محتوای استدلال
اهداف کلی:
هدف از ارائه این مبحث این است که دانش آموز:
1- بتواند به خوبی محتوای استدلال(ماده و صورت) را درک کند.
2- چند استدلال را مثال بزند و ماده و صورت هریک از آن ها را مشخص کند.
3- با واژه ها، مفاهیم و اصطلاحات این مبحث به خوبی آشنا شود.
چکیده:
قیاس دارای ماده و صورت است. پس بحث درمورد قیاس از دو جهت(جهت ماده و از جهت صورت) مطرح می شود. آنچه در مباحث گذشته ذکر شد مربوط به صورت قیاس یا هیئت تألیفی آن است. در این مبحث و مباحث آینده پیرامون ماده قیاس صحبت خواهیم نمود.
محتوای استدلال
قیاس دارای ماده و صورت است. پس بحث در مورد قیاس از دو جهت ماده و صورت مطرح می گردد هر استدلالی دارای شکل خاصی است که می تواند برای موضوعات مختلف به کار رود و موضوعات گونانگون را بپذیرد. شکل و چگونگی قرار گرفتن جملات کنار یکدیگر را (صورت) و محتوایی را که در جملات قرار می گیرند (ماده) می نامند.
اگر ترکیب مقدمات در هر شکلی طبق شرایط آن شکل انجام گیرد؛ و مقدمات یا مواد قیاس، صادق باشند ضرورتا قیاس نتیجه بخش خواهد بود؛ به عبارت دیگر نتیجه به تبعیت از مقدمات، صادق است. درواقع قیاس، با قید رعایت شرایط هر شکل و با فرض صدق مقدمات مستلزم صادق بودن نتیجه است.
محتوای هر قیاسی از منبع خاصی بدست آمده است ممکن است ما این محتوا را از طریق ادراک حسی، تجربه، استدلال، حدس و گمان، ظن حاصل کرده باشیم. آب در 100 درجه ساتیگراد می جوشد ما این را با تجربه دریافت نموده ایم یا اگر بگوییم مریخ مسکونی است این بر اساس حدس و گمان است یا مثلا بگوییم کلاغ سیاه است این را از ادراک حسی دریافت نموده ایم و اگر بگوییم مجموع زوایای مثلث 180 درجه است این را از طریق استدلال دریافته ایم حال اگر از این مواردی که مثال زده ایم در مقدمات قیاس استفاده نماییم بر اساس میزان اعتبار هر یک از این مقدمات قیاس ما معتبر و منتج خواهد بود.
پس در نتیجه میزان اعتبار منابع که محتوا و ماده قضایا را به ما می دهند با یکدیگر متفاوت هستند. برخی منابع، یقینی هستند و برخی به ما علمی در حد احتمال می دهند. برخی منابع، انسان را به بیراه می برند و او را به اشتباه می اندازند، بنابراین، درستی و اعتبار یک استدلال، علاوه بر صورت به ماده آن هم بستگی دارد. حال به این استدلال دقت کنید:
محمد در هواپیماست، هواپیما حرکت می کند، پس محمد حرکت می کند. اگر دقت کنید، می بینید این استدلال صورت غلطی دارد زیرا حد وسط در دو مقدمه به صورت یکسانی نیامده است و به همین علت نتیجه آن به ظاهر درست می باشد ولی در حقیقت غلط است. چون می دانیم که محمد خودش حرکتی نداشته و به طبع حرکت هواپیما او هم حرکت کرده است. بنابراین، استدلال، بنابر اهدافی که انسان ها از ارائه آن ها دارند و ماده ایی که در آن ها ریخته می شود و اثر و فایده ایی که بر آن ها مترتب است، پنج گونه هستند که عبارتند از:
1- برهان
2- جدل
3- خطابه
4- شعر
5- مغالطه
در دروس آینده به شرح هر یک از این پنج مورد خواهیم پرداخت.
مرکز یادگیری سایت تبیان - نویسنده: رضا هاشمی
تنظیم: مریم فروزان کیا
