تبیان، دستیار زندگی
دربخش اول این نوشتار ، تأثیر اقلیم بر معماری خانه های مسکونی و سایر ابنیه را مورد توجه و مداقه قرار دادیم . در متن حاضر به بررسی نقش این عنصر ( اقلیم ) بر فرهنگ و نوع زندگی مردم در شهرها خواهیم پرداخت .
عکس نویسنده
عکس نویسنده
نویسنده : علی طهرانچی
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

از برونگرایی دریا تا درونگرایی کویر

تاثیر اقلیم بر فرهنگ استان های گیلان و یزد (بخش دوم )


دربخش اول این نوشتار ، تأثیر اقلیم بر معماری خانه های مسکونی و سایر ابنیه را مورد توجه و مداقه قرار دادیم . در متن حاضر به بررسی نقش این عنصر ( اقلیم ) بر فرهنگ و نوع زندگی مردم در شهرها خواهیم پرداخت .

در مدخل دوم این نوشتار سعی میشود با نگاهی واقع بینانه ، رویکردی تحلیلی ، توصیفی را مد نظر قرار داد و اثرات آن را در رفتار و کالبد هر دو اقلیم مشاهده کرد.شاخص های ورود به این نوشتار را میتوان در واژه های زیر بررسی کرد : درون گرایی و برون گرایی ، حجاب ، مذهب و زیر شاخصه های آن را صوت ، پوشش و آداب و رسوم دانست.

بی گمان میتوان اذعان داشت درون گرایی و برون گرایی یکی از شاخصه های تفکیک انسان ها میباشد.که باتوجه به گهواره پروش یافته و اقلیم آموختن ، متفاوت است.در صورت کلی و نگاه معرفت شناختی میتوان درون گرایی را نگاه و زاده معنویت خواند و بها ندادن به زندگی دنیوی و برون گرایی را توجه و مظهر دنیا و زمین معرفی کرد.در درون دورن گرایی سکوت ، تفکر ، آداب و سلوک خاصی را جویا میشویم و در برون برون گرایی فریاد ، هیجان ، مشاطه گری را میبینیم.اما به هر سوی درون گرایی و برون گرایی قابل تفکیک نیستند و به زمان ، مکان و حال انسان ها بستگی دارد.در کل مطلق نمی باشند و امری است نسبی.بنابراین در مختصات هر انسانی بنابر نیروهای وارده قابل جایگزینی است .یعنی در مواقع ای برون گرایی بر درون گرایی فائق میآید و حتی بالعکس .اما در وضعیت متعادل و یکسان آمیزش و آمیختگی ای وجود دارد بین برون و درون گرایی .

در صورت کلی و نگاه معرفت شناختی میتوان درون گرایی را نگاه و زاده معنویت خواند و بها ندادن به زندگی دنیوی و برون گرایی را توجه و مظهر دنیا و زمین معرفی کرد

به نوعی میتوان درون گرایی و برون گرایی را در شعر شعرا به وفور یافت.در ادبیات کلاسیک ایرانیان یکی از معروفترین اشعار مولانا داستان موسی و شبان است که از دفتر دوم کتاب مثنوی معنوی میشود نقل کرد :

ما برون را ننگریم و قال را مادرون را بنگریم و حال را

ملت عشق از همه دینها جداست عاشقان را ملت و مذهب خداست

و همچنین در ابیاتی از حافظ و سعدی میتوان سراغ گرفت:

من بدین خوبی و زیبایی ندیدم روی را وین دلاویزی و دلبندی نباشد موی را ( سعدی )

هزار حیله برانگیخت حافظ از سر فکر در آن هوس که شود آن نگار رام و نشد ( حافظ )

یارای اندر کس نمی بینم یاران را چه شد دوستی کی آخر آمد دوستداران را چه شد ( حافظ )

ویا در ادبیات معاصر سهراب سپهری چه زیبا گفت :

كار ما نیست شناسایی « راز» گل سرخ

كار ما شاید این است

كه در « افسون » گل سرخ شناور باشیم

كار ما شاید این است

كه میان گل نیلوفر و قرن

پی آواز « حقیقت » بدویم

معنی لغوی حجاب را اینگونه میتوان تصور کرد : در پرده کردن ، بازداشتن از درآمدن. در این زمینه هم نمیتوان قطعیتی به یقین صادر کرد . چراکه در خوی هر انسانی نوعی حجاب برای خود حاکم است . بستر فرهنگی اجتماع متاثر از فرد فرد جامعه است و متشکل از بافت های فرهنگی مختلف ، که جدا از این مقوله قرار ندارد.

میان عاشق و معشوق هیچ حائل نیست تو خود حجاب خودی حافظ از میان برخیز

نوع بافت شخصیتی هر فرد و جامعه ای متاثر است از عوامل مختلفی که یکی از ارکان اصلی آن میتواند اقلیم باشد اما گهواره نطفه بخشیدن به هر فرهنگی ، خانواده و خانه است

دین ، آئین ، راه و روش ، اطلاق معانی است که به مذهب منتقل میگردد.وحدت داشتن بر ذات یک امر و تشریک مساعی بر جوهره وجودی آن پیامد یک باور قلبی و اعتقادی یک ملت است.و ایمان ، برای انتخاب بهترین و کاملترین کشاکش بین خالق و مخلوق سرآغاز حرکت برای دیدار معبود است.اما مسیر حرکت به سوی هدف مشخص ، آشکار کننده همان جمله معروف راه های رسیدن به خدا را تشریح میکند.

بی گمان تشریح و توضیح موارد مطروحه در فوق به مانند برون گرایی و درون گرایی ، حجاب ، مذهب دارای اقیانوسی است از علوم مختلف وبیان آنها با توجه به موضوع این نوشتار از حوصله بحث خارج است.و فقط بسنده ای مختصر برای فهم مخاطب بیان گردید.

شمال

حال با ذکر توضیحات فوق میتوان اینگونه گفت که در اقلیم شمال ایران ( گیلان ) به نوعی برون گرایی کاملا مشهود است البته در بعد ظاهر.این برون گرایی در رنگ لباس ها که از طیف های شاد و زنده بهره میگیرد کاملا نمود دارد .به علت نوع شغل این خطه و مراوده روزمزه این مردمان صوت و صدا در فرکانس های بالایی شنیده میشود .در هنگام کاشت برنج همدل ها با صدای بلند همدیگر را خطاب میکنند و از حال و روز همدیگر خبر میگیرند.راه و رسم مهمانی اغلب جداشدگی زن و مرد را در خود ندارد چراکه همیشه در کنار هم زن و مرد کار و تلاش میکنند و یکسان بودن کوشش زن در کنار شوهرش به نمایش در می آید.

عنصر مادر و پدر ، فرزند و خانواده در رنگی واحد تبلور می یابد ودر ادامه سرحال بودن شور و شعف را به وضوح میتوان ملاحظه کرد .به برکات وجود موهبات الهی مانند دریا ، خوراک دریایی از اغذیه هایی جدا نشده از سفره این مردمان است.انواع و اقسام مرکبات به مانند پرتقال ، نارنگی ، نارنج و....طراوت و شادابی دیگری را افزون کرده است.مهمان نوازی و خوش رویی را به عنوان رکن اصلی میشود نام برد.شاید به طریقی بتوان گفت نمونه این اقلیم را میتوان در دو اثر بهرام بیضایی به نام های باشو غریبه ای کوچک و چریکه تارا کاملا دید.درون گرایی در برون گرایی این خطه قرار دارد روش تفکر متقاوت میباشد که این خاصه این وادی است.

یزد

در جنوب ایران ( یزد) به نوعی درون گرایی حاکم است.روابط اجتماعی افراد به واسطه نوع و باور اعتقادی این مردمان کمتر با زن آمیخته است.رنگ لباس ها بیشتر طیفی از خاکستری ، قهوه ای میباشد کمتر رنگ زنده میتوان مشاهده کرد.پوشش خانم ها اغلب چادر میباشد.صوت و صدا در فرکانس های پائینی به گوش میرسد که این از بستر شخصیتی این مردمان نشات میگیرد.حجب وحیا ، پایداری به اعتقادات از خصوصیات ویژه این مردمان است.ذکر اذان در صبحگاه ، ظهرگاه و شام گاهان هنوز جز جدانشده صدای این شهر است.

تطبیق حرارتی بدن با محیط به واسطه گرمی جاتی صورت میپذیرید قطاب و باقلوا ، سوهان ، پشمک ، حلوا ارده ، کیک یزدی ، حاجی بادام، نان برنجی که از سوغات های این خاک میباشد.اهل خانه رکن اصلی زندگی خصوصی خانوادگی شمرده میشوند.مراسم نخل گردانی در روز عاشورا باور و ایمانی است که به وضوح میتوان آن را دید.مهربانی در منش رفتاری این جلگه است و دردمنشی از رنجوری جز ء وظیفه خود میدانند.ردپای بافت رفتاری و اقلیمی این مردمان را به نحوی میتوان در دو فیلم خیلی دور خیلی نزدیک و یک حبه قند ساخته رضا میرکریمی مشاهده کرد.

نه درون گرایی ماناست و نه برون گرایی ، نه برون گرایی میراست و نه درون گرایی هر دو لازم و ملزوم هم میباشند. نوع بافت شخصیتی هر فرد و جامعه ای متاثر است از عوامل مختلفی که یکی از ارکان اصلی آن میتواند اقلیم باشد اما گهواره نطفه بخشیدن به هر فرهنگی ، خانواده و خانه است.

علی طهرانچی

کارشناس ارشد شهرسازی

بخش محیط شهر تبیان


منابع :

- مالک میرهاشمی ، مقاله تحلیل محتوای اشعار حافظ و سعدی براساس تیپ شخصیتی ( درون گرایی و برون گرایی ) ، دانش و پژوهش در علوم تربیتی ، شماره پنجم و ششم –بهار و تابستان 1384

-فصلنامه معماری و فرهنگ / سال اول شماره دوم و سوم / پائیز و زمستان 1378

-فرهنگ دهخدا ، معین

-پرتال شهرداری رشت

-پرتال شهرداری یزد

مطالب مرتبط :

شهر باران، شهر بادگیرها