آبشخور شعر دفاع مقدس ما، قیام اباعبدالله(ع) است

سخنان دوتن از کارشناسان ادبی کشورمان در باب ادبیات عاشورایی.

حمیدرضا شکارسری: ادبیات انقلاب متأثر از ادبیات دینی و عاشورایی است/ شعر عاشورایی پیشگام‌تر است

وجه تمایز شعر عاشورایی در دوران جدید و قدیم

آنچه وجه تمایز میان شعر معاصر و کهن به شمار می‌آید را می‌توان در بین شاعران عاشورایی امروز و دیروز مشاهده کرد. طبعاً این تفاوت در شعر عاشورایی نیز وجود دارد.

فرض این است که با نگاهی جزءنگر و عینی‌گرا به حادثه عاشورا نگاه کنیم، در نتیجه به جنبه‌های دراماتیک و نمایشی و داستانی آن حادثه بیشتر توجه می‌شود؛ حال اینکه در شعر عاشورایی ، جنبه‌های دراماتیک این حادثه خیلی به اندازه مفاهیم کلی نهضت کربلا مطرح نبوده است. اما امروزه این جنبه‌های دراماتیک بیشتر مطرح هستند. به این معنی که جنبه عینی‌گرا و تصویری به حادثه عاشورا را می‌توان به عنوان تفاوت نگاه شاعران دیروز و امروز به عاشوار دانست.

به گمان من انتظار جنبه‌های آموزشی و تعلیمی داشتن از شعر عاشورایی در شعر امروز، انتظار خیلی درستی نیست. شعر امروز بخشی از رسالت‌های آموزشی خود را به ژانرهای هنری واگذار کرده است؛ از این منظر امروزه توجه به فرم و چگونگی روایت و توجه به احساسات و عواطف شعر شاعر خیلی مهم‌تر از مفاهیم کلی است که می‌تواند جنبه آموزشی و تربیتی داشته باشد.

بنابراین من گمان می‌کنم که اگر مفاهیم بلند عاشورایی در شعر امروز قابل ردیابی باشد که حتماً هست، این مفاهیم را باید در لایه‌های درونی معنا در شعر جستجو کرد؛ یعنی در پس پشت تصاویر و مضامین شاعرانه.

اما در اشعار گذشته، وضعیت این طور نبوده است و مفاهیم بلند عاشورایی را در لایه معنا می‌دیدیم و مخاطب به راحتی می‌توانست مفاهیم را درک کند.

میزان انطباق مفاهیم شعر عاشورایی با منابع متقن

اینکه ادبیات عاشورایی در حیطه شعر که اساساً خیلی نمی‌تواند واقع‌گرا باشد، خواه ناخواه با تخیل هنرمند یا از صافی خیال هنرمند به عاشورا وصل می‌شود، قدری صورت فراواقعی به خود می‌گیرد و از واقعیت‌های اتفاق افتاده قدری فاصله می‌گیرد و به همین خاطر زمینه مساعد می‌شود که غلوها و اغراق‌ها و این عناصر در شعر وارد شود و روایت را از شکل مستند خارج کند.

بنابراین به گمان من ما نیاز داریم که شاعران ما با اشراف بر متون صریح و نص، بتوانند آفرینش‌های ادبی خود را حتی اگر فراواقعیتی می‌خواهند ایجاد کنند، محدود کرده و در خطوط قرمزی که روایت‌های صحیح ایجاد می‌کند، قرار دهند و تلاش کنند که شعرهای عاشورایی دچار وهن، افراط، تفریط، بیان سخیف و ایجاد توهم برای مخاطب در رویارویی با آثار عاشورایی نشود.

در ادبیات داستانی در حوزه حادثه عاشورا، بسیار فقیریم

در ادبیات داستانی و در حوزه حادثه عاشورا، بسیار فقیر هستیم و در شعر عاشورایی، برعکس بسیار غنی هستیم. شاعر در شعر عاشورایی و در روایت عاشورا، حتی اگر به صورت عینی و جزءنگرانه پیام را منتقل کند، این توان را دارد که با تخیل خود درباره یک حادثه تصرف کند و آن حادثه را شاعرانه به مخاطب منتقل کند و جنبه‌های فراواقعی به آن بدهد.

اما داستان‌های عاشورایی و روایت‌هایی که در قالب داستان ارائه می‌شوند، حداقل اگر نتوانند با شیوه‌های جریان سیال ذهن یا رئالیسم جادویی با متن روبرو شوند، نهایت کاری که می‌توانند بکنند این است که روایتی ساده از حادثه ارائه کنند که جذابیت هنری چندانی ندارد.

با این وضعیت در حوزه ادبیات عاشورایی، در شعر خیلی جلوتر هستیم.

جلوه‌ها و جنبه‌های کاربردی ادبیات عاشورایی در دفاع مقدس

نهضت عاشورا به عنوان الگوی رزمندگان مطرح بوده و با گذشت ده‌ها سال از عمر نظام و آغاز و پایان جنگ، هر گاه از عاشورا و این نهضت صحبت می‌شود، بی‌تردید از آن به عنوان یک الگو و ساختاری که می‌تواند نظام را در خودش حل کند، یاد می‌شود.

بنابراین ادبیات دفاع مقدس و انقلاب بی‌تردید از ادبیات عاشورا متأثر است و از عناصر عاشورا و کربلایی در خودش به کرّات استفاده کرده است.

