عاشقی جوانان زیر پرچم سرخ یا حسین

درحالی که برخی ها در بوق بی بندوباری نسل جوان می دمند، آیا گذری در خیابان ها و سرک کشیدن داخل تکیه ها و حسینیه هایی که در این ماه دایر می شوند، جز برخورد با جماعت جوانی که این اماکن را پر کرده اند، نتیجه دیگری هم دارد؟ اینجا ایران است؛ جغرافیایی که ذکر ثارالله بر رگ و روح جوانانش جاری است، همان جوانانی که هر لحظه که اراده کنند حماسه می آفرینند...

فرقی نمی کند که صورت شان را می تراشند یانه، موی شان را مد روز آرایش کرده اند یا نه، مهم این است که حرمتی را پاس می دارند و به پیشوایی که صدها سال پیش بر ظلم شورید و سر تسلیم فرود نیاورده است، عمیقاً عشق می ورزند. برای آنها محرم فصل دیگری است.

واقعیت این است که هرسال اغلب حاضران در آیین های عاشورایی را جوانان تشکیل می دهند. این جوانان با هم متفاوت اند و این تفاوت را نمی شود کتمان کرد. اما چه اهمیتی دارد؟ نام مقدس یک معصوم و شرح ویژگی ها، زندگی، قیام و مصائبش بهانه ای است برای گرد آمدن جوانانی از طیف های گوناگون زیر یک سقف؛ زیر یک خیمه و زیر یک پرچم سرخ...

اگر جنبه های اعتقادی، مذهبی و تاریخی عاشورا پراهمیت است، آیا کارکرد اجتماعی و روانی آیین های عاشورا را می توان ناچیز شمرد؟ آیا جز نام مقدس و پربرکت امام حسین (ع) پدیده دیگری تا این حد می تواند زمینه ساز اشتراک و وفاق میان آحاد مختلف اجتماع بزرگ ما شود؟

سوگواری‌های محرم و عمق تأثیر آن بر آحاد جامعه در طول 2 قرن اخیر باعث شده تا این ماه علاوه بر كاركرد‌های صرفا دینی دارای كاركرد‌های دیگر در عرصه‌های گوناگون زیست عمومی ‌شود.

مشاركت

یكی از مهم‌ترین كاركردهای اجتماعی ماه محرم، كاركرد مشاركتی آن است. كمتر مواقعی در كشور پیش می‌آید كه مشاركت مردمی، همچون مشاركت ماه محرم، در كشور شكل بگیرد. در این ماه افراد به صورت خودجوش به تقسیم وظایف پرداخته و هر یك به نوبه خود، بدون هیچ چشمداشت منزلتی، باری از زمین برداشته و سعی در سامان كارها دارند.

تقسیم وظایف چنان خودجوش و دقیق شكل می‌گیرد كه هیچگونه اخلالی در نقش‌ها به‌وجود نیامده و به صورت اتوماتیك و دقیق كار‌ها به سامان می‌رسد. نمونه بارز این كاركرد را می‌توان در راه‌اندازی هیأت‌های مذهبی و آماده‌سازی‌ مساجد برای برگزاری مراسم دید.

تغییر در نقش و هنجار

در شرایط عادی منزلت‌های اجتماعی افراد با ملاك‌های مختلف سنجیده می‌شود؛ به‌عنوان مثال می‌توان به سابقه خانوادگی، سطح سواد، میزان در‌آمد، منسب اداری و غیره اشاره كرد. افراد معمولا بر اساس این منزلت‌ها( یا نقش‌ها) برای خود هنجارهایی را ( خواسته یا به اجبار) انتخاب می‌كنند.

به‌عنوان مثال همه ما تصور نوعی رفتار و عمل خاص از یك پزشك یا استاد دانشگاه را داریم و تصوری كه از منش و برخورد و رفتار یك خلبان داریم با همین امور در یك دانشجو فرق می‌كند.

اما در محرم نقش‌ها تغییر كرده و به تبع آن هنجارها ( یا رفتارهای مبتنی بر آن نقش) نیز تغییر می‌كند. به‌عنوان مثال در یك محله رئیس اداره مسئول ریختن چای شده و كارمند او مدیر تكیه می‌شود یا در جایی دیگر یك خلبان كارش مرتب كردن كفش‌های مراجعه‌‌كنندگان است و شاگرد راننده اتوبوس خطی در همان مكان عهده‌ دار پذیرایی بوده و به خلبان ما دستور می‌دهد. نكته بارز این است كه این تغییر نقش ( كه در شرایط عادی به هیچ‌وجه قابل پذیرش افراد نیست) به راحتی پذیرفته شده و از سوی دیگر به سرعت افراد هنجارهای لازم برای آن نقش را فرا می‌گیرند.

نوع دگرگون یافته انفاق

انفاق یك عمل دینی است. بر این اساس افراد توانا به كمك افراد ناتوان رفته و بخشی از امور آنان را از مال خود تأمین می‌كنند. در ماه محرم این اتفاق می‌افتد اما سوای آن ما با پدیده دیگری نیز روبه‌رو هستیم.

گروه كثیری در این ماه طبخ غذا می‌كنند. از منظر انفاق این غذا‌ها باید به افراد فقیر اهدا شود اما این عمل به گستره دیگری رسیده و همه آحاد جامعه را در برمی‌گیرد.

در شرایط عادی كه افراد حاضر نیستند حتی یك ریال خود را به كسی بدهند، وقتی به محرم می‌رسند با رضایت خاطر غذای نذری را به هر عابر و رهگذری داده و از او نمی‌پرسند كه دارا‌ست یا ندار. به عبارتی نوعی مهرطلبی مثبت بین دو طرف در این ماه به‌وجود می‌آید.

كاركرد هنری

اگر چه مراسم محرم بر محور امور دینی می‌گذرد اما سرشار از كاركرد‌های اجتماعی است. منظور از این كاركرد‌ها ترسیم انواع نقاشی‌ها یا برگزاری مراسم تعزیه یا نوشتن و نواختن انواع موسیقی‌های دینی نیست. این كاركرد بسیار فراگیرتر و عمومی‌تر است. انواع رنگ‌های پارچه‌های سوگواری در تكایا و هیأت‌ها، انواع علم‌ها و كتل‌ها، تركیب مردمی در برگزاری سینه‌زنی‌ها و زنجیر زنی‌ها و حتی نوع استقرار تماشاگران در خیابان‌ها عملا یك نمایش زنده با مشاركت همه مردم را به‌وجود می‌آورد.

محرم دارای بسیاری دیگر از كاركردهای اجتماعی است كه می‌توان در مورد آنها به مطالعه پرداخت. كم شدن میزان بزه، تأثیر روانی آن در آرامش روحی از دیگر كاركردهایی است كه از‌ آن نام می‌برند.

آنچه می‌توان نتیجه گرفت این است كه ایامی مانند محرم و صفر در وضعیت روحی و روانی جوانان تاثیر گذار خواهد بود و حتی در برخی مواقع باعث ایجاد تغییرات اساسی در نگرش و نوع رفتار آنها در زندگی می‌شود و اینگونه بزرگترین همایش سوگوارانه بشری پا را از مسائل دینی فراتر گذاشته و در گستره عظیم امور انسانی کارکردهای فراوان به خود گرفته است.