تبیان، دستیار زندگی
جنس به سه قسم قریب، بعید و متوسط تقسیم می شود، عرض به دو قسم عام وخاص تقسیم می شود که در ادامه به شرح کامل آن می پردازیم. ...
عکس نویسنده
عکس نویسنده
نویسنده : رضا هاشمی
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

اقسام ذاتی وعرضی(کلیات پنجگانه)

منطق

اهداف کلی:

هدف از ارائه این بخش این است که دانش آموز:

1-  تقسیمات جنس را بشناسد.
2-  با واژه ها و اصطلاحات این بخش آشنا شود.
3-  با اقسام کلی عرضی آشنا شود.

چکیده:

جنس به سه قسم قریب، بعید و متوسط تقسیم می شود، عرض به دو قسم عام وخاص تقسیم می شود که در ادامه به شرح کامل آن می پردازیم.

اقسام جنس:

برای نشان دادن سلسله مراتب اجناس به ذکر مثالی بسنده می کنیم:

محمّد - انسان - حیوان - جسم نامی -  جسم - جوهر.

محمّد یک فرد جزئی است که مفهوم کلی انسان[نوع] بر آن حمل می شود، اینک وقتی می گوییم{انسان، حیوان است}حیوان به عنوان جنس قریب بر انسان حمل می شود، اگر بگوییم:{حیوان،جسم نامی است}جسم نامی جنس قریب حیوان و جنس بعید انسان خواهد بود، اینک در ادامه این سلسله می گوییم: {جسم نامی،جسم است} و {جسم،جوهراست} در این حالت جوهر، جنس قریب جسم خواهد بود و نسبت به جسم نامی، حیوان و انسان، جنس بعید محسوب خواهد شد. بالاتر از جوهر، جنسی نیست پس جوهر، جنس الأجناس یا جنس عالی است، جسم نامی و جسم، جنس متوسط هستند.

با توجه به این مثال دانستیم که جنس به سه قسم قریب، بعید، متوسط تقسیم می شود. حال به این مثال توجه کنید: آب - سیّال - جسم - جوهر، در این سلسله که تعداد افراد آن چهار عدد است سیّال، جنس قریب آب و جسم، جنس قریب سیّال و جنس بعید آب و جوهر جنس قریب جسم و جنس بعید سیّال و آب است و در این مثال جوهر جنس الأجناس(جنس عالی) می باشد و جسم جنس متوسط است.

منطق

مثال دیگر: سفیدی - رنگ - کیف محسوس - کیف- جنس الأجناس در این سلسله کیف است و رنگ جنس قریب سفیدی است و کیف محسوس، جنس قریب رنگ و جنس بعید سفیدی  و کیف، جنس قریب کیف محسوس و جنس بعید سفیدی و رنگ است و کیف محسوس جنس متوسط در این سلسله می باشد یا در این سلسله (متساوی الساقین، مثلث، شکل مستقیم الاضلاع، شکل مستوی، شکل، کمُ.) جنس قریب مثلث، شکل مستقیم الاضلاع است و جنس متوسط این سلسله شکل مستقیم الاضلاع است، شکل مستوی، شکل می باشد.

پس این سلسله دارای سه جنس متوسط است. پس قریب و بعید بودن جنس نسبت به موضوعی که بر آن حمل می شود سنجیده می شود و امری نسبی است.

اقسام کلی عرضی:

1- عرض خاص:

عرض خاص: کلی خارج از ذات که فقط بر موضوع خودحمل می شود.

عرض خاص چهارمین کلی از کلییات خمس است. مفهوم کلی که مختص به افراد یک کلی است و در عین حال خارج از حقیقت آن ها است، (عرض خاص) یا (خاصّه) نامیده می شود. کلمه عرض بیانگر خارج ازحقیقت بودن این مفهوم کلی و واژه خاصّه نشانگر مختص بودن به افراد یک کلی است. مثلاً(خنده رو بودن) نسبت به انسان ها عرض خاص است یا این که اختصاص به بعضی از افراد موضوع داشته باشد مثل: شاعر، خطیب و مجتهد که عارض بر بعضی از افراد انسان می شود.

2- عرض عام:

عرض عام: کلی خارج از ذات است که بر موضوع خود و موضوعات دیگرحمل می شود.

پنجمین کلی از کلیات خمس عرض عام است. اگر مفهوم کلی خارج از حقیقت افراد، مختص به افراد یک کلی نباشد، (عرض عام) یا (عرض) نامیده می شود؛ مانند: راه رونده و مریض، که هم نسبت به انسان و هم سایر انواع حیوان، قابل حمل است.

توضیح بیشتر:

عام و خاص بودن، امری نسبی است زیرا (راه رونده) هرچند نسبت به کلی انسان، عرض عام است ولی نسبت به کلی حیوان عرض خاص خواهد بود.

دبیر گرامی به دلیل اهمیّت این مبحث مثال های بیشتری نسبت به کتاب درسی، جهت فهم و درک بهتر دانش آموزان از این مبحث، در این مطلب گردآوری گردیده است. شما می توانید جهت مشارکت دانش آموزان در کلاس خود از آن ها نیز بخواهید مثال های بیشتری ذکر کنند.


مرکز یادگیری سایت تبیان - نویسنده: رضا هاشمی

تنظیم: مریم فروزان کیا