*

رضا اسماعیلی:شاعران به مقاتل معتبر مراجعه کنند/ بزرگان دین را خرج شهرت خود نکنیم

رضا اسماعیلی، شاعر و مدرس ادبیات دانشگاه تهران با اظهار تاسف از اینکه در گذشته نیز گفته شده است که ادبیات آئینی ما دچار آسیب‌هایی است، افزود: گاه این موضوع به دلیل غفلت از منابع موثق و عدم بهره‌گیری از مستندات دینی رخ می‌دهد.

معمولاً در حوزه اشعار دینی اوضاع به این شکل است که به شنیده‌های خود اکتفا می‌کنیم و اشعاری که سروده شده‌اند بر اساس مستندات متقن دینی نیستند و در این راستا به مقاتل معتبر مراجعه نمی‌کنیم.

این موضوع باعث ایجاد تحریف تاریخ اسلام و مباحث دینی می‌شود، چنین رویکردی سبب می‌شود که شعر دینی ما از اصالت خود دور شود. بر این اساس باید به عنوان یک شاعر دینی و آئینی تلاش کنیم که با تاریخ و فرهنگ اسلامی آشنایی بیشتری پیدا کنیم.

شاعران در سرودن اشعار عاشورایی نیز باید با حضرت اباعبدالله الحسین(ع) و اصحاب وی آشنایی بیشتری پیدا کنند و تنها به شنیده‌ها اکتفا نکنند و در این حوزه به مقاتل معتبری چون نفس‌المهموم و لهوف مراجعه کنند.

باید مقاتلی که مستند هستند را مبنای کار خود در شعرسرایی قرار دهیم؛ مقاتلی که علما و بزرگان دین ما آنها را قابل استناد دانسته و تایید می‌کنند.

اصالت منابع در شعرسرایی اهمیت بسزایی دارد

اطلاعاتی که در بسیاری از کتاب‌ها عرضه می‌شود، اطلاعات موثقی نیستند و سبب انحراف ذهن جامعه می‌شوند. بر این اساس اینکه به چه منابعی برای شعرسرایی مراجعه کنیم اهمیت بسیار دارد که از اصالت بهره‌مند بوده و قابل استناد باشد.

وی با تأکید بر اینکه به سفارشی کار کردن در حوزه ادبیات عاشورایی اعتقاد ندارد، گفت: شاعرانی که در این حوزه فعالیت می‌کنند بر دو دسته تقسیم می‌شوند؛ گروهی شاعرانی هستند که دغدغه دینی ندارند و به صورت آزاد شعر می‌سرایند که این گروه فضای کارشان جداست.

اسماعیلی با بیان اینکه شاعرانی هستند که شعرشان ریشه در هویت دینی و آئینی دارد، افزود: این شاعر به دلیل دغدغه مقدس دینی و اعتقاد و باورمندی دینی خود دست به قلم می‌برند و برای بزرگان دین و ائمه معصومین(ع) شعر می‌سرایند.

بر اساس اخلاص، عمل و باورمندی قلبی دست به خلق اثر بزنیم

نباید بزرگان دین خود را برای شهرت و نام خود خرج کنیم. در این حوزه که مقدس و حساس است باید بر اساس مولفه‌های دینی که در آئین و آموزه‌های اسلامی ما روی آنها تأکید شده است، بر اساس اخلاص، عمل و باورمندی قلبی دست به خلق اثر بزنیم.

بر این اساس شاعران آئینی باید بحث اخلاص عمل، تقوا، خدامحوری و دین‌باوری را در مولفه‌ها و شاخصه‌های سرایش شعر مورد توجه قرار دهند و سپس دست به قلم ببرند تا شعرشان مهر تایید روح‌القدس بخورد.

باید بیش از گذشته به شاعران کهن روی آوریم

نباید از این سرمایه‌های بزرگ غفلت کنیم، باید به بازخوانی آثارشان بپردازیم و به فرزندان خود تاکید کنیم که در این راه به گذشتگان احترام بگذارند و یادمان باشد که شعری از ایرانیان بر سر در سازمان ملل نصب شده است که «بنی آدم ز یک پیکرند/ که در آفرینش ز یک گوهرند»

جهانیان ما را با سعدی، حافظ و مولانا می‌شناسند و این افراد هویت و شناسنامه ما هستند و اگر این اتصال بین نسل امروز و ادبیات کلاسیک و گذشته ما برقرار شود، آینده درخشانی در حوزه ادبیات پیش رو خواهیم داشت و همچون گذشته بیشتر به افتخار دست می‌یابیم.

آبشخور شعر دفاع مقدس، قیام اباعبدالله(ع) است

ادبیات عاشورایی همچنین پیوند عمیقی با دوران دفاع مقدس داشت، به این معنی که اکثر شاعران برای روایات حماسه‌های دوران دفاع مقدس به قهرمانان دینی متمسک می‌شدند. از این رو قیام انسان‌ساز حضرت اباعبدالله(ع) الگویی برای شاعران بود.

قهرمانان نهضت کربلا همچون حضرت عباس(ع)، حضرت زینب(س) و حر، چهره‌هایی هسنتد که در ادبیات دفاع مقدس نمود دارند و از چهره‌های بارز هستند.

برزگان دین ما الگویی برای رزمندگان اسلام بودند و وقتی می‌خواهیم حماسه رزمندگان را به تصویر بکشیم، به حماسه‌آفرینی قهرمانان کربلا آن را تشبیه می‌کنیم و قهرمانان کربلا را به عنوان الگو در شعر مطرح می‌کنیم و در واقع سرچشمه و آبشخور شعر دفاع مقدس ما، قیام اباعبدالله(ع) است.