام است با تمام مراتب و درجات گوناگونی که دارند نه فقط امثال سلمانها و خمینی ها؛ و حتی نه فقط امثال پارسایان و شهدا که منظور تمام آنانی است که قدم در راه اسلام گذاشته، ابراز علاقه به رسول خدا صلی الله علیه و آله می کنند (و البته نه منافقان و فریب کاران. به عنوان مثال ر.ک: پاورقی19).
محمّد بخشی
بخش تاریخ و سیره معصومین تبیان
مطالب مرتبط:
ویژه نامه های شهادت پیامبر آعظم صلی الله علیه و آله